اشغال عراق: پيروزي در جنگ، شكست در صلح
مجيد تفرشي
حوادث روزهاي گذشته، از ترور نابخردانه و شهادت سردار قاسم سليماني و همراهان او، به دستور مستقيم دونالد ترامپ رييس‌جمهور امريكا، در فرودگاه بغداد گرفته، تا حملات موشكي ايران به پايگاه‌هاي نظامي امريكايي در عراق، در واكنش مستقيم به تعدي بسيار كم سابقه امريكاييان، از ابعاد مختلفي مورد توجه و بررسي واقع شده و خواهد شد. ولي در اين ميان، توجه چنداني به ماهيت حقوقي و سياسي حضور گسترده نظامي امريكا در عراق نشده است.
در اوج مبارزات انتخابات رياست‌جمهوري سال 2008 امريكا، در پنجمين سالگرد اشغال عراق توسط نيروهاي ائتلاف امريكا، كتابي مهم توسط انتشارات دانشگاه ييل منتشر شد. «اشغال عراق: پيروزي در جنگ، شكست در صلح». نويسنده اين كتاب 544 صفحه‌اي، دكتر علي علاوي، يكي از مهم‌ترين چهره‌هاي علمي، سياسي و اجرايي تاريخ معاصر عراق است. علي علاوي، يكي از معدود متخصصان شناخته شده بين‌المللي علوم انساني و علوم سياسي در سطح بالاي نخبگان سياسي مطرح در عراق كنوني است. علاوي كه اكنون حدود 73 سال سن دارد، فارغ‌التحصيل دانشگاه‌هاي‌ام‌آي‌تي و هاروارد در امريكاست و سابقه تدريس و پژوهش در دانشگاه‌هاي لندن، پرينستون، آكسفورد و سنگاپور را دارد. سابقه ديرين خانوادگي علاوي، به زمان تاسيس كشور عراق در سال‌هاي پس از جنگ جهاني اول مي‌رسد و شماري از اعضاي خانواده او در دولت‌هاي قبل از سقوط سلطنت در عراق در سال 1958 و پس از سقوط حكومت بعثي در سال 2003، مقامات بالايي داشتهاند. از جمله، اياد علاوي نخست‌وزير سابق و جعفر علاوي وزير كنوني بهداري عراق پسرعموها و احمد چلبي سياستمدار مشهور و جنجالي عراق نيز دايي علي علاوي بودند.
علاوي، يكي از مهم‌ترين فعالان اپوزيسيون حكومت‌هاي بعثي در عراق، به خصوص دوران ديكتاتوري صدام بود. از سال 2002 كه نيروهاي معارض صدام براي تغيير اوضاع كشورشان با كمك متحدان غربي خود هم قسم شدند، علي علاوي يكي از مهم‌ترين عناصر اين ائتلاف بود. او پس از سرنگوني حكومت بعثي و اشغال عراق توسط قواي تحت امر امريكا، در فاصله سال‌هاي 2003 تا 2005 نيز در دولت اياد علاوي پسر عموي خود و پس از آن در دولت ابراهيم جعفري، به ترتيب وزير تجارت، وزير دفاع و وزير اقتصاد بود، سپس به نمايندگي پارلمان عراق برگزيده شد و چند بار نيز در كشاكش تحولات سياسي، به عنوان يكي از نامزدهاي جدي نخست‌وزيري كشورش مطرح بوده است.
در سال‌هاي اخير، علي علاوي، فارغ از جنجال‌هاي پايان‌ناپذير سياسي در عراق و خاورميانه، بيشتر به كار پژوهش و نگارش در دانشگاه‌هاي بزرگ جهان مشغول بوده و كتاب مورد بحث اين يادداشت، كتاب بيوگرافيك او درباره ملك فيصل نخستين پادشاه عراق و اثري ديگر با عنوان بحران در تمدن اسلامي، از جمله آثار منتشر شده علاوي در اين دوره اخير بوده است. شاكله اصلي كتاب «اشغال عراق، پيروزي در جنگ، شكست در صلح» اين است كه حكومت و ارتش امريكا و متحدان‌شان، در آغاز عمليات سرنگوني حكومت صدام و روي كار آوردن حكومت معارضان، براي مدتي محدود توانستند نام خود را به عنوان قهرمانان آزاديبخش در عراق ثبت كنند كه شر ديكتاتوري را از سر مردم عراق كم كرده‌اند. ولي به محض آنكه به دلايل راهبردي نظامي، سياسي و اقتصادي تصميم گرفتند كه برخلاف نظر اكثريت مردم عراق، به حضور خود در اين كشور ادامه دهند، به سرعت موقعيت خود را در پيش چشم مردم عراق، از «آزاديبخش» به «اشغالگر» تغيير دادند. علاوي با مهارت در كتاب خود، به تفصيل به روند تدريجي تغيير نگاه مردم عراق به نيروهاي متحد امريكا از آزاديبخش به اشغالگر و دلايل داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي اين تغيير نگاه پرداخته است. علاوي با بهره‌وري از دانش و متدلوژي تاريخ‌نگاري خود و اشاره به مثال‌هاي مختلفي از تجربه عثماني، بريتانيا و ديگر قدرت‌هاي خارجي اشغالگر عراق، از جنگ جهاني اول به بعد، حضور نظامي امريكا در عراق را به دقت تحليل و كالبدشكافي كرده است. در حدود يك دهه اخير، بارها مساله ضرورت خروج نيروهاي اشغالگر نظامي خارجي مطرح بوده است. امريكايي‌ها مرتبا ابراز مي‌كردند كه نيروهاي آنان با خواست و تاييد مردم و حكومت عراق و جامعه بين‌المللي، در جهت حمايت از ثبات و امنيت عراق و مقابله با تروريسم و افراطي‌گري در آن كشور هستند و به محض تصميم عراقيان به خروج آنان و عدم نياز به قواي خارجي، عراق را ترك خواهند كرد. سياستگران امريكايي مكررا ابراز مي‌كردند كه ما نمي‌خواهيم در عراق بمانيم، ولي اصرار حكومت و مردم عراق به ادامه حضور ما، مانع ترك آن منطقه توسط ارتش امريكاست. از سوي ديگر از زمان ظهور ترامپ در سپهر سياسي امريكا و آغاز مبارزات رياست‌جمهوري او، تا انتخابش به اين سمت و همين اكنون كه آخرين سال از دور نخست رياست اوست، مرتبا با شعار ضرورت خروج امريكا از خاورميانه و عراق مواجه بوده‌ايم. در واقع بسياري از صاحب‌نظران مسائل امريكا، از شعار خروج امريكا از عراق و خاورميانه، به عنوان يكي از عوامل تاثيرگذار در پيروزي غيرمنتظره او در انتخابات سال 2016 ياد مي‌كنند.
اكنون كه پس از ترور و شهادت سپهبد قاسم سليماني و همراهانش، به خصوص شهيد ابومهدي المهندس، پارلمان عراق، قاطعانه به لزوم خروج نيروهاي امريكايي از كشور خود راي داده، امريكا در موضعي دشوار قرار دارد. ارتش امريكا حتي اگر با ادعاي نادرست آزاديبخش و آرامش‌آفرين طي بيش از يك دهه اخير در عراق حضور داشت، اكنون به وضوح به اشغالگر نظامي تبديل شده است. اين تغيير رسمي موضع و راي قاطع پارلمان عراق و تاييد دولت عادل عبدالمهدي، مهم‌ترين دستاورد منطقه از جنايت امريكا در شهادت قاسم سيلماني است. به گمان من، با آنكه در زمان نگارش اثر و پس از آن توجه بسياري از سوي مخاطبان عام و خاص به كتاب علاوي شده، ولي پس از حوادث يك هفته اخير، بازخواني اين كتاب مهم سياسي، تاريخي و آكادميك، بسيار مهم‌تر و ضروري‌تر از قبل به نظر مي‌رسد.
مشخصات كتاب: اشغال عراق: پيروز در جنگ، شكست در صلح (The Occupation of Iraq: Winning the War, Losing the Peace)، نوشته علي علاوي، انتشارات دانشگاه ييل، 544ص، مارس 2008