جاي خالي تشكل صنفي
زهرا كريمي
پيك‌هاي موتورسوار تقريبا در تمام كشورها پايين‌ترين امنيت شغلي و حتي جاني را دارند. شيوع ويروس كرونا در ايران كسب‌وكار اين گروه را نيز تحت تاثير قرار داده است. پژوهشي كه در ارتباط با تاثير شيوع كرونا بر وضعيت كاري پيك‌هاي موتورسوار صورت گرفته، نشان مي‌دهد كه در هفته‌هاي گذشته درآمد پيك‌هاي موتورسوار كاهش يافته است. كاهش درآمد اين گروه احتمالا ناشي از آن است كه تقاضاهاي جديد ايجاد شده براي اين افراد كمتر از تقاضاهاي قبلي است كه پس از شيوع كرونا و توقف بسياري از كسب وكارها از بين رفته است. احتمالا در حال حاضر تقاضاي بنگاه‌ها براي استفاده از خدمات پيك‌هاي موتوري كاهش يافته زيرا بسياري از شركت‌ها تعطيل شده‌اند يا دوركاري در اولويت قرار گرفته و به همين دليل به پيك‌هاي موتورسوار نيز كمتر نياز دارند. در مقابل، تقاضاي خانگي براي استفاده از پيك‌هاي موتوري جهت خريد اقلام ضروري، به ويژه در ميان افراد سالخورده افزايش داشته است. پس از دوره قرنطينه نيز بسياري از شركت‌هاي فعال نيروي كار خود را كاهش داده‌اند. اين بنگاه‌ها اگر قبلا تقاضاي انتقال نامه‌ها، اسناد، بسته‌ها يا غذا را داشتند، حالا اين تقاضا كاهش يافته است و...
در مقابل، احتمالا درخواست افراد سالمندي كه متعاقب وضعيت جديد در خانه هستند، افزايش پيدا كرده است. كاهش احتمالي درآمد پيك‌هاي موتورسوار به معناي از دست رفتن متقاضيان و مشتري‌هايي است كه پرداخت‌هاي بيشتر و بهتري داشتند. در دوران قرنطينه، تقاضا براي رانندگان تاكسي‌هاي اينترنتي نيز به شدت كاهش پيدا كرد و بسياري از اين راننده‌ها كه براي كار از شهرستان به تهران آمده بودند و از اين طريق امرار معاش مي‌كردند، شب عيد به شهرستان‌هاي‌شان بازگشتند. اما پس از پايان قرنطينه و تاكيد بر فاصله‌گذاري اجتماعي و ترس از حضور در قطارهاي مترو و بي‌آرتي كه با ازدحام مسافران روبه‌رو است، بسياري از افراد ترجيح مي‌دهند كه با ماشين شخصي جا‌به‌جا شوند يا از خدمات تاكسي‌هاي اينترنتي استفاده كنند، بنابراين مي‌توان انتظار داشت كه تقاضا براي تاكسي‌هاي اينترنتي دوباره افزايش پيدا كند. تقاضاي خانواده‌ها براي خدمات پيك‌هاي موتوري احتمالا در آينده نيز ادامه خواهد داشت. جمعيت كشور ما به سمت سالمندي حركت مي‌كند و از طرفي ديگر، شكل سنتي خانواده‌ها نيز در حال از بين رفتن است و كمتر سالمندان همراه با فرزندان‌شان زندگي مي‌كنند؛ به همين دليل، استفاده بيشتر از اين نوع خدمات در آينده قابل پيش‌بيني است. بخش عمده‌اي از مشاغل در كشور ما، مشاغل خدماتي هستند و افزايش سهم فعاليت‌هاي خدماتي در توليد و اشتغال كشور امري اجتناب‌ناپذير است. قطعا در آينده نيز سهم فرصت‌هاي شغلي در بخش خدمات افزايش خواهد يافت. پيك‌هاي موتورسوار در كشور ما با اينكه سختي‌هاي بسياري را به جان مي‌خرند و در گرما و سرما در خيابان‌هاي پر دود مشغول به كار هستند و خدمات متنوعي را با سرعت نسبتا بالا ارايه مي‌كنند اما هزينه‌هايي را نيز به شهروندان تحميل مي‌كنند. حركت اين موتورها در شهر گاه براي مردم مايه نگراني و وحشت است و حتي منجر به آلودگي صوتي و هوا مي‌شود. در برخي از كشورها از جمله در تايوان و چين دولت با ارايه مشوق‌هايي موتورسواران را به تعويض موتور بنزيني به موتور برقي ترغيب كرده است. در چين قريب به اتفاق موتورسيكلت‌ها برقي هستند. در اكثر كشورها اغلب افرادي كه خدمات موتوري ارايه مي‌كنند، درآمد چندان بالايي ندارند. دسترسي به موتور در مقايسه با اتومبيل ارزان‌تر و آسان‌تر است. اين افراد در بسياري از كشورها، از جمله ايران هيچ نوع پوشش تامين اجتماعي ندارند. خانوارهايي كه خدمات پيك موتوري دريافت مي‌كنند، نه امكان و نه گرايش دارند كه موتورسواران را بيمه كنند. بنگاه‌هايي هم كه از اين خدمات استفاده مي‌كنند، كم و بيش وضعيت مشابهي دارند. بحث‌هايي كه پيش از اين در مورد شركت اوبر در ساير كشورها مطرح بوده، حالا درمورد تاكسي‌هاي اينترنتي و پيك‌هاي موتوري ايران نيز صادق است. اوبر رانندگان را بيمه نمي‌كند. توجيه بنگاه‌هايي مانند اوبر اين است كه راننده‌ها خويش‌فرما هستند و سرمايه و نيروي كار متعلق به خودشان است و صرفا خدماتي را از شركت اينترنتي دريافت مي‌كنند و بابت اين خدمات هزينه‌اي مي‌پردازند. چنين نگرشي اعتراض‌هاي بسياري را براي اوبر به همراه داشته است. بنگاه‌هايي نظير اوبر، توانسته‌اند با اجتناب از پرداخت حق بيمه حوادث، بازنشستگي و از كارافتادگي، هزينه‌هاي قابل‌توجهي را صرفه‌جويي كنند و بر سودآوري خود بيفزايند. در چنين شرايطي راهكار تشكيل صنف است. پيك‌هاي موتوري بايد تشكلي داشته باشند تا بتوانند با كارفرما و دولت وارد گفت‌وگو شوند. تشكل به اين افراد قدرت چانه‌زني مي‌دهد زيرا در غياب چنين تشكلي، كارفرمايان مي‌توانند به دنبال ارزان‌ترين خدمات پيك موتوري باشند و كمترين هزينه را پرداخت كنند. ايجاد تشكل براي پيك‌هاي موتورسوار امكان‌پذير است. اين افراد مي‌توانند از تجربه صنف تاكسيرانان استفاده كنند. رانندگان تاكسي تشكلي نسبتا قوي دارند و براي خود انحصار ايجاد كرده‌اند و هر كسي به سادگي نمي‌تواند به جمع تاكسي‌داران اضافه شود. اگر در ميان پيك‌هاي موتوري، افراد علاقه‌مندي پيدا شود آنها مي‌توانند با تشكيل صنف، منافع مشترك خود را دنبال كنند. هر كدام از اين افراد به تنهايي توان تغيير شرايط كاري ناامن را ندارند و صداي آنها جز در قالب يك صنف به گوش كسي نخواهد رسيد.