شروط عربستان براي قطر
از ۱۳ ماده به ۲ ماده رسيد
سه سالگي
بحران ديپلماتيك خليج فارس
شهاب شهسواري
3 سال بعد از آغاز محاصره ديپلماتيك قطر توسط 4 كشور عربي، اختلاف نظر در ميان كشورهاي جنوب خليج فارس همچنان حل نشده باقي مانده است. با اين حال به نظر مي‌رسد كه ناتواني رياض در مجبور كردن دوحه به اجراي ۱۳ شرط اصلي براي رفع محاصره باعث شده كه دولت عربستان از شروط پيشين خود كوتاه بيايد و فقط به دو شرط كاهش روابط با تهران و آنكارا رضايت دهد. قطر و عربستان سعودي هر دو اعلام كرده‌اند كه آماده مذاكره هستند اما نخست طرف مقابل بايد گام‌هاي لازم را بردارد. دو طرف تاكنون در مقابل ميانجي‌گري‌ها و وساطت‌هايي از طرف دولت‌هاي كويت و ايالات متحده امريكا حاضر به حل مسائل فيمابين نشده‌اند. وزير خارجه قطر، محمد بن عبدالرحمن آل ثاني مي‌گويد كه كشورش آماده مذاكره با همسايگان براي حل اختلافات است اما عبدالله المعلمي، نماينده عربستان سعودي در سازمان ملل متحد گفته است، مادامي كه قطر روابط خود را با ايران كاهش ندهد و نظاميان تركيه را از خاك خود اخراج نكند، خبري از آشتي نيست. اظهارات عبدالله المعلمي، نماينده عربستان سعودي در سازمان ملل متحد نشان مي‌دهد كه 4 كشور عربي ۱۳ شرط پيشين خود را كنار نهاده‌اند و به دو پيش‌شرط براي آشتي بسنده كرده‌اند. اين اظهارات در شرايطي بيان مي‌شود كه دولت ايالات متحده امريكا تلاش تازه‌اي را براي بازگشايي آسمان كشورهاي عربي همسايه قطر بر پروازهاي مسافري اين كشور آغاز كرده است. يك مقام بدون نام وزارت خارجه امريكا به رسانه‌ها گفته است:«صدور مجوز براي عبور پروازهاي قطر از آسمان كشورهاي عربي همسايه يك اقدام فوري ضروري است چراكه اگر آنها اين كار را نكنند، قطر از آسمان ايران استفاده مي‌كند و پول زيادي به جيب ايران مي‌رود كه براي ما آزاردهنده است.»
هفته گذشته، روزنامه وال‌استريت ژورنال در گزارشي نوشت كه واشنگتن فشار خود را بر كشورهاي عربي محاصره‌كننده قطر براي باز كردن آسمان روي پروازهاي اين كشور افزايش داده است. اين روزنامه امريكايي روز چهارشنبه به نقل از منابع مطلع نوشت كه دونالد ترامپ رييس‌جمهوري امريكا، امارات و عربستان را تحت فشار قرار داده است تا ممنوعيت پرواز هواپيماهاي قطري از حريم هوايي اين دو كشور را لغو كنند. به نوشته اين روزنامه، ترامپ در تماس تلفني با «سلمان بن عبدالعزيز» پادشاه و «محمد بن سلمان» وليعهد عربستان سعودي، آنها را تحت فشار قرار داد تا به ممنوعيت اعمال شده براي هواپيماهاي قطري پايان دهند. اين مساله باعث شده كه بيشتر هواپيماهاي قطري از حريم هوايي ايران استفاده كنند.وزير خارجه قطر در سومين سالگرد آغاز محاصره دريايي، زميني و هوايي قطر از سوي 4 كشور عربي به الجزيره گفته است كه اگر اين 4 كشور يك قدم به سوي قطر بردارند، قطر حاضر است ۱۰ گام به خاطر آنها بردارد. با اين حال به گفته اين مقام ارشد قطري هر چند دوحه بارها اعلام كرده است كه براي مذاكره آمادگي دارد اما كشورهاي محاصره‌كننده تاكنون به اين پيشنهاد قطر پاسخي نداده‌اند. وزير خارجه قطر در پاسخ به اين سوال كه آيا فشارهاي تازه امريكا مي‌تواند باعث بازنگري كشورهاي متحد عربستان سعودي در موضعگيري‌هاي‌شان شود، گفت:«اميدوارم اين تلاش تازه با تلاش‌هاي قبلي متفاوت باشد.» پيش از اين كويت چند بار تلاش كرده بود با ميانجي‌گري ميان عربستان سعودي و قطر، اين دو كشور عربي جنوب خليج فارس را به مذاكره راضي كند.
عربستان سعودي و 3 متحدش مصر، امارات متحده عربي و بحرين ۵ ژوئن ۲۰۱۷ اعلام كردند كه تمام روابط ديپلماتيك و اقتصادي خود را با قطر قطع مي‌كنند و مادامي كه دولت قطر ۱۳ خواسته اين كشورها را برآورده نكند به تحريم‌ها و محاصره اقتصادي و ديپلماتيك اين كشور ادامه خواهند داد. از جمله خواسته‌هاي 4 كشور عربي، قطع كامل روابط قطر با ايران، تعطيلي شبكه خبري الجزيره، اخراج نظاميان تركيه از خاك اين كشور و قطع حمايت از گروه‌هاي تروريستي بود. اما به نظر مي‌رسد كه با گذشت 3 سال از آغاز محاصره قطر، شروط عربستان براي از سرگيري روابط كمتر و كمتر شده‌اند. عبدالله المعلمي، نماينده عربستان سعودي در سازمان ملل متحد در گفت‌وگو با روسيا اليوم مي‌گويد شرط 4 كشور عربستان، امارات، بحرين و مصر براي از سرگيري روابط با قطر، پايان حضور نظامي تركيه و كاهش روابط خود با ايران است. المعلمي افزود:«اگر قطر اين شروط را اجرا كند ما با آغوشي گشوده به استقبالش مي‌رويم تا به عنوان برادر به جايگاه حقيقي خود در ميان كشورهاي شوراي همكاري بازگردد.» نماينده عربستان در سازمان ملل در پاسخ به اين سوال كه آيا ممكن است قطر اين شروط را بپذيرد و اجرا كند، گفت:«همانطور كه قطر گام‌هايي برداشت تا 4 كشور با آن قطع رابطه كنند، مي‌تواند اين اقدامات را كنار بگذارد تا با آن رابطه برقرار كنيم. به نظر من اين كار شدني است و به اراده حاكميت قطر بازمي‌گردد، عربستان و ساير كشورها بارها گفته‌اند كه اگر قطر اين اقدامات را كنار بگذارد، راه براي تفاهم با آن هموار است.»
3 سال پيش در بيانيه اوليه كشورهاي محاصره‌كننده قطر آمده بود كه دوحه بايد ظرف ۱۰ روز تمامي اين شروط را بپذيرد وگرنه اين پيشنهاد منقضي مي‌شود و شرايط سخت‌تري براي قطر گذاشته مي‌شود. اما با گذشت 3 سال به نظر مي‌رسد كه بعد از عدم توفيق مقام‌هاي سعودي در مجبور كردن قطر به پذيرش اين شروط، شروط به جاي اينكه سخت‌تر شوند، كمتر و آسان‌تر شده‌اند. اما قطر همچنان همين خواسته‌ها را هم غيرمشروع و دخالت در امور داخلي خود تلقي مي‌كند. محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، وزير امور خارجه قطر روز جمعه ۱۶ خرداد ماه جاري در توييتي نوشت:«با چالش‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي زيادي كه آخرين مورد آن ويروس كرونا بود، مواجه شديم و بهتر بود كه همبستگي كشورهاي همكاري خليج فارس را براي حمايت از مردم ما و مبارزه با پيامدهاي آن مي‌ديديم اما متاسفانه قطب‌بندي‌ها كماكان ادامه دارد و جاي انديشه و تعقل را گرفته است.» او كشورهاي محاصره‌كننده قطر را متهم كرد كه دست به تبليغات دروغين و واهي زدند و اين اقدام به منافع تمامي مردم و كشورهاي عربي خليج فارس ضربه زده است. وزير خارجه قطر تاكيد كرد كه كشورش همچنان دولت‌هاي محاصره‌كننده را به گفت‌وگوي متمدنانه و غيرمشروط بر مبناي برابري، احترام حاكميت، حقوق بين‌الملل و عدم دخالت در امور داخلي فرا مي‌خواند.