وحدت در سايه سار ولايت
غلامرضا عليزاده
انقلاب اسلامي كه به سبب وحدت ملت و در سايه اهتمام و مجاهدت اقشار و اقوام آن در همه شؤون زندگي اجتماعي حاصل شد و به پيروزي رسيد، زمينه‌ساز سيطره پارادايم انقلاب اسلامي بر گفتمان طاغوتي شد. از آن پس «وحدت» يكي از كليدواژگان مورد تاكيد بنيانگذار انقلاب اسلامي بود، چه در حوزه نظري و چه «وحدت كلمه»اي كه همواره بر تحقق آن در بزنگاه‌هاي انقلاب پاي مي‌فشردند. ايشان در يكي از بيانات‌شان چنين فرمودند:«از ملي‌گرايي خطرناك‌تر، ايجاد اختلاف بين اهل سنت و جماعت با شيعيان و القاي تبليغات فتنه‌انگيز و دشمن‌ساز بين برادران اسلامي است. بحمدالله تعالي در انقلاب اسلامي ايران هيچ اختلافي بين دو طايفه موجود نيست و همه با دوستي و اخوت در كنار هم زندگي مي‌كنند.» حضرت آيت‌الله خامنه‌اي نيز كه خود فعل و انفعالات كانون سياسي شبه قاره را با دقت مطالعه و رصد كرده‌اند و تاثير تلاش‌ها و رياضت‌هاي رهبران پيشتاز آن جامعه را براي وحدت دو جامعه بودايي و مسلمانان ديده‌اند، حساسيت ويژه‌اي بر مقوله وحدت دارند و همچنان بر دوري از رفتارهاي خاص مذهبي يا سياسي كه وحدت مدينه اسلامي را نشانه رود و تحريك كند، شديدا حساس‌اند. تاكيد معظم‌له بر اجتناب از «دوقطبي‌سازي‌ها» از همين ذهنيت، نشأت گرفته است. مقام معظم رهبري در اين رابطه مي‌فرمايد:«اگر وحدت و نزديكي فرق اسلامي چيزي است كه در خدمت اسلام است و اگر قبول داريم كه اتحاد مسلمين به حال مسلمين مفيد است و در جهت عظمت اسلام است يقينا بايد معتقد باشيم كه از سوي دشمنان اسلام، سخت‌ترين تلاش‌ها و پيچيده‌ترين توطئه‌ها عليه اين وحدت و اتحاد در جريان است. اين دو از هم غيرقابل انفكاك است. امروز هر چيزي كه براي اسلام نافع‌تر است از نظر دشمنان اسلام مغضوب‌تر مي‌باشد. امروز هر چيزي كه بيشتر در جهت عظمت اسلام باشد بيشتر هم مورد تهاجم دشمنان اسلام است، اين يك معادله قطعي است.» تاكيد رهبران مذهبي و سياسي جامعه بر يك مفهوم نشان از وجود يك اصل و ضرورت ديني دارد كه دال آن مفهوم را بركشيده است. قرآن به عنوان راهنماي عملي و در دسترس مسلمانان منكر اصل وجود اختلاف در يك جامعه اسلامي نيست. انسان‌ها به هر جهت به دليل طبايع متضاد خود از خانواده تا جامعه در معرض ايجاد «اختلاف» هستند. نكته مهم اما؛ چگونگي مواجهه با آن پديده (phenomen) است.
قرآن كريم همه را به وحدت سفارش كرده است تا جايي كه حتي از غيرمسلمانان و اهل كتاب مي‌خواهد كه با تكيه بر اشتراكات با مسلمانان اتحاد داشته باشند. قرآن وجود مليت‌ها و نژادهاي گوناگون را به خاطر شناخت معرفت انسان‌ها نسبت به هم مي‌داند و كثرت و تنوع اقوام را ملاك برتري ندانسته؛ از تمام مسلمانان مي‌خواهد كه همواره وحدت و يكپارچگي خود را حفظ كنند. در قرآن كريم به طور آشكار اعتصام به حبل‌الله به عنوان پايه و اساس وحدت و انسجام اسلامي محسوب شده است كه در شكل‌ها و قالب‌هاي مختلفي ظاهر مي‌شود و بزرگ‌ترين محور وحدت و انسجام اسلامي يعني الله سبب اصلي و اول و آخر حيات و رشد و تعالي و توحيد امت اسلامي، مبنا و اساس اعتصام قرار گرفته است. در آيه شريفه 103 آل عمران با يادآوري نعمت اسلام و قرآن و حبل‌الله كه به واسطه آن مسلمين صدر اسلام از دشمني و تفرقه و اختلافات طولاني ميان خود دست برداشته و در قلب‌هاي‌شان الفت و مودت و دوستي و احساس برادري و انسجام اسلامي ايجاد شده، خداي متعال در قرآن كريم در اين مورد مي‌فرمايد: ﴿واعْتصِمُواْ بِحبْلِ‌الله جمِيعاً ولا تفرّقُواْ واذْكُرُواْ نِعْمت‌الله عليْكُمْ إِذْكُنتُمْ اعْداء فالّف بيْن قُلُوبِكُمْ فاصْبحْتُم بِنِعْمتِهِ إِخْواناً﴾؛ همگي به ريسمان خدا، تمسك جوييد و پراكنده نشويد و نعمت خدا را بر خودتان به ياد آريد، آنگاه كه دشمنان(يكديگر) بوديد و (او) ميان دل‌هاي شما، الفت انداخت، پس به (بركت) نعمت او، برادران (همديگر) شديد. امام علي(ع) دستاورد مهم پيامبر(ص) را ايجاد برادري و همبستگي ميان مسلمانان مي‌داند و مي‌فرمايد:«دل‌هاي نيكوكاران شيفته او گشت؛ توجه ديده‌ها به سوي اوست. خدا به بركت وجود او، ميان دل‌ها الفت و مهرباني ايجاد كرد، آتش دشمني‌ها را خاموش نمود و مردم را با يكديگر الفت داد و برادر كرد.» بروز تفرقه و اختلاف ميان مسلمانان عوامل متعددي دارد كه بخشي از آن، علل و عواملي است كه خود مسلمانان در آن نقش داشته‌اند و برخي از عوامل ديگر، نقش بيگانگان را در مهجور شدن آموزه‌هاي قرآن و از بين رفتن اتحاد و انسجام اسلامي نمايان مي‌كند. مصلحان ديني و اجتماعي معاصر نيز بر اهميت حفظ وحدت و عوامل بروز تفرقه و ارتباط آن با مهجوريت آموزه‌هاي قرآن كريم تاكيد داشته‌اند. در نظر سيدجمال‌الدين اسدآبادي، مهجوريت آموزه‌هاي سياسي و اجتماعي قرآن باعث از بين رفتن وحدت و ايجاد فرقه‌گرايي، نزاع مذهبي و تفرقه ميان مسلمانان و تكه‌تكه شدن سرزمين‌هاي اسلامي شده است. او معتقد است كه سهم هر ملتي از بقا و نيرومندي به اندازه وحدت و يگانگي آن ملت بستگي دارد و اگر وحدت نداشته باشند از بين خواهند رفت. سيدجمال كشنده‌ترين درد جهان اسلام را اختلاف و تفرقه دانسته، اذعان مي‌كند كه مسلمانان «اختلاف دارند بر اتحاد و اتحاد دارند بر اختلاف8». عالمان آگاه مسلمان نيز همواره ضمن دعوت تمام مسلمانان به وحدت، آنان را از روحيات ملي‌گرايي برحذر داشته‌اند. مرحوم علامه طباطبايي معتقد است كه دلبستگي به وطن و مليت هرگز نبايد باعث تحقير، استعمار و استثمار ساير ملت‌ها شود. امام خميني(ره) ضمن تفاوت قائل شدن ميان ملي‌گرايي با حب وطن، آن را باعث ايجاد دشمني و شكاف بين مسلمانان مي‌داند. در تحقق و پياده‌سازي ابژكتيو اصول و مباني نظري «وحدت» كه مورد تاكيد آموزه‌هاي ديني و تشريع عالمان مذهبي و رهبران سياسي است، روحانيون نقش ويژه‌اي دارند. سيل غيرمترقبه ابتداي سال در استان گلستان و چند استان ديگر گرچه ويرانگر بود اما زيبايي‌هايي از وحدت شيعه و سني در كنار اين حادثه به نمايش گذاشته شد و اين همدلي و همراهي به گونهاي بود كه از همه اقشار براي كمك به سيلزدگان به ميدان آمدند و علماي شيعه نيز با تمام وجود در خدمت مردم اهل سنت قرار گرفتند و به عينه ديديم كه يك عالم شيعه عالم اهل سنت را به دوش ميگيرد و در سيل به جاي امن ميرساند. دولت جمهوري اسلامي ايران نيز تلاش‌هاي انكارناپذيري در توجه چند وجهي به مشكلات اقليت‌هاي مذهبي كرده به طوري كه نمونه‌اي چند از ماحصل اين تلاش‌ها را مي‌توانيم در انتصاب چندين فرماندار و سفراي اهل سنت ملاحظه كنيم. نگارنده اين يادداشت كه خود سال‌ها در ميان برادران اهل سنت جنوب شرقي كشور زيسته است اين همدلي و اخوت را نه در بيان و تئوري؛ كه به طور عملي و ميداني و نيز در بهترين صور اجتماعي آن مشاهده و تجربه كرده است.