عمليات بارباروسا

هيتلر همان اشتباهي را كرد كه پيش از او ناپلئون كرده بود و آن اشتباه اين بود كه قدرت پايداري روس‌ها را دست‌كم گرفت. البته تصميم به گشودن جبهه‌اي تازه در شرق تصميم فردي و خودسرانه شخص هيتلر نبود و گروهي از مشاورانش اين تصميم را ساخته بودند. از ديد آنها ارتش سرخ شوروي بعد از پاكسازي‌هاي دوره استالين آشفته و ضعيف شده بود زيرا شمار زيادي از افسران و متخصصان آن در گذر از دهه 1930 يا اعدام شده بودند يا به تبعيد در اردوگاه كار اجباري زندگي مي‌كردند. همچنين دخالت‌هاي بي‌جا و غيرموجه استالين در همه مسائل از جمله مسائل نظامي هم وجود داشت و چنين به نظر مي‌رسيد كه جمع بزرگي از فرماندهان ارتش شوروي از وضع موجود ناراضي و آزرده‌اند. در كنار همه اينها، جمع‌بندي اخباري كه از شوروي به بيرون درز مي‌كرد به اين برداشت دامن مي‌زد كه اين كشور، هم از نظر سياسي و هم از نظر اقتصادي در شرايط آشفته و بسيار شكننده‌اي قرار دارد و سيطره طولاني‌مدت وحشت و ارعاب، جامعه را فلج كرده است. ارزيابي هيتلر و مشاورانش از اوضاع طرف مقابل نادرست و مبتني بر اطلاعات موهوم نبود و پيشروي سريع اوليه آلماني‌ها هم نشان مي‌داد كه تصميم به گشودن جبهه جديد، تصميمي خام و عجولانه نبوده است؛ هرچند نقايصي داشت كه براي آشكار شدن‌شان به چند ماه زمان نياز بود. يورش آلماني‌ها عمليات بارباروسا نام داشت و سال 1941 در چنين روزي آغاز شد. چند گردان آلماني اوايل اكتبر يعني حدود 4 ماه بعد از شروع عمليات به حوالي مسكو رسيده بودند. استالين كه در بدترين محاسبات خود هم جنگ با آلمان را در نظر نگرفته بود و به‌زعم خود چنين تحليل مي‌كرد كه «آلمان هرگز در دو جبهه درگير نخواهد نشد»   ابتدا تهاجم دشمن را باور نكرد. اما بعد آنقدر غافلگير شده و ترسيده بود كه از دادن برخي امتيازات بزرگ به آلمان و پذيرش صلح به هر قيمتي سخن مي‌گفت. آلماني‌ها پيش‌بيني مي‌كردند در كمتر از 3 ماه روسيه را تسليم مي‌كنند و چون اين پيش‌بيني آنها بسيار غلط از آب درآمد، همه برنامه‌ريزي‌هاي ديگرشان هم به ‌هم ريخت. آنها نه تجهيزات كافي براي جنگي بيشتر از اين مدت در اختيار داشتند و نه به پيامدهاي درگير ماندن طولاني‌مدت در چند جبهه، دقيق و كامل فكر كرده بودند. البته باز در قفقاز و دره ولگا پيشروي‌هايي كردند اما در استالينگراد زمين‌گير شدند و به دنبال آن بود كه يكي از مهم‌ترين صحنه‌هاي نبرد در قرن بيستم شكل گرفت. از اينجا، يعني از زمان نابودي قواي آلمان در روسيه، ديگر پيش‌بيني برنده و بازنده نهايي آن سال‌هاي خونين چندان دشوار به نظر نمي‌رسيد.