سايه پرونده ايران بر مذاكرات هسته‌اي 150 كشور

گروه ديپلماسي| چند قدرت هسته‌اي معدود به جمع كثيري از كشورهاي غير‌هسته‌اي در نيويورك مي‌پيوندند تا جرقه آغاز اجلاس بازنگري معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي موسوم به ان. پي. تي را بزنند. معاهده‌اي كه چند سال اخير دو پرونده هسته‌اي در حاشيه اما پررنگ، بر اما و اگرهاي قيد شده در آن سايه انداخته است: مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 و كاهش آرام تعداد تسليحات هسته‌اي روسيه و امريكا.
جان كري، وزير امور خارجه كشوري كه خود يكي از بزرگ‌ترين دارندگان ذخاير تسليحات هسته‌اي و البته تنها استفاده‌كننده از اين تسليحات مرگبار در تاريخ است در اين اجلاس سخنراني خواهد كرد. مهم‌تر از سخنراني وي در اجلاس بازنگري، مذاكراتي است كه او با محمد جواد ظريف، همتاي ايراني خود خواهد داشت. كار بر روي چارچوب برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) بايد حداكثر تا تاريخ 30 ژوئن به پايان برسد. هرچند كه اين ضرب‌الاجل زماني خودخواسته است و توسط هفت كشور در نوامبر سال گذشته ميلادي در وين اعلام شده است اما به نظر مي‌رسد كه اگر دو طرف نتوانند پس از قريب به دو سال مذاكره هدفمند فني و سياسي كار را تا پايان ژوئن تمام كنند عملا بايد براي حل پرونده هسته‌اي ايران به فكر راه چاره ديگري جز روندي كه تا به امروز طي شده، افتاد. نتيجه مذاكرات هسته‌اي نفس‌گير ايران و 1+5 در لوزان در اواخر مارس و اوايل آوريل جاري اين اميدواري را به اوج رسانده است كه هفت كشور مي‌توانند سرانجام به يكي از جنجالي‌ترين مشاجره‌هاي هسته‌اي در تاريخ سياسي يك قرن اخير پايان دهند.
هرچند كه پرونده هسته‌اي ايران اندك اندك به واگن آخر و قرار گرفتن در مسير توافق نهايي نزديك مي‌شود اما 150 كشور جهان در حالي به نيويورك مي‌آيند كه شعارهاي پرطمطراق در خصوص كاستن از تسليحات هسته‌اي در سطح بين‌المللي و البته خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي عملا به نمايش‌هاي سياسي عاري از عمل تبديل شده است. باراك اوباما رييس‌جمهور ايالات متحده كه از سال 2009 ميلادي زمام امور در كاخ سفيد را بر عهده دارد در حالي اين مسند را واگذار كرده و جاي خود را به رييس‌جمهور آتي امريكا مي‌دهد كه عملا در حوزه كاهش تسليحات هسته‌اي در هشت سال حضور وي در قدرت هيچ اتفاق خاصي نيفتاد. روسيه و امريكا از نخستين ماه‌هاي حضور اوباما در قدرت اعلام كردند كه در سايه بازسازي رابطه سياسي به دنبال كاستن از زرادخانه‌هاي هسته‌اي خود نيز هستند. اين روند حداقل در حد سخنراني‌هاي پرشور تا سال 2011 ادامه يافت اما با آغاز بحران در اوكراين و آغاز تنش ميان اروپا و امريكا با روسيه، اين روياي اوباما هم به يكي از آن آرزوهاي غيرممكن بدل شد.
به گزارش خبرگزاري فرانسه، آنجلا كين كه نماينده سازمان ملل در مسائل خلع سلاح است در اين خصوص مي‌گويد: ما شاهد يك وقفه و سربالايي در مسير جهان عاري از سلاح هسته‌اي هستيم. وزير امور خارجه سابق استراليا كه رياست كميسيون بين‌المللي ان پي تي را عهده دارد است نيز تاكيد مي‌كند كه جهان در حالت خلسه و حركت حلزوني‌وار در پروسه خلع سلاح به سر مي‌برد. معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي در سال 1968 ميان 5 قدرت هسته اي؛ انگلستان، چين، فرانسه، روسيه و ايالات متحده و كشورهاي غيرهسته‌اي امضا شد. در سايه اين معاهده كشورهاي غيرهسته‌اي قول دادند كه به دنبال سلاح هسته‌اي نروند و در مقابل هم قدرت‌هاي هسته‌اي وعده كاستن از تسليحات هسته‌اي خود را دادند. امروز 45 سال از روزي كه اين معاهده توسط رهبران جهان امضا شد مي‌گذرد اما سايه نااميدي بر كشورهايي كه تسليحات هسته‌اي ندارند سنگين و سنيگن‌تر شده است. كشورهايي كه احساس مي‌كنند قدرت‌هاي هسته‌اي آنها را از دست يافتن به اين تسليحات بازداشته‌اند اما همزمان گامي در مسير خلع سلاح هم برنداشته‌اند. آنجلا كين در اين خصوص هم به خبرگزاري فرانسه مي‌گويد: كشورهاي هسته‌اي به آنچه وعده داده بودند عمل نكردند. در حال حاضر كشورهاي غيرهسته‌اي احساس مي‌كنند كه بايد جدي‌تر گرفته شوند. اجلاس بازنگري ان‌پي‌تي هر پنج سال يك بار برگزار مي‌شود و در اين دور هم قرار است كه هيات‌هاي نمايندگي كشورهاي حاضر در اين اجلاس بر روي سندي كار كنند كه اولويت‌هاي كاري در پنج سال آتي را مشخص خواهد كرد. نوعي نقشه راه براي كاستن از تهديدهاي هسته‌اي. البته ديپلمات‌هاي بسياري اعتقاد دارند كه اين احتمال وجود دارد كه در سايه اختلاف‌ها عملا طرفين نتوانند به چنين نقشه راهي برسند.
قدرت‌هاي هسته‌اي در حالي از تهديد هسته‌اي كره شمالي و ايران سخن مي‌گويند كه عملكرد اخير امريكا در تعيين بودجه چندميلياردي براي نوسازي تاسيسات هسته‌اي آن گوياي استاندارد دوگانه‌اي است كه واشنگتن در معادلات بين‌المللي به دنبال تحقق آن است. امريكا اخيرا اعلام كرده است كه به دنبال مدرن‌سازي تاسيسات هسته‌اي خود است كه اين مساله با واكنش كشورهاي غيرهسته‌اي روبه‌رو شده است. كشورهايي كه اعتقاد دارند امريكا معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي را چندان جدي نگرفته است.
خبرگزاري فرانسه با اشاره به چالش‌هاي اين دور از اجلاس ان پي تي مي‌نويسد: مساله ديگري كه در دستور كار اين اجلاس قرار دارد مساله خاورميانه عاري از سلاح هسته‌اي است. در آخرين اجلاس بازنگري ان پي تي قرار بود كه گفت‌وگوها در خصوص اين طرح از سال 2012 آغاز شود كه عملي نشد. مفاد معاهده‌اي كه قريب به نيم قرن پيش رسميت يافت عملا با تعبيرهاي متفاوتي روبه رو شده است. با توجه به سير رو به صعود تمايل كشورها به برخورداري از تكنولوژي صلح‌آميز هسته‌اي به نظر مي‌رسد كه معاهده ان‌پي‌تي به بازنگري‌هاي جدي و روشنگري‌هاي جدي‌تري نيازمند است. پنج سال آتي سال‌هاي طلايي براي تصميم‌گيري درخصوص كارآيي اين معاهده در جهان امروز خواهد بود. كشورهاي غير هسته‌اي بايد در اين پنج سال بازخورد مثبتي از سوي قدرت‌هاي هسته‌اي ببينند تا شايد در سايه آن به اين نتيجه برسند كه امضاي خود را پاي معاهده‌اي ارزشمند نشانده‌اند.

جملات كليدي

حميد بعيدي‌نژاد، عضو تيم مذاكره‌كننده ايران با 1+5 كه به همراه محمد جواد ظريف و ساير اعضاي تيم مسافر نيويورك است، پيش از عزيمت در گفت‌وگويي با خبرگزاري ايسنا از دستور كارهاي اجلاس جاري ان پي تي گفته است. محورهايي از سخنان وي به شرح زير است:
   جهت آماده‌سازي محتوايي و سازماني برگزاري كنفرانس سال 2015 معاهده منع گسترش سلاح‌هاي هسته‌اي (NPT)، سه كميته مقدماتي در سال‌هاي قبل برگزار شده است و اين كنفرانسي كه از هفتم ارديبهشت در نيويورك برگزار مي‌شود، همان كنفرانس اصلي اعضاي معاهده ان. پي. تي است كه هر پنج سال يك‌بار و بعد از سه كميته مقدماتي سالانه تشكيل مي‌شود.
  امسال يك عنصر مهم ديگر كه حضور آقاي ظريف را ايجاب مي‌كند، رياست ايران بر جنبش غيرمتعهدهاست. در اين اجلاس آقاي ظريف علاوه بر ديدگاه‌هاي كشورمان، به نمايندگي از اعضاي جنبش غيرمتعهدها سخنراني خواهند كرد.
  اسراييل از جانب كشورهاي جهان براي پيوستن به NPT تحت فشار است. ابتكار قبلي مصوب اعضاي كنفرانس قبلي NPT در سال 2010 مبني بر برگزاري كنفرانس خاورميانه عاري از سلاح‌هاي هسته‌اي با مخالفت اسراييل مواجه شد و اين كنفرانس در نهايت برگزار نشد.
  كشورهاي هسته‌اي به دنبال كاهش تعهدات خود در خصوص خلع سلاح هسته‌اي از يك طرف و افزايش توجه به ابعاد اشاعه‌اي معاهده هستند. بر عكس كشورهاي غيرهسته‌اي به دنبال تقويت مفاد معاهده درباره خلع سلاح هسته‌اي و تقويت تعهد كشورهاي پيشرفته صنعتي به تضمين استفاده صلح‌آميز از انرژي هسته‌اي هستند.
  امروزه بيش از يكصد كشور مقررات پروتكل الحاقي را اجرا مي‌كنند. اجراي اين پروتكل از سوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سال‌هاست كه به خصوص براي كشورهايي كه تاسيسات پيشرفته و برنامه غني‌سازي دارند به عنوان بخشي از سطح استاندارد اجراي مقررات پادمان تعريف مي‌شود.
    آنچه كه برخي از كشورهاي غربي به دنبال آن هستند پذيرش اجراي برخي تعهدات حقوقي فراتر از پروتكل الحاقي از سوي كشورمان هستند كه در برخي ديگر از كشورها شروع به اجرا شده است. ايران به‌طور قوي با پذيرش چنين تعهداتي مخالفت كرده است و اعتقاد راسخ دارد كه اجراي مقررات پروتكل الحاقي كه به صورت داوطلبانه صورت خواهد گرفت نيازهاي لازم براي تامين نظارت مورد نظر آژانس براي نظارت بر برنامه تاسيسات هسته‌اي ايران را فراهم مي‌كند. پذيرش اجراي اقدامات داوطلبانه نظارتي در تفاهم آينده نيز در همين چارچوب خواهد بود.