زندگي لارنس لاكهارت
مرتضي ميرحسيني
لارنس لاكهارت از خانواده‌اي با اصل و تبار اسكاتلندي، در لندن متولد شد اما چون پدرش كارمند يك شركت معدن بين‌المللي بود بيشتر سال‌هاي كودكي‌اش در آفريقاي جنوبي گذشت. چند سالي از دوره بلوغ را هم در قاهره زندگي كرد و گويا همان جا و همان سال‌ها بود كه به فرهنگ كهن و باستاني منطقه‌اي كه انگليسي‌ها آن را خاورميانه مي‌نامند، دل بست. زبان عربي آموخت و در بازگشت به انگليس، در كمبريج در رشته تاريخ تحصيل كرد. بعدها از ادوارد براون زبان فارسي را ياد گرفت و درباره جهان اسلام، به ويژه تاريخ سرزمين‌هاي مسلمان‌نشين بعد از پايان دوره طلايي تمدن اسلامي مطالعه و تحقيق كرد. هرچه جلوتر آمد، حوزه مطالعه خود را محدودتر كرد و سرانجام روي دوره قدرت‌نمايي نادرشاه و سال‌هاي پيش و پس از آن متمركز شد. نقص يكي از زانوهايش او را از خدمت در ارتش معاف كرد و از اين‌رو در جنگ اول جهاني حضور نداشت. مدتي در وزارت خارجه انگليس، در اداره تحقيق و مطالعه كه رياست آن به عهده آرنولد توين‌بي بلندآوازه بود مشغول به كار شد و پس از آن به استخدام شركت نفت انگليس درآمد. دو دهه، از 1919 تا 1939 كارمند رسمي شركت نفت انگليس بود و اگر سال‌هاي اقامت در مكزيك و انگليس را كنار بگذاريم، بيشتر اين دوره 20ساله را در ايران گذراند. زمان سلطنت رضاشاه، گوشه و كنار ايران را از نزديك به چشم ديد و صدها عكس مستند جالب از زندگي مردم عادي و اقوام و طوايف كشور ما گرفت. نوشتن را نسبتا دير، با مقالاتي درباره تاريخ ايران دوره اسلامي و شهرهاي بزرگ آن شروع كرد و پژوهش‌هاي زيادي هم براي شركت نفت انگليس كه از چندي قبل به «شركت نفت انگليس و ايران» تغيير نام داده بود، انجام داد. اگر اشتباه نكنم بعد از بازنشستگي از شركت نفت بود كه ادامه تحصيل داد و دو مدرك دكتري، يكي در فلسفه (از دانشگاه لندن) و ديگري در ادبيات (از كمبريج) گرفت. سال‌هاي طولاني با دانشگاه كمبريج همكاري نزديكي داشت و حتي در تاسيس مركز مطالعات خاورميانه در اين دانشگاه نقش مهم و موثري ايفا كرد، اما هرگز عنوان و جايگاه رسمي دانشگاهي نگرفت. جز دوره‌هايي كه از طرف شركت نفت مامور به ايران بود، چند بار ديگر هم به كشور ما سفر كرد و آخرين بار سال 1971 به ايران آمد. چند كتاب درباره تاريخ كشور ما نوشت كه دو كتاب «نادرشاه» و «انقراض سلسله صفويه» مهم‌ترين‌شان محسوب مي‌شوند. بيشتر از نيم قرن از انتشار اين دو كتاب مي‌گذرد، اما هنوز پژوهش‌هايي معتبر به شمار مي‌روند و هيچ محققي از رجوع به آنها بي‌نياز نيست. لاكهارت ويراستار جلد ششم از مجموعه تاريخ ايران پژوهش دانشگاه كمبريج (دوره تيموري و تركمان و صفوي) هم بود و فصل مربوط به روابط خارجي ايران عصر صفوي اين كتاب را هم خودش نوشت. لارنس لاكهارت تابستان 1890 در چنين روزي متولد شد و بهار 1975 در برينگتون از حوالي كمبريج شاير از دنيا رفت. صبر و حوصله عجيب و تحسين‌برانگيزي در مطالعه اسناد و مدارك پراكنده و تنظيم و تدوين‌شان داشت و پيش از نوشتن، صحنه‌ها و حوادث و چهره‌هاي تاريخي را با جزييات كامل در ذهن خود بازآفريني مي‌كرد. مرد فروتن و دنياديده‌اي بود و از طرف عمويش، خويشاوندي نصفه‌نيمه‌اي هم با والتر اسكات داشت.