خطاي استراتژيك اردوغان
سعيد عابدپور
خطاهاي استراتژيك تركيه زماني رخ داد كه داوداوغلو وزير خارجه پيشين اين كشور و نظريه‌پرداز، عمق استراتژيك تركيه را بالكان، خاورميانه، قفقاز و آسياي مركزي دانست. او نوشت: دفاع از استانبول و شرق تركيه از درياي آدرياتيك آغاز مي‌شود. همه اين ديدگاه‌ها مبني بر ديدگاه احياي عثماني و بازگشت به صفحه سياسي جغرافيايي آن دولت و حتي مناطقي چون عراق و سوريه بود.
داوداوغلو افزود كه «همه چيز در بالكان غربي و از جمله بوسني و آلباني در ما نوستالژي و خاطره دوران بزرگ را زنده مي‌كند.» همه اينها در اوايل روي كار آمدن اردوغان بود و به شكل عجيبي تركيه را از سال 1390 به سمت حمايت از گروه‌هاي شورشي تروريست براي براندازي حكومت سوريه سوق داد. آرزوها و روياهاي تحقق دولت نوين عثماني با عمليات ناتو و امريكا در منطقه هماهنگ بود. ناكامي‌هاي اردوغان در سوريه به بركناري داوداوغلو از سمتش منجر شد، ولي آرزوهاي اردوغان در بخشي از سوريه براي حفظ آبرو باقي ماند و اكنون متوجه ليبي است.
ليبي دومين خطاي استراتژيك اردوغان در قمار پيچيده سياسي است. قذافي در پاييز سال 1389 با «دخالت دموكراتيك غرب»، قهقهه فاتحانه هيلاري كلينتون، غارت منابع مالي، تخريب و رقابت شركت‌هاي نفتي خارجي اين كشور را به كشوري دو يا سه پارچه تبديل كرده است. دولت مستقر در تريپولي به رياست فياض سراج با گرايشات اخواني مورد شناسايي غرب است و بخش ديگر ليبي در دست خليفه حفتر، ژنرالي از زمان قذافي، بازيگر امريكا و سپس روسيه است. ليبي صحنه رقابت دو غول بزرگ نفتي توتال فرانسه و ايناي ايتالياست. شركت اينا، ايتاليا، قطر و تركيه از دولت سراج حمايت مي‌كنند و در طرف ديگر، شركت توتال فرانسه، مصر، امارات متحده عربي، عربستان سعودي و روسيه قرار دارند.
اردوغان از دو، سه ماه قبل متوجه شده قدرت‌گيري حفتر و سقوط دولت تريپولي مي‌تواند راه‌هاي دسترسي او را به منابع عظيم نفتي و گازي شرق مديترانه را مسدود كند. اتحاد دولت‌هاي قبرس، يونان و اسراييل در شرق مديترانه در مقابل نفوذ تركيه عامل مضاعفي براي ورود اين كشور به مساله ليبي است. از اين‌رو اردوغان بخش بزرگي از نيروهاي تروريست منطقه ادلب را سوار كشتي كرده و اين نيروها براي حمايت از تريپولي در خط اول نبرد قرار دارند.
اردوغان از دو هفته پيش سعي در ناكام كردن بازسازي روابط با ترامپ دارد. او در گفت‌وگوي تلفني كه با ترامپ داشت، اعلام كرد با وي درباره شرق مديترانه و ليبي گفت‌وگو كرده و به توافقاتي رسيده، ولي كدام توافقات؟ در همان روز او دستور دستگيري صدها مظنون را به اتهام عضويت در شبكه فتح‌الله گولن و مشاركت در كودتا مي‌دهد. توافقي با امريكا در كار نيست و نرخ لير، قيمت نان و افزايش بيكاري كار خود را در تركيه مي‌كند و اردوغان دلارها را براي موفقيت در ليبي هزينه مي‌كند. اميد موفقيت ارتش تركيه در حفظ دولت تريپولي بسيار كم است. مصر به عنوان قدرت اول جهان عرب، دولت اخواني تريپولي را تهديدي براي امنيت خود مي‌بيند و روسيه و فرانسه با هم توافقي در حمايت از ژنرال حفتر دارند. به سختي تركيه بتواند با مصر همسايه ديوار به ديوار ليبي رقابت كند. ادامه حضور تركيه در ليبي موجب تضعيف توافقات تركيه و روسيه شده و اردوغان در سياست خارجي تنها خواهد ماند.
جهان كنوني بعد از يازده سپتامبر عصر بي‌كفايتي سازمان ملل، قدرت‌گيري ناتو، تجاوز امريكا و متحدان غربي و عربي به كشورها و موجوديت‌هاي مستقل مانند ليبي، سوريه و يمن و عصر بي‌اعتباري حقوق بين‌الملل و نقض يك‌طرفه قراردادها و توافقات از جمله برجام و عدم مجازات بين‌المللي است ولي هر كاري را در هر زماني نمي‌توان كرد. تركيه بازي‌خورده در سوريه وارد بازي باخته ديگري به نام حمايت از دولت تريپولي شده بي‌آنكه از پايان ماجرا پيش‌بيني روشني داشته باشد.