نگاهي به آخرين صورت‌هاي مالي بنياد مستضعفان
تصرف 24 هزار ملك
توسط نهادها و سازمان‌ها
گروه اقتصادي| اظهارات پرويز فتاح، رييس بنياد مستضعفان درباره املاك اين بنياد كه در اختيار اشخاص و نهادهاي مختلف قرار گرفته، يك بار ديگر فعاليت‌هاي اقتصادي اين بنياد 40 ساله و نه چندان شفاف را زير ذره‌بين برده است. بنياد مستضعفان كه تقريبا يك ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي به دستور بنيانگذار جمهوري اسلامي براي مصادره تمام اموال منقول و غيرمنقول سلسله پهلوي و شاخه‌ها و مربوطين به اين سلسله به نفع مستمندان و كارگران و كارمندان ضعيف تشكيل شد؛ تا امروز كه بيش از 4 دهه از فعاليت آن مي‌گذرد همواره با انتقادهايي نسبت به عملكرد مالي و شفافيت در پاسخگويي نسبت به اموال و املاك خود روبه‌رو بوده است. در مقابل اين انتقادها، تنها در سال 1396 در سي و نهمين سالگرد تاسيس اين بنياد بود كه صورت‌هاي مالي بنياد مستضعفان در دسترس عموم قرار گرفت. اين گزارش عملكرد مربوط به صورت‌هاي مالي منتهي به سال 1395 بود كه مورد تاييد سازمان حسابرسي نيز قرار گرفت. در گزارش عملكرد بنياد مستضعفان، دارايي‌هاي اين بنياد بيش از 14 ميليارد دلار تخمين زده شده بود؛ رقمي كه با توجه به نرخ دلار در آن سال به بيش از 56 هزار ميليارد تومان مي‌رسيد.
البته با توجه به اينكه عمده دارايي‌هاي شركت‌ها در صورت‌هاي مالي بر اساس ارزش اسمي و نه ارزش واقعي قيمت‌گذاري مي‌شوند، اين رقم مي‌تواند به چندين برابر افزايش يابد. ميزان سود خالص بنياد نيز در اين گزارش 700 ميليون دلار در پايان سال مالي 95 تخمين زده شده بود. هر چند ميزان سود سنواتي اين بنياد 3.5ميليارد دلار بود.
بنياد مستضعفان و املاك تصرف شده
بنياد مستضعفان در همان گزارش عملكرد به بخشي از موجودي املاك خود كه به تصرف نهادها و سازمان‌هاي دولتي و اشخاص مختلف درآمده‌اند، پرداخته بود. تعداد اين واحدها 24 هزار و 542 ملك بوده كه 3 سال پيش حدود 380 ميليارد تومان ارزش‌گذاري «اسمي» شده بود. هر چند در طول اين سال‌ها، نرخ دلار از 3500 تومان به 22 و 23 هزار تومان جهش پيدا كرده و ارزش اين املاك هم قطعا بالاتر رفته است. در زمان ارايه گزارش عملكرد بنياد مستضعفان(اسفندماه سال 95) عنوان شده بود كه «مقرر شده در سنوات آتي با متصرفين ساختمان‌هاي بنياد مذاكره و توافق شود تا املاك ياد شده، تعيين تكليف گردد... يا معادل بهاي كارشناسي املاك فوق وجه نقد دريافت شود...» بنياد مستضعفان عمده متصرفان اين املاك را سپاه، شهرداري، ستاد اجرايي فرمان امام، كميته امداد و... ذكر كرده بود.
بنياد مستضعفان در آن زمان اضافه كرده بود كه 124 فقره سند مالكيت در خزانه اسناد اين بنياد موجود است كه «به دليل عدم امكان تطبيق آنها با املاك تاكنون تعيين تكليف نشده است.» همچنين 320 فقره از املاك سازمان اموال و املاك نيز به بهاي تمام شده 5 هزار و 50 ميليون ريال به دليل نامشخص بودن وضعيت مالكيت و از طرفي با توجه به اينكه املاك ياد شده در تصرف «اشخاص» است در حساب‌هاي بنياد به عنوان «كاهش ارزش» از آنها ياد شده است. بنياد در اين بخش عنوان كرده كه «اشخاصي كه اين 320ملك را تصرف كرده‌اند هيچ گونه حقوقي براي بنياد قائل نيستند.»
البته در گزارش بنياد به جزييات اين «تصرفات املاك» توسط اشخاص اشاره‌اي نشده است.
بخش زيادي از ساختمان‌هايي كه حالا توسط بنياد مستضعفان اداره مي‌شود، متعلق به بنياد پهلوي بود كه بعد از انقلاب به بنياد علوي تغيير نام يافت. بنياد پهلوي يك سازمان به ظاهر غيرانتفاعي خيريه بود كه از وقف بخش بزرگي از اموال خاندان پهلوي در سال ۱۳۳۷ تشكيل شد و از مهم‌ترين بنيادهاي اقتصادي و فرهنگي دربار پهلوي به شمار مي‌آمد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ نام اين بنياد به بنياد علوي تغيير يافت و با تشكيل بنياد مستضعفان انقلاب اسلامي، بخش عمده دارايي‌هاي اين بنياد به بنياد مستضعفان منتقل شد.
املاك بنياد پهلوي در همان اوايل انقلاب مورد ارزيابي قرار گرفت. كتاب «رشد روابط سرمايه‌داري در ايران» نوشته محمد سوادگر به دسته‌بندي اين املاك پرداخته است. اين املاك در قالب «بانك‌ها، شركت‌هاي سرمايه‌گذاري و بيمه»، «هتل ها»، «مجموعه‌هاي توريستي-تفريحي»، «مسكوني و تجاري» و «بين‌المللي» در جدول پيوست دسته‌بندي شده است.