پيامدهاي تحريم تسليحاتي
عبدالرضا فرجي‌راد
بعد از خروج دونالد ترامپ،رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا از برجام و تحميل شديدترين تحريم‌هاي اقتصادي و سياسي بر جمهوري اسلامي ايران، هفته گذشته وزير خارجه ايالات متحده اعلام كرد از جانب دولت امريكا طرحي را به شوراي امنيت سازمان ملل متحد ارائه خواهد كرد كه تحريم تسليحاتي جمهوري اسلامي ايران بنا بر توافق برجام و قطعنامه 2231شوراي امنيت سازمان ملل متحد قرار است كه پاييز آينده به اتمام مي‌رسد، ادامه پيدا كند. استدلال مايك پمپئو هم اين است كه امريكا به عنوان عضوي از برجام از نظر حقوقي اين حق را دارد كه چنين طرحي را ارائه كند زيرا كه ايران به تعهدات خود پايبند نبوده است.
در اين رابطه هر كدام از اعضاي برجام عكس‌العمل‌هايي بروز دادند كه از ميان آنها روسيه و چين و نيز جوزف بورل رئيس كميسيون سياست خارجي اتحاديه اروپايي نسبت به اين حركت امريكا واكنش منفي قاطع‌تري نسبت به سه كشور اروپايي عضو برجام نشان دادند. اكثر اعضاي برجام معتقدند خروج امريكا از آن اين حق كه امريكا بتواند طرحي را ارائه دهد كه تحريم تسليحاتي در ايران ادامه يابد از آن كشور سلب شده است.
در اين ميان و پس از عكس‌العمل منفي كشورهاي عضو برجام، حمايت تعداد قابل توجهي از نمايندگان دموكرات و جمهوريخواه كنگره امريكا از تمديد تحريم تسليحاتي ايران و توصيه به كاخ سفيد مبني بر همكاري با متحدان اروپايي در اين زمينه در جهت موفقيت طرح مي‌تواند باعث شود كه وزير خارجه ايالات متحده با دلگرمي بيشتري طرح غيرقانوني خود را عليه جمهوري اسلامي ايران دنبال كند.
با اين مقدمه در اينجا اين سوال مطرح مي‌شود كاخ سفيد و وزارت خارجه دولت ترامپ در اين وضعيت بحران‌زده كرونايي در امريكا از طرح چنين موضوعي چه هدفي را دنبال مي‌كنند؟ حتي اگر بتوانند ديگر اعضاي برجام را راضي به ادامه تحريم تسليحاتي كنند-كه در اين مورد ترديدهاي جدي وجود دارد- آيا به هدف خود رسيده‌اند. در اين رابطه مي‌توان گفت كه ايالات متحده امريكا ملاحظات ذيل را با اين طرح دنبال مي‌كند:
اول آنكه زمان زيادي به انتخابات رياست‌جمهوري ايالات متحده و به ويژه مبارزات انتخاباتي باقي نمانده است. مشكلات جدي اقتصادي ناشي از ويروس كرونا باعث شده ترامپ انتخابات را با نگراني‌هاي جدي دنبال كند. در طول سه سال و نيم گذشته كاخ سفيد به رغم فشارهاي تحريمي شديد نتوانسته مقامات ايراني را به پاي ميز مذاكره دوجانبه بكشاند تا دستاوردي را در سياست خارجي براي خود دست و پا كرده باشد. ترامپ در طول مبارزات انتخاباتي خود به خاطر اين عدم موفقيت بايد به حملات مستقيم رقيب خود پاسخ دهد كه خروج از برجام چه دستاوردي براي كشور و منافع ملي ايالات متحده داشته است. لذا با توجه به اين مساله مايك پمپئو به خوبي مي‌داند كه اقدام وي جهت ارائه طرح ادامه تحريم تسليحاتي ايران هرچند از نظر حقوقي جايگاهي ندارد ولي اميدي مي‌تواند به وجود آورد كه كنش‌ها و واكنش‌هاي امريكا و ايران در سازمان ملل از يك سو و نيز تحركات ديگر اعضاي برجام شايد منجر به اين شود كه از دل آن توافقي حاصل شود كه تحريم تسليحاتي ايران براي مدتي ادامه پيدا كند ولي امريكا در ازاي آن به برجام بازگردد. بازگشتي كه در نتيجه آن تحريم‌هاي ايالات متحده امريكا برداشته نمي‌شود ولي با توجه به افت شديد قيمت نفت -كه تا انتخابات هم چشم‌انداز اميدواركننده افزايش قيمت وجود ندارد- ترامپ اجازه دهد در مورد فروش نفت به جمهوري اسلامي ايران امتيازات كوچكي داده شود.
واشنگتن اميدوار است با توجه به مخالفت متحدان اروپايي خود با توسعه موشكي و فعاليت‌هاي نظامي ايران در منطقه، بتواند با كمك آنها به دستاوردي هرچند ناقص برسد كه با آن در مبارزات و تبليغات انتخاباتي در مقابل رقيب دموكرات خود در روابط خارجي حرفي براي گفتن داشته باشد. نبايد فراموش كرد كه سياست خارجي ترامپ در همه زمينه‌ها از جمله عراق، سوريه، ليبي، يمن، افغانستان، كره شمالي، چين، روسيه و همكاري با اروپا با شكست روبه‌رو بوده است و با توجه به اينكه كرونا باعث شده حدود 30 ميليون بيكار روي دست ترامپ قرار گيرد لذا ديگر اين برگ برنده‌اي كه تا همين چند ماه گذشته هميشه به آن افتخار مي‌كرد در كوتاه‌مدت به دشمني تبديل شده كه احتمال ورود مجدد ترامپ به كاخ سفيد را با ترديدهاي جدي روبه‌رو ساخته است.
لذا در غياب موفقيت‌هاي اقتصادي و اشتغالزايي كه در انتخابات امريكا هميشه حرف اول را مي‌زده، اين بار سياست خارجي اهميت پيدا كرده و ارائه دستاوردي در اين زمينه بيش از گذشته بايد جدي گرفته شود. به ويژه آنكه با غيب شدن و پيدا شدن و بازي‌هاي رهبري كره شمالي كه بيش از همه ترامپ را سر كار گذاشت، پيگيري مساله توافق با كره شمالي بي‌فايده شده است.
دوم اينكه با رفع تحريم‌هاي تسليحاتي جمهوري اسلامي ايران در پاييز آينده، امريكا نگران است كه دشمنان و رقباي ژئوپليتيكي آن كشور در سطح جهاني يعني روسيه و چين از اين رفع تحريم بهره ببرند. علاوه بر آن رفع تحريم تسليحاتي به ايران كمك مي‌كند كه ايران در بخش‌هاي هوايي، زميني و دريايي از توان بيشتري برخوردار شود كه باز هم در تضاد با سياست‌هاي امريكا در مورد ايران است. ضمن اينكه آغاز فروش سلاح‌هاي ايراني به ديگر كشورها و به ويژه كشورهاي جهان سومي مي‌تواند در بهبود وضعيت اقتصادي ايران موثر افتد كه تا حدي مي‌تواند تحريم‌هاي امريكا را كم‌اثر كند. مبادلات تسليحاتي و نظامي بين ايران و ديگر كشورها از نقطه نظر استراتژيك مي‌تواند پيوندهاي نزديك‌تري بين جمهوري اسلامي و ديگر كشورها به وجود آورد كه تلاش‌هاي امريكا براي در انزوا قرار دادن ايران در سطح جهاني را تا حدي خنثي مي‌كند.
با توجه به مطالب فوق‌الذكر، چند هفته آينده و احتمالا در اوايل خردادماه زماني است كه پمپئو طرح خود را به شوراي امنيت سازمان ملل متحد ارائه خواهد كرد و در آن زمان تلاش‌هاي وي مورد ارزيابي قرار خواهد گرفت هرچند كه به نظر نگارنده احتمال موفقيت كاخ سفيد و تبديل آن به يك دستاورد در انتخابات رياست‌جمهوري بسيار ضعيف است. حتي اگر امريكا بتواند متحدان اروپايي را با خود همراه كند كه البته به نظر مي‌رسد اروپاييان تا انتخابات امريكا دست به عصا حركت خواهند كرد بايد در اين صورت منتظر عكس‌العمل‌هايي جدي از سوي جمهوري اسلامي ايران باشيم كه در اين صورت با حركت نادرست امريكا برجام بيش از گذشته در خطر قرار خواهد گرفت. ضمن اينكه اين امكان هم وجود دارد كه چوب حراج زدن‌هاي متعدد بر سر برجام مي‌تواند ايران را از سر ناچاري به سوي خروج از NPT سوق دهد كه در صورت تحقق طرح فوق احتمال آن زياد است.