روز پرندگان مهاجر چه روزي است؟
عليرضا هاشمي
تقريبا از سال ۲۰۰۶ ميلادي، نهادهاي حفاظتي جهان به اين نتيجه رسيدند كه جهان براي حفاظت از پرندگان مهاجر نيازمند اطلاع‌رساني عمومي است، چرا كه هيچ كشوري به تنهايي نمي‌تواند پرندگاني را كه از تعداد زيادي از كشورها گذر مي‌كنند، حفظ كند و لذا همه كشورها بايد در امر حفاظت مشاركت كنند تا اين كار با موفقيت توام باشد. با حمايت كنوانسيون حفاظت از گونه‌هاي مهاجر وحشي (CMS) و همچنين تفاهمنامه حفاظت از كريدور مهاجرتي اوراسيا - آفريقا (AEWA) بود كه روز يازدهم ماه مه به روز جهاني پرندگان مهاجر اختصاص يافت. گراميداشت اين روز از اروپا و سپس آسيا شروع شد و درنهايت امريكا نيز به اين تفاهم پيوست؛ بدين صورت يك روز جهاني براي پرندگان مهاجر در تقويم ثبت شد. همچنين با توجه به تفاوت فصول در نيمكره شمالي و جنوبي روز دومي هم براي اين مناسبت در نظر گرفته شد تا كشورها با توجه به موقعيت و شرايط‌شان بهترين روز را برگزينند.
در روز جهاني پرندگان مهاجر چه اتفاقي مي‌افتد؟
در روز جهاني پرندگان مهاجر همه علاقه‌مندان به پرندگان، از پرنده‌نگر تا متخصصين حفاظت، هم‌صدا براي حفاظت از اين موجودات بي‌همتا تلاش مي‌كنند. سايت جهاني اين مناسبت
www.worldmigratorybirdday.org) با ارايه شعار هرسال اين پويش را رهبري و مطابق با اولويت‌هاي جهاني شعار و ديدگاهي ويژه را براي هر سال مطرح مي‌كند. با توجه به اينكه انتخاب اين شعار توسط متخصصين عاليرتبه حفاظت انجام مي‌شود؛ لذا به‌طور قطع يقين از اهميت بسزايي هم برخوردار است. براي تسهيل در گراميداشت اين روز نيز روي روزي مشخص و ثابت پافشاري نمي‌شود، چراكه اين روز در بسياري از كشورهاي اروپايي و امريكايي تعطيل است اما از طرفي براي بسياري از كشورها مثل ايران اين‌طور نيست.
با هماهنگي جهاني، كل روزهاي هفته كه نزديك به اين روز باشند را مي‌توان به ياد پرندگان مهاجر در كشورهاي مختلف گرامي داشت. در كشور ما احتمالا پنجشنبه و جمعه نزديك به اين روز مناسب است اما شما مي‌توانيد هركاري كه مرتبط با حفاظت از پرندگان مهاجر باشد، انجام دهيد و هم‌صدا با ساير نقاط جهان شعار اين روز را ترويج كنيد. از يك گپ دوستانه در يك كافه تا يك لايو اينستاگرام، يك ارسال ايميل ساده تا برگزاري مراسم‌ها و كارگاه‌ها و سخنراني‌ها همه و همه مي‌تواند بخشي از اين گراميداشت باشد. حتي دقايقي صحبت در يك كلاس مدرسه نيز يك كار بسيار تاثيرگذار است. در نهايت اينكه همه مي‌توانند فعاليت خود را روي سايت جهاني ثبت كنند. لازم به ذكر است كه هرسال شعار سال و پوستر طراحي شده و ساير مطالب مورد نياز روي اين سايت در اختيار علاقه‌مندان قرار مي‌گيرد و همه مي‌توانند مستقيما به اين اطلاعات دسترسي داشته باشند.
شعار امسال چيست؟
شعار امسال مي‌گويد كه «پرندگان جهان ما را به يكديگر وصل مي‌كنند». اين شعار نشانگر ارتباط اكولوژيك همه جهان است. ما مي‌دانيم پرندگان مهم هستند، اما آيا بدون حفاظت از كل مسير مهاجرت اين پرندگان مي‌توان به حفاظت از آنها دست يافت؟ آيا مي‌توان يك بخش از كره زمين را رها كرد و اكوسيستم آن را نابود كرد و آنگاه انتظار داشت كه همه‌چيز حفظ شود؟
پرندگان به عنوان نماد ارتباط اكولوژيك زيستگاه‌ها، به ما اين ديدگاه را گوشزد مي‌كنند كه اكوسيستم جهان يك ساختار در هم تنيده و مرتبط است و نمي‌توان اين پيوستگي را ناديده گرفت. براي داشتن جهاني با پرندگان مهاجر و از همه مهم‌تر براي داشتن جهاني مناسب زندگي بشر، ما نيازمند يك ديدگاه جامع هستيم كه طبيعت را وراي مرزهاي سياسي و جغرافيايي ببيند.
در ايران وضعيت چگونه است؟
چند سالي است كه گروه‌ها، افراد و موسسات مختلف علاقه‌مند در ايران اين روز جهاني را گرامي مي‌دارند و فعاليت خويش را روي سايت جهاني منعكس مي‌كنند كه باعث افتخار است. علاقه‌مندان با يك همت جمعي توانسته‌اند فعاليت‌هاي مناسبي داشته باشند و هرسال افتخاري براي كشورمان رقم مي‌زنند. اما بخش عجيب اينجاست كه غالب كشورهايي كه روزي به نام روز ملي تماشاي پرندگان داشته‌اند، اين روز را با روز جهاني پرندگان مهاجر ادغام كرده و تلاش كرده‌اند تا هرچه بيشتر بر تاثير و گستردگي آن بيفزايند. با توجه به اينكه اين روز در ايران بارها به سفارش بخش گردشگري انتخاب و جابه‌جا شده است، به نظر مي‌رسد كماكان تا رسيدن به يك ديدگاه جهاني فاصله زيادي داريم. با توجه به اينكه بخش گردشگري به انتخاب فصل پاييز اصرار مي‌ورزد و از طرفي روز دوم انتخاب شده براي اين روز جهاني نيز در فصل پاييز قرار دارد، اين اصرار شايد كمي عجيب و به دور از يك رويكرد حرفه‌اي- حفاظتي جلوه كند. از سوي ديگر در همه كشورهاي پيشرو در امر حفاظت، سياست‌هاي انتخاب و مديريت تخصصي اين روز با بخش حفاظت از حيات وحش آن كشورهاست و بدون چنين امري نمي‌توان به موثر بودن اين گراميداشت‌ها در حفاظت از پرندگان اميد داشت.
به شخصه اميدوارم روزي فرا رسد كه در كشور ما نيز براي مناسبت‌هاي اينچنين در بخش دولتي، متخصصين واقعي دستي بر آتش داشته باشند و سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان سازمان متولي مديريت تخصصي را برعهده گيرد و بخش گردشگري بيشتر به مقوله گردشگري بپردازد، چرا كه سياست‌هاي تخصصي حفاظت از حيات وحش را سازمان محيط زيست بايد مديريت كند و مديريت گردشگري و اطلاع‌رساني بايد با بخش گردشگري باشد نه آنكه هر سازماني مدعي حفاظت از حيات وحش باشد. بديهي است كه بدون تخصص به‌طور يقين فعاليت‌ها هرچند با نيت خير، اما به بيراهه خواهند رفت و اتلاف انرژي و هزينه را به دنبال خواهند داشت.
اميدوارم همه دست در دست هم بتوانيم به حفاظت پرندگان مهاجر بينديشيم. حيف است كشوري كه غالب مردمانش اينگونه خودجوش براي كشور افتخار مي‌آفرينند، شاهد كشتار پرندگان توسط اقليتي زياده‌خواه در نواحي مثل فريدونكنار باشند. شواهد نشان مي‌دهد علاقه‌مندان غيردولتي خوش درخشيده‌اند و اكنون زمان آن است كه سازمان متولي به وظايفش عمل كند. بدون داشتن يك ساختار به‌رغم همه فعاليت‌ها و دلسوزي‌ها رسيدن به تعهدات مشكل به نظر مي‌رسد.
مدير گروه پرنده‌‌شناسي طرلان و عضو گروه تخصصي كركس‌هاي اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت و منابع طبيعي
(IUCN/SSC/ Vulture Specialist Group)