زشت و زيباي كرونا براي «زمين»
شينا انصاري
اين روزها كه بشر با ويروس كرونا دست و پنجه نرم مي‌كند و ناگزير از اجراي قرنطينه خانگي، اعمال محدوديت‌ها و كاهش سطح فعاليت‌هاست؛ روي زيباي اين بيماري نوظهور براي دغدغه‌مندان محيط زيست بيشتر مشاهده مي‌شود، كاهش سفرهاي هوايي و زميني، به حداقل رسيدن ترددهاي درون شهري و افت فعاليت‌هاي صنعتي موجب كاهش انتشار آلاينده‌هاي هوا و گازهاي گلخانه‌اي و آرامش بيشتر موجودات زنده در طبيعت شده است. گزارش‌ها حكايت از آن دارد كه كيفيت هوا در اغلب شهرهايي كه پيش‌تر در زمره شهرهاي آلاينده دنيا محسوب مي‌شدند بهبود يافته است، همچنين مشاهده بيشتر پرندگان، جانوران خشكي‌زي و دريايي در مناطق گردشگري جهان نشان از فرصت تنفسي است كه كرونا به طبيعت داده است. با اين حال اگر قدري عميق‌تر بينديشيم خواهيم ديد كه اين تنفس ناپايدار و موقت است چرا كه با گذر از پيچ خطرناك اين بيماري و بازگشت شرايط، در بر همان پاشنه مي‌چرخد: بهره‌كشي دوباره از منابع محدود زمين و تخريب زيستگاه‌ها و ايجاد آلودگي و چه بسا براي جبران مافات كم‌كاري‌ها و ركود فعاليت‌ها، فشارها بر محيط زيست بيشتر شود! در كنار همه اينها، خوب است از زاويه‌اي ديگر نگاهي به تاثير كرونا بر محيط زيست بيندازيم؛ مصرف بيش از اندازه آب، شوينده‌ها و مواد شيميايي آلاينده محيط زيست، استفاده هر چه بيشتر از محصولات پلاستيكي و بازگشت به عقب در اقدامات حداقلي تفكيك پسماندها به دليل جلوگيري از شيوع بيماري از جمله عوارض منفي كرونا بر محيط زيست بوده است. گرچه در شرايط همه‌گيري بيماري، همگان ناگزير به تبعيت از پروتكل‌هاي بهداشتي هستند ولي در سايه قرار گرفتن جنبه‌هاي محيط زيستي اقداماتي چون استفاده بي‌رويه منابع آب، ضدعفوني‌هاي مستمر فضاهاي خانه و شهري با تركيبات آلي پايدار به ويژه مواد كلره و مصرف گسترده فرآورده‌هاي پلاستيكي و توليد پسماندهاي بيشتر به واسطه رعايت ملاحظات بهداشتي روي «نازيباي بيماري كرونا» است كه متاسفانه ناديده گرفته مي‌شود. كافي است به اين مشكلات، وضعيت نامناسب اقتصادي كشورهاي متاثر از بحران كرونا براي حركت در مسير اقتصاد سبز و كم كربن را نيز بيفزاييم تا دريابيم كه توجه پايدار به محيط زيست در شرايط امن و به دور از بحران‌ها و تنش‌ها شكل مي‌گيرد و در وضعيتي كه بخش اعظمي از بودجه كشورها براي مقابله با ويروس كرونا و بحران‌هاي اقتصادي ناشي از آن هزينه شده است؛ سرمايه‌گذاري براي ايجاد زيرساخت‌ها و پروژه‌هاي محيط زيستي و اقدامات مقابله با تغيير اقليم همچون كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي، ارتقاي بهره‌وري انرژي و افزايش سهم انرژي‌هاي پاك مثلا در توسعه نيروگاه‌هاي خورشيدي يا خودروهاي برقي محلي از اعراب نخواهد داشت. شايد خوش‌بينانه باشد كه تصور شود تجربه بحران فراگير كرونا بتواند موجب تغيير رفتار اساسي ما با طبيعت شود، ولي به هر روي، ادامه روند فعاليت‌هاي آسيب‌رسان محيط‌زيست به‌خصوص در مواجهه با تهديد جهاني گرمايش زمين در نهايت موجب نابودي بقاي انسان در اين كره خاكي مي‌شود و مي‌تواند تبعاتي به مراتب مخرب‌تر از بيماري كرونا برجاي گذارد! از اين رو، به نظر مي‌رسد در‌گذار از اين بيماري جهاني شرايط براي محيط زيست بسيار پيچيده‌تر و دشوارتر خواهد شد. انتخاب با انسانِ پس از كروناست كه كماكان بر همان سبك و سياق پيشين، زندگي مصرفي و طبيعت‌ستيزانه خود را ادامه دهد يا تغيير جهت داده و با اصلاح رابطه خود با زمين به عنوان بخشي از مجموعه زيستمندان آن مسير پايدارتر و همسوتر با طبيعت را برگزيند.