شهاب شهسواري
انفجار در بندر بيروت و آثار وسيع اين حادثه به يكي از اصلي‌ترين مباحث روز جهان تبديل شده است. روز گذشته تعدادي از بلندپايه‌ترين مقام‌هاي بين‌المللي در نشستي شيوه كمك‌رساني به آسيب‌ديدگان اين حادثه را بررسي كردند. اين رويداد در شرايطي رخ داد كه لبنان از مشكلات عميق اقتصادي، مالي، قطع كمك‌هاي بين‌المللي، تحريم‌هاي يكجانبه امريكا و مشكلات ناشي از شيوع كرونا رنج مي‌برد. صلاح فحص، نماينده جنبش امل در تهران است. او مدتي پيش براي تعطيلات به لبنان بازگشته بود اما به دليل شيوع بيماري كرونا و قطع پروازهاي بين‌المللي چند ماهي است كه در كشور خود مانده و فرصت نمي‌كند تا به محل ماموريتش در تهران بازگردد. براي بررسي مسائل جاري در لبنان با او تماس گرفتم تا از آثار انفجار هفته گذشته و آينده سياسي لبنان بعد از اين واقعه سوال كنم. او مي‌گويد كه وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم لبنان از هر زمان ديگري بدتر شده و اين انفجار هم به شكل چشمگيري به حجم اين مشكلات افزوده است.
گمانه‌زني‌هاي زيادي در مورد انفجار هفته گذشته در بندر بيروت مطرح مي‌شود. به تصور شما اين انفجار چرا رخ داد و چه اثري در آينده لبنان خواهد داشت؟
وضعيت لبنان بعد از انفجار هفته گذشته در بندر بيروت بسيار مشكل و پيچيده شده است. اين انفجار همچون يك زلزله بزرگ و ويرانگر يا يك بمب هسته‌اي قدرتمند بيروت را لرزاند و ضرر و زيان بزرگي به پايتخت لبنان زد. خسارات بسيار وسيع بود، بيش از ۲۰۰ نفر شهيد و ۶۰۰۰ زخمي و ده‌ها مفقودالاثر، رقم كوچكي نيست، يك فاجعه وسيع است. از تلفات انساني كه بگذريم، خسارات مادي اين انفجار هم بسيار وسيع بود، در شعاع بسيار وسيعي از اطراف بندر بيروت ساختمان‌ها تخريب شده‌اند و بندر بيروت كه يكي از مهم‌ترين بنادر مديترانه محسوب مي‌شود تا بيش از ۸۰ درصد از توان عمليات خود را از دست داده است.
اينكه عامل انفجار چه بود و آيا عامدانه انجام شد و هدفي را دنبال مي‌كرد، مساله‌اي است كه بايد بر اساس تحقيقات جاري مشخص شود. ان‌شاءلله اگر كسي قصراني انجام داده بود، اهمال يا عمدي، عمليات تروريستي يا حمله خارجي هر چه باعث اين فاجعه شده است بايد مشخص شود تا تكليف مشخص شود.
شنبه شب ساختمان چندين وزارتخانه در بيروت به دست گروه‌هايي از معترضان اشغال شد. اين اعتراضات تا چه اندازه گسترده است و چه اهدافي را دنبال مي‌كند؟
در مورد تظاهراتي كه از روز شنبه در بيروت آغاز شد بايد در نظر گرفت كه به هر حال از سال گذشته اين اعتراضات در جريان است، مشكلات مردم قابل درك است و اعتراضات بسياري از آنها كاملا موجه و قابل فهم است. براي همه روشن است كه چه اندازه از لحاظ تنوع و تعدد گروه‌ها، طوايف، مذاهب، جناح‌ها و بازيگران خارجي در لبنان فعال هستند. متاسفانه وضعيت اقتصادي لبنان نسبت به گذشته بسيار بدتر شده است. معيشت مردم به شدت تحت فشار قرار گرفته است، گراني، فقدان منابع مالي، كمبود خدمات عمومي و فساد از هر زمان ديگر در لبنان فراگيرتر شده است. فساد در خيلي از نهادها و سازمان‌هاي دولتي ريشه دوانده است. مردم سال گذشته قيام‌شان را عليه اين فساد گسترده و مشكلات معيشتي آغاز كردند. مردم لبنان در اعتراضات‌شان كاملا محق هستند.
اما اين اتفاقاتي كه اين روزها در لبنان روي مي‌دهد، مشكوك و تعجب‌برانگيز هستند. سلسله رويدادهاي متوالي از انفجار، سفر رييس‌جمهور فرانسه، كنفرانس بين‌المللي كمك‌هاي مالي، تظاهرات خشونت‌آميز و تصرف وزارتخانه‌ها اينها اقدامات عجيبي هستند كه توالي آن باعث ترديدهايي شده است. نگراني اين است كه يك توطئه برنامه‌ريزي شده براي هدف قرار دادن مقاومت وجود داشته باشد. واقعا عدد افرادي كه در تظاهرات شنبه و يكشنبه دست به خشونت و تخريب و تسخير زدند چندان زياد نبود. اين آشوب‌ها ممكن است اهدافي به جز پيگيري اعتراضات و مطالبات بحق مردم لبنان داشته باشد.
مي‌توان به گروه يا جناح خاصي اشاره كرد كه اين تحركات را مديريت مي‌كند؟
به نظر من معترضان دو دسته هستند. يك دسته كه مطالبات مشخصي دارند و تقريبا به اتفاق همه طرف‌ها در لبنان، اعتراض آنها را قبول دارند. هدف اين دسته از معترضان اين است كه به گراني، مشكلات معيشتي، سوءمديريت و انفجار هفته گذشته صداي خود را به گوش مقام‌ها برسانند. اما دسته‌اي كه دنبال آشوب و خرابكاري هستند، اينها از ميان مردم نيستند قطعا گروه‌هاي خاص، كشورهاي خارجي مشخص آنها را تحريك مي‌كنند كه نقشه‌اي را براي خرابكاري در لبنان پيش ببرند.
آيا نقش بازيگران خارجي و دخالت گروه‌هاي خاص ممكن است بار ديگر باعث شعله‌ور شدن جنگ داخلي و جنگ‌هاي ديني و طايفه‌اي در لبنان شود؟
به نظر من مساله جنگ ديني خيلي وقت است كه الحمدلله ديگر در لبنان وجود ندارد. الان جناح‌هاي اصلي لبنان كاملا به لحاظ طايفه‌اي و ديني متنوع هستند. در ميان طرفداران مقاومت از مسلمان و مسيحي، شيعه و سني حضور دارند، در طرف مقابل هم مسلمان و مسيحي و شيعه و سني هستند. فكر نمي‌كنم كه اختلافات شبيه به دوران جنگ داخلي باشد. تنها طرفي كه ممكن است خواهان بازگشت به دوران جنگ داخلي باشد، اسراييل است. اما اسراييل خيلي چيزها مي‌خواهد، مردم لبنان هستند كه اجازه نمي‌دهند اراده اسراييل عملي شود. اسراييل مي‌خواهد كه لبنان وجود نداشته باشد، مي‌خواهد لبنان نابود شود اما هر چقدر هم بخواهد اين اتفاق نمي‌افتد.
نخست‌وزير لبنان روز شنبه اعلام كرد كه قصد دارد انتخابات زودهنگام برگزار كند، آيا پارلمان لبنان با اين اقدام موافق است و آيا حسن دياب در اين قضيه جدي است؟
اظهارات حسن دياب، يك پيشنهاد است. او قرار است به پارلمان لبنان پيشنهاد بدهد كه تا دو ماه ديگر زمينه برگزاري انتخابات فراهم شود. اين‌گونه نيست كه با اين اظهارات بلافاصله انتخابات عملي شود بايد تصميم‌گيري در اين مورد در پارلمان انجام شود. واقعيت اين است كه پارلمان كنوني به لحاظ مشروعيت و حضور گروه‌هاي سياسي، ايرادي ندارد. تك تك نمايندگان اين مجلس منتخبان مردم هستند و كسي ترديد در صحت انتخاب آنها ندارد. اين مجلس به لحاظ تمام قوانين مشروع است. اينكه انتخابات برگزار شود يا نه بر عهده خود مجلس و براساس تصميم خود نمايندگان است.
جنبش امل و آقاي نبيه بري، رييس پارلمان آيا با چنين پيشنهادي موافق هستند؟
جنبش امل با هر پيشنهادي كه به مصلحت مردم لبنان باشد و مسير منافع ملي را هموار كند، موافق است. جنبش امل و جريان مقاومت نگراني نسبت به برگزاري انتخابات ندارند، همان كسي كه در انتخابات پيشين به نمايندگان مقاومت راي دادند الان هم راي خواهند داد. همه لبناني‌ها مي‌دانند كه نبيه بري در دو دهه اخير همواره در همه مشكلات لبنان نقش ميانجي داشته و به حل مسائل كمك كرده است. حتي مخالفان هم قبول دارند. اگر از سال ۲۰۰۰ تاكنون، شخصيت برجسته سياسي همچون نبيه بري نبود، امكان تجزيه و جنگ داخلي لبنان بسيار زياد بود. او به حل بسياري از مشكلات داخلي لبنان كمك كرده است.
جنبش امل هيچ مشكلي براي برگزاري انتخابات زودهنگام ندارد. بقيه جبهه مقاومت و حزب‌الله هم مشكل و نگراني از برگزاري انتخابات ندارند. كسي كه به نمايندگان ما راي داده‌اند باز هم به نمايندگان‌شان راي خواهند داد. ديگراني كه در انتخابات شكست خورده‌اند اما نگراني دارند، كساني كه كرسي‌هاي‌شان را در انتخابات از دست داده‌اند از از ۱۰ كرسي به ۵ كرسي يا ۳ كرسي در انتخابات پيشين رسيده‌اند، سعي مي‌كنند كه در زمان آشوب و به هم ريختگي اوضاع به گونه‌اي مهندسي شده، انتخاباتي برگزار كنند كه بتوانند جايگاه قبلي خود را به دست بياورند. خواست برخي گروه‌ها اين است كه كارها شتاب‌زده و بدون مديريت انجام شود تا بتوانند از آب گل‌آلود ماهي بگيرند. آنها هر چند بار ديگر هم انتخابات برگزار شود و شكست بخورند، باز هم بازي را به هم مي‌زنند و خواستار انتخابات مجدد مي‌شوند، آنقدر اين خواسته را تكرار مي‌كنند تا بتوانند پيروز شوند.
فكر مي‌كنيد آيا حضور كشورهاي ديگر در تحقيقات در مورد انفجار و فشار براي اصلاحات در حكومت مي‌تواند كمكي به شرايط بكند؟
يك گروه هستند كه تصور مي‌كنند «قوت لبنان در ضعفش است» اين افراد همواره دنبال اين هستند كه لبنان را ضعيف نشان بدهند تا بتوانند مانند انگل به كشورهاي خارجي وابسته باشند و التماس اين و آن قدرت خارجي را بكنند تا پول بگيرند. اين افراد همواره دنبال اين هستند كه هر اتفاقي را در لبنان بين‌المللي كنند. بين‌المللي كردن مسائل داخلي لبنان همواره اين هدف را دنبال مي‌كند كه گروه‌هاي استقلال‌خواه را تضعيف كنند. جريان مقاومت معتقد است كه «قوت لبنان به قوت لبنان است.» مقاومت به دنبال قدرتمند كردن لبنان است. بين‌المللي كردن مسائل از جمله پيشنهاداتي مانند تحقيقات بين‌المللي در قضيه انفجار بيروت، مطالبه كمك‌هاي بين‌المللي و دخالت بين‌المللي در تشكيل دولت و مبارزه با فساد، همه اينها با هدف تضعيف مقاومت انجام مي‌شود.
به نظر ما به اين سادگي نيست كه بتوان مقاومت را از بين برد. اسراييل با تمام توانش، امريكا با تمام قدرتش خواستند تا سال ۲۰۰۶ مقاومت را از بين ببرند اما به هيچ موفقيتي نرسيدند. امروز هم يك عده با اهداف خاصي نمي‌توانند لبنان را خراب كنند.
به هر حال بخشي از معترضان خواهان دخالت بين‌المللي هستند و برخي از آنها هم كه رسانه‌هاي غربي و برخي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس با گستردگي آنها را پوشش مي‌دهند خواهان كاهش نفوذ مقاومت هستند.
مادامي كه تظاهرات سلمي و مسالمت‌آميز باشد با هر خواسته‌اي، با هر شعاري و هر مطالبه‌اي، مقاومت هيچ مشكلي با آن ندارد. هر كس هر شعاري را مي‌تواند بدهد هر حرفي را مي‌تواند بزند. اما اگر كساني مي‌خواهند وزارتخانه‌اي را تصرف كنند، آتش بزنند و تخريب كنند اينها كارهاي مشروع و بحقي نيستند. اينها آشوب و خرابكاري است و در جهت مصالح كشور نيستند.
اخيرا مساله كناره‌گيري وزير خارجه و اختلاف نظر در جريان ميهني آزاد پيش از انفجار مطرح شده بود. به هر حال اين گروه بزرگ‌ترين فراكسيون پارلمان لبنان و متحد جريان مقاومت است، فكر مي‌كنيد آيا تغييري ممكن است در رويكرد اين جريان و نزديكان رييس‌جمهور رخ دهد؟
مسائلي در مورد جريان ميهني آزاد و آقاي جبران باسيل مطرح مي‌شود. قطعا ايشان خودشان رهبر حزب هستند و مسائل درون حزبي را بايد خودشان و اطرافيان‌شان جواب بدهند. من در اين شرايط نه قصد دارم از اين مسائل دفاع كنم و نه قصد دارم از آنها انتقاد كنم. قاعدتا مسائل را بايد خودشان جواب بدهند.
مساله ذخيره نيترات آمونيوم در بندر بيروت براساس اطلاعاتي كه تاكنون منتشر شده مربوط به ۶ سال پيش است. فكر مي‌كنيد تا چه حد دولت‌هاي پيشين در اين قضيه مقصر باشند؟
هدف اصلي تحقيقات الان همين است كه مقصر مشخص شود. بايد تكليف مشخص شود كه دقيقا چه كسي مسوول بود. ممكن است كه خرابكاري اتفاق افتاده باشد، ممكن است اسراييل حمله كرده باشد. ممكن هم هست كه يكي از مسوولان گذشته يا كنوني نهادهاي حكومتي مقصر باشد. بايد نتيجه دقيق تحقيقات اعلام شود، من نمي‌توانم تا پيش از آنكه نتيجه تحقيقات مشخص شود انگشت اتهام به سوي كسي، گروهي يا جرياني بگيرم.
اظهارات امانوئل مكرون در بازديد از بيروت بسيار مناقشه‌انگيز شد و بسياري از او به دليل اظهاراتش در جمع مردم لبنان انتقاد كردند، آيا شما فكر مي‌كنيد كه اظهارات او دخالت در امور داخلي لبنان بود؟
هر كسي مي‌تواند هر حرفي بزند. من دقيقا در محل سخنراني مكرون حضور نداشتم، دقيقا خبر ندارم كه چه حرف‌هايي زده است، آنچه از حرف‌هاي او گزينش و منتشر شده توسط رسانه‌ها مخابره شده است. سوال اين است كه اگر كسي در مورد مبارزه با فساد و اجراي خواست مردم حرف مي‌زند، آيا در كشور خودش، در خانه خودش همين مسائل را رعايت مي‌كند؟ من واقعا نمي‌خواهم در اين مورد اظهارنظر كنم. هر كسي هر حرفي بخواهد مي‌تواند بزند. به هر حال لبنان به كمك نياز دارد، وضعيت مردم بسيار ناجور است. ايران كمك مي‌كند، خيلي كشورهاي ديگر هم كمك مي‌كنند. فرانسه هم ديروز يك جلسه بين‌المللي براي كمك به لبنان انجام داد. مهم اين است كه كمك‌ها براي بازسازي لبنان به مردم برسد اينكه كدام مقام خارجي يا داخلي چه اظهارنظري بكند، در شرايط كنوني چندان مهم نيست، ما مردم لبنان تكليف خودمان را مي‌دانيم و به حرف اين و آن توجهي نمي‌كنيم.
مردم لبنان تكليف خودشان را مي‌دانند و به حرف اين و آن گوش نمي‌كنند
بعضي گروه‌ها شعارشان اين است كه قوت لبنان در ضعفش است
معترضان دو دسته هستند. يك دسته كه مطالبات مشخصي دارند و تقريبا به اتفاق همه طرف‌ها در لبنان، اعتراض آنها را قبول دارند. هدف اين دسته از معترضان اين است كه به گراني، مشكلات معيشتي، سوءمديريت و انفجار هفته گذشته صداي خود را به گوش مقام‌ها برسانند. اما دسته‌اي كه دنبال آشوب و خرابكاري هستند، اينها از ميان مردم نيستند قطعا گروه‌هاي خاص، كشورهاي خارجي مشخص آنها را تحريك مي‌كنند كه نقشه‌اي را براي خرابكاري در لبنان پيش ببرند.