نيلوفر رسولي
18هزار و 619؛ 36 نفر از اعضاي دولت دوازدهم تاكنون 18هزار و 619 بار دست به جيب شده و 18هزار و 619 بار گزينه «انتشار» را در توييتر فشرده‌اند. 20 نفر از كابينه دولت دوازدهم (وزرا، معاونان و روساي سازمان‌هاي وابسته) در توييتر حساب فعال دارند؛ برخي خبر مي‌دهند، برخي هشتگ مي‌زنند، برخي به فارسي يك پيام مي‌نويسند و به انگليسي پيامي ديگر، برخي چون وزير جوان دوست دارند به توييت‌هاي ديگران توجه نشان دهند، برخي چون معاون اول رياست‌جمهوري تاكنون هيچ پاسخي به هيچ توييت ديگري نداده‌اند. 7 روز از وقوع حادثه تلخ هواپيماي اوكرايني مي‌گذرد و تاكنون جز 7 نفر، ديگر توييترنشينان دولت تمايلي براي نوشتن و همدردي درباره حادثه هواپيماي اوكرايني نشان نداده‌اند. در تلاطم روزهايي كه تمييز خبر و سره از ناسره دشوار بود و در طوفان خبري روز شنبه كه بر سر ميليون‌ها ايراني آوار شد، تنها چند توييت انگشت‌شمار از هزاران توييت اين 20 نفر هم‌درد و هم‌دل با اين قضيه شد. البته همچنان اين سوال مطرح است كه اعضاي رده بالاي دولت به كدام دليل در شبكه‌هاي مجازي فعاليت دارند و با استفاده از اين ابزار فيلترشده، مي‌خواهند سر كدام صحبتي را باز كنند كه نمي‌توانند به خبرنگاران بگويند. اين گزارش تحليلي است بر چند و چون حضور 36 نفر از كابينه دولت دوازدهم، شامل رييس‌جمهوري، هيات‌وزيران، معاونان رييس‌جمهوري، روساي سازمان‌هاي وابسته به رياست‌جمهوري و برخي سازمان‌هاي ديگر مثل صدا و سيما و شهرداري در شبكه اجتماعي توييتر. آنچه پيش رو داريد تحليل رفتار اعضاي كابينه دولت در شبكه‌هاي اجتماعي است با اين موضوع كه بررسي كنيم و ببينيم آنها تا چه اندازه اهل اظهارنظر، پاسخگويي و موضع‌گيري هستند.
چگونه اين گزارش تهيه شد؟
اطلاعات آماري منتشر شده در اين گزارش بر مبناي بررسي 20 حساب كاربري توييتر تا ساعت 15 روز سه‌شنبه، 24 دي ماه است. لازم به ذكر است در اين گزارش «پاسخ‌دادن» به معنا «Reply» زدن به حساب كاربري ديگري است و چنانچه شخصي در متن توييت خود خطاب به شخصي يا اشخاصي پاسخي داده باشد، در اين آمار لحاظ نشده است. چنانچه حساب‌هاي فعال توييتري بيش از هزار توييت منتشر كرده باشند، با توجه به محدوديت‌هاي وب‌سايت مورداستفاده به بررسي هزار توييت آخر آنها اكتفا شده است و ديگر تحليل‌ها و آمار منتشر شده هم به اين اطلاعات متكي است. براي تحليل هشتگ‌هاي پركاربرد و ساير اطلاعات اين گزارش از وب‌سايت accountanalysis.app/twitter بهره گرفته شده است.
چه كساني پرطرفدارند؟
توييتر ميان پاستورنشينان محبوبيت بيشتري به نسبت اينستاگرام دارد. از 36 نفر مورد بررسي، 20 نفر حساب كاربري توييتر و 16 نفر حساب كاربري اينستاگرام فعال دارند. پرمخاطب‌ترين عضو كابينه دولت دوازدهم در شبكه توييتر، محمدجواد ظريف خوانساري، وزير امور خارجه با يك ميليون و چهارصدهزار فالوئر است. پس از او حساب فارسي حسن روحاني، رييس‌جمهوري با 759.3 هزار فالوئر، محمدجواد آذري‌جهرمي، وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات با 215.7 هزار فالوئر، اسحاق جهانگيري، معاون اول رياست‌جمهوري با 185.7 هزار فالوئر، معصومه ابتكار، معاون رييس‌جمهوري و امور زنان و خانواده با 119.3 فالوئر و حسام‌الدين آشنا، رييس مركز بررسي‌هاي استراتژيك و مشاور رسانه‌اي رييس‌جمهور، با 113.3 هزار فالوئر در جايگاه شش مسوول دولت قرار مي‌گيرند كه مخاطباني بالاي صدهزار نفر دارند. قياس اين جايگاه‌ها در اينستاگرام، اقلا در رده‌هاي بالا با توييتر تقريبا يكسان است. حسن روحاني با 2 ميليون و 200 هزار فالوئر از وزير خارجه‌اش در اينستاگرام پيشي گرفته است. پس از روحاني، ظريف با 746 هزار فالوئر، محمدجواد آذري جهرمي با 575 هزار فالوئر، اسحاق‌جهانگيري با 327 هزار فالوئر و معصومه ابتكار با 189 هزار فالور پنج صدرنشين دولتي‌ها در اينستاگرام هستند. حسام‌الدين آشنا در اينستاگرام حساب‌كاربري رسمي ندارد و به جز اين پنج نفر، حساب ديگري از اعضاي كابينه دولت دوازدهم بالاي صدهزار فالوئر ندارد.
چه كساني غايبند؟
عبدالعلي علي‌عسگري، رييس سازمان صدا و سيما؛ امير حاتمي، وزير دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح؛ سيد عليرضا آوايي، وزير دادگستري؛ عيسي كلانتري، رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست؛ سيد محمدعلي شهيدي، رييس بنياد شهيد و امور ايثارگران؛ علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي؛ سورنا ستاري، معاون علمي و فناوري رييس‌جمهور؛ فرهاد دژپسند، وزير امور اقتصادي و دارايي و رضا اردكانيان، وزير نيرو؛ منصور غلامي، وزير علوم، تحقيقات و فناوري؛ حسينعلي اميري، معاون رييس‌جمهور در امور مجلس؛ لعيا جنيدي، معاون حقوقي رياست‌جمهوري نه در توييتر و نه در اينستاگرام حساب فعال شخصي ندارند. علاوه بر اين برخي از اعضاي دولت در يكي از اين دو رسانه فعال هستند. 8 نفر تنها در توييتر حساب كاربري فعال دارند از جمله مشاور رسانه‌اي رييس‌جمهور؛ وزير ورزش و جوانان؛ وزير نفت؛ وزير ميراث‌فرهنگي؛ گردشگري و صنايع‌دستي؛ وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي؛ وزير صنعت، معدن و تجارت؛ وزير آموزش و پرورش و رييس سازمان اداري و استخدامي كشور علي‌رغم فعاليت در توييتر حساب اينستاگرامي ندارند و در كنار اينها، وزير اطلاعات، وزير راه و شهرسازي و وزير كشور 3 عضو هيات كابينه هستند كه علي‌رغم اكانت ايسنتاگرامي فعال، در توييتر فعاليت ندارند.
چقدر توييت مي‌كنند؟
معاون رييس‌جمهور در امور زنان و خانواده با 5هزار و 710 توييت در راس توييت‌كنندگان هيات دولت قرار مي‌گيرد، پس از او به ترتيب، حسام‌الدين آشنا با 4هزار و 426 توييت؛ رييس‌جمهور با 3هزار و 389 توييت؛ آذري جهرمي با هزار و 154 توييت، چهار نفري هستند كه تاكنون بيش از هزارتوييت كرده‌اند. كم‌توييت‌كنندگان جدول هم در مقام نخست وزير صنعت ، معدن و تجارت با 3 توييت و وزير نفت با 4 توييت است. در اينستاگرام محمد شريعتمداري بيش از ديگران فعال است و با هزار و 558 پست در راس فعالان اينستاگرامي دولت قرار دارد. اسحاق جهانگيري با هزار و 259 پست، محمود واعظي با هزار و 253 پست، معصومه ابتكار با هزار و 152 پست و رييس‌جمهور با هزار و 100 پست در رده‌هاي ديگر قرار دارند.
چرا توييت مي‌كنند؟
بررسي نوع توييت‌هاي منتشر شده از 20 حساب فعال اين جمع نشان مي‌دهد كه بخش اعظمي از نوشته‌هاي منتشر شده در توييتر، به شكل «توييت» هستند، به اين معنا كه پاستورنشينان توييت‌نويس بيشتر (72 درصد) تمايل دارند در حساب‌هاي توييتري خود بنويسند و احتمالا اين نوشته‌ها مبتني بر گزاره‌هاي خبري است. 17 درصد ديگر محتواي اين توييت‌ها بازنشر ديگر نوشته‌ها در توييتر است و از اين ميان فقط 5 درصد نوشته‌ها پاسخ به حساب‌هاي فعال ديگران است. تاكنون حدود 700 پاسخ از اين جمع 36 نفره خطاب به ديگر توييترنشينان منتشر شده است. وزير جوان با 379 پاسخ (از ميان هزار توييت آخر) در صدر پاسخ‌دهندگان توييتري قرار مي‌گيرد، پس از او حسام‌الدين آشنا از ميان 100 توييت آخر خود صرفا 178 توييت را به پاسخگويي به ديگران اختصاص داده است و نفر سوم وزير فرهنگ و ارشاد با مجموع پاسخ 77 توييت است. اختلاف معنادار فالوئر (دنبال‌كنندگان) و دنبال‌شوندگان اين حساب‌هاي كاربري حاكي از آن است كه حضور دولتي‌ها در توييتر، بيش از آنكه نشان‌دهنده تعامل آنها با ساير توييترنشينان باشد، گوياي اين واقعيت است كه اين جمع 20 نفره از دولت از توييتر به عنوان ابزار خبرگزاري استفاده مي‌كنند. اينجاست كه اين سوال مطرح مي‌شود كه در اين صورت كار خبرگزاري‌ها چيست؟ در حالي كه تمام وزارتخانه‌ها و شعبه‌هاي مختلف دولت دست به تاسيس خبرگزاري‌هاي مختلف زده‌اند، اعضاي دولت چرا به توييتر كه فضاي تعامل و هم‌رساني است، به چشم خبرگزاري نگاه مي‌كنند و حتي اگر به اين چشم به توييتر نگاه مي‌كنند و از برج عافيت تنها متن‌هاي 140 كلمه‌اي را در شبكه‌اي پيچيده از اطلاعات به حال خود رها مي‌كنند و مي‌روند، چرا اين توييترنشينان در روزهاي سخت خبررساني از همين ابزار براي همدلي با جامعه، اقلا جامعه‌اي كه در اين فضا زيست مي‌كند، اقلا هزاران نفري كه زير نام آنها به «چند كا» تبديل شده‌اند، واكنش درخوري نشان ندادند؟
چه كساني به هواپيماي اوكرايني واكنش نشان دادند؟
«هشدار، به كارگزاران ايراني‌تبار رسانه‌هاي فارسي‌زبان هشدار داده مي‌شود از مشاركت در جنگ رواني مربوط به هواپيماهاي اوكرايني و همكاري با ايران ستيزان خودداري كنند.» پيش از اعلام آن خبر شوم، حسام‌الدين آشنا، مشاور رسانه‌اي رياست‌جمهوري با نوشتن اين توييت موجي از واكنش‌ها را، خصوصا از طرف خبرنگاران به همراه داشت. روز شنبه، 21 دي ماه و پس از اينكه رياست‌جمهوري در بيانيه‌اي علت اصلي سقوط هواپيماي اوكرايني را اعلام كرد، آشنا توييت پرحاشيه ديگري نوشت: «شليك به پدافند اشتباه بود/ شليك به پدافند هم اشتباه بود.» اين توييت مشاور روحاني حدود 200 بار ريتوييت شد و حدود 2 هزار بحث هم زير آن شكل گرفت. با اين حال توييت سوم آشنا در واكنش به اين حادثه تلخ، مبتني بر عكسي از ميدان وليعصر با عنوان «آه از غمي كه تازه شود با غمي ديگر» فقط 7 بار ريتوييت شد و فالوئرهاي 11 هزار نفري او چندان وقعي به اين ابراز همدردي ننهادند. توييت‌هاي رياست‌جمهوري و محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشور به زبان انگليسي پرواكنش‌ترين توييت‌هايي بودند كه اعضاي هيات دولت در واكنش به حادثه سقوط هواپيماي اوكرايني منتشر كردند.
جواد ظريف با نوشتن «يك روز تلخ» در حساب انگليسي‌زبان خود، روز شنبه دو توييت به انگليسي در همدلي با داغديدگان و خانواده‌هاي قربانيان منتشر كرد كه اين دو توييت بيش از 10 هزار بار بازنشر شدند. ظريف روز يكشنبه، 22 دي ماه اين‌بار به فارسي واقعه رخ‌داده را تسليت گفت و از وقوع اين امر پوزش خواست و شماره تلفني را از وزارت خارجه منتشر كرد كه خانواده قربانيان مي‌توانند با آن پيگير ماجرا باشند.
بيانيه روز شنبه رياست‌جمهوري در توييتر فارسي رييس‌جمهور نيز منتشر شد و بيش از آنكه بازنشر پيدا كند (438 بار)، مورد بحث و مجادله قرار گرفت (7042) . رياست‌جمهوري به فارسي تنها يك بار به اين مساله اشاره كرد، در حالي كه روحاني در حساب كاربري انگليسي خود 3 بار به اين ماجرا واكنش نشان داد و همدردي كرد. توييت دوم انگليسي رياست‌جمهوري بالاي 9 هزار بار بازنشر شد. اسحاق جهانگيري، معاون اول رياست‌جمهوري نيز همزمان با حسن روحاني در توييتر خود نوشت: «بايد خود را جاي تك‌تك بازماندگان اين فاجعه، شهروندان ايراني و مسوولان بگذاريم تا به عمق و ابعاد آن، از قرباني‌شدن جوانان نخبه تا لطمه ديدن اعتماد اجتماعي و مسائل فني و نظامي حساس باشيم.» جهانگيري با استفاده از دو هشتگ «جدي» و «شفاف» خواستار پيگيري اين ماجرا شده و نوشته بود كه خود را شريك داغ سنگين همه خانواده‌هاي سوگوار و عموم ملت مي‌داند. از ميان ديگر اعضاي كابينه، معصومه ابتكار، معاون رييس‌جمهوري در امور زنان و خانواده در سه توييت به اين مساله واكنش نشان داد. ابتكار روز دوشنبه 23 دي ماه با انتشار توييتي اعلام كرد كه با خانواده‌هاي شهداي هواپيماي اوكراين ديداري داشته است و «گفت‌وگو با خانواده شهداي هواپيماي اوكرايني نه فقط از سر وظيفه، بلكه از سر داغداريست.» حدود 12 هزار فالوئر حساب كاربري ابتكار تنها 20 بار اين متن را بازنشر كرده و 244 بار آن را پسنديدند.
علي ربيعي، سخنگوي دولت تا روز دوشنبه واكنشي به اين حادثه نشان نداد تا اينكه دوشنبه در رشته‌توييتي از جلسه دولت و پيگيري قصور ومسووليت‌هاي فراموش‌شده در وقوع اين حادثه نوشت. اين توييت فقط 7 بار ريتوييت شد. جز وزير امور خارجه، فقط يك وزير ديگر در حساب‌هاي توييتري خود به اين ماجرا واكنش نشان دادند: سيد عباس صالحي، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي «پيگيري سانحه هوايي را حق ملت» دانسته و نوشته بود كه اين خواسته نبايد با برچسب‌گذاري مخدوش شود. علاوه بر اين، سيد عباس صالحي روز شنبه در توييتي به سهم خود از خانواده‌هاي داغدار هواپيماي اوكرايني عذرخواهي كرده بود كه اين توييت فقط 7 بار ريتوييت شد. جمشيد انصاري، رييس سازمان اداري و استخدامي كشور نيز با نوشتن «آهوان گم شدند در شب دشت/ آه از آن رفتگان بي‌برگشت» در حساب فعال توييتري خود با خانواده‌هاي درگذشتگان هواپيماي اوكراين همدلي كرد.
اين توييت تا لحظه تنظيم اين گزارش تنها 2 بار بازنشر شده و 24 لايك خورده است. ديگر توييترنشينان، خصوصا محمدجواد آذري جهرمي، وزير ارتباطات و فناوري كه در توييتر بسيار فعال است، به اين ماجرا هيچ واكنشي در حساب‌هاي توييتري خود نشان ندادند.