گشتي در آثار نصرت فتح علي خان
«آواز قو»ي قلندر
آسيمن نيشابوري
يكي از آلبوم‌هاي نصرت كه از سوي موسسه فرهنگي و هنري «آواي باربد» منتشر شد، آلبوم «آواز قو» - آخرين كنسرت او- است. در معرفي زندگي هنري او آمده است:
استاد نصرت فتح علي خان ملقب به شاهنشاه قوالي در ۱۳ اكتبر ۱۹۴۸ در فيصل‌آباد پاكستان، در خانواده‌اي با قدمت ۷۰۰ ساله در هنر موسيقي و قوالي به دنيا آمد. پدرش -فاتح علي خان- احياگر بزرگ قوالي در هند پس از عزيمت به پاكستان تازه استقلال يافته، همراه دو برادرش مبارك علي و سلامت علي به جديت تمام به قوالي ادامه داد و با حضور در راديوي پاكستان و استفاده از اشعار اقبال لاهوري و اجراي برنامه‌هاي زنده، هنر قوالي را در سراسر كشور دوباره احيا كرد. فاتح علي خان به‌طور كامل جذب هنرش شده و زندگي را وقف قوالي‌اش كرده بود. مسووليت هنر قوالي وقت چنداني براي پرداختن به خانواده برايش باقي نمي‌گذاشت و از اين‌رو زندگي يك قوال حرفه‌اي را مناسب براي زندگي آينده پسرش نصرت نمي‌دانست. در نظر او نصرت بايد درس مي‌خواند و از موسيقي حرفه‌اي، جدا پرهيز مي‌كرد؛ خاصه كه نصرت بسيار كمرو و خجالتي بود و به نظر نمي‌رسيد تهور و اعتماد به نفس لازم براي جانشيني پدر را داشته باشد، اما استعداد طبيعي و قريحه سرشار نصرت، پنهان شدني و قابل كنترل نبود و خيلي زود فاتح علي خان دريافت كه آينده هنر اجدادي‌اش در دستان كوچك و روح بزرگ نصرت قرار دارد.
وارث سنت قديمي خانواده شدن در ۱۶ سالگي
فاتح آموزش نصرت را با ساز طبلا آغاز كرد. نصرت گيرايي و استعداد بسياري، خارج از حد ديگر هنرآموزان موسيقي داشت و هر ذره كوچك را سريع دريافت مي‌كرد. او تا سال ۱۹۶۴ كه فاتح علي خان پس از يك دوره بيماري طولاني درگذشت هر آنچه ممكن بود از پدر آموخت و در ۱۶ سالگي وارث سنت قديمي قوالي در خانواده و كل شبه قاره هند شد. بزرگي و سنگيني اين مسووليت در بدو امر، حركت و تفكر را از او سلب كرد اما خيلي زود خود را باز يافت و براي اولين‌بار گروهش را در خواندن ترانه‌اي كلاسيك رهبري كرد: «نه در پي مقبره‌اي مي‌گردم و در جست‌وجوي آنم و نه به دنبال در و روي مسجدي هستم، آنكه آرامش قلب مرا ربود، يگانه‌اي است كه مي‌جويم.» آن نوجوان خجالتي كه گمان نمي‌رفت توان حضور در صحنه را داشته باشد ناگهان درخشيد و پيچيده‌ترين و جوشان‌ترين آهنگ‌هاي زمان خود را در هنر قوالي اجرا كرد. غرق شدن در تبريكات و تحسينات، سرنوشت او را به گونه‌اي رقم زد تا هرگز به گذشته ننگرد و فقط آينده را ببيند و پيشرو بماند.
راديوي پاكستان، آغازگاه رسمي
نخستين حضورش در راديوي پاكستان در جشنواره موسيقي در مارس ۱۹۶۵ اولين برنامه رسمي نصرت فتح علي خان محسوب مي‌شود. جايي كه تمام منتقدان و صاحب‌نظران حضور داشتند. در بين برنامه، تهيه‌كننده از سلامت علي درخواست كرد تا هدايت گروه را به نصرت فاتح بسپارد. نصرت به خوبي از پس كار بر آمد و در اولين حضور رسمي‌اش ثابت كرد كه مي‌تواند جانشين حقيقي سنت فاتح علي خان باشد. پس از مدت كوتاهي حوزه كارش را به هندوستان به جايي كه پدرش كاملا شناخته شده بود، گسترش داد. اما او تازه در آغاز راه بود. در هندوستان او مورد استقبال مردم و هنرمندان هند قرار گرفت.
همكاري با راج كاپور
همكاري نصرت و راج كاپور به همراه تعداد زيادي از شخصيت‌هاي معروف هنر هند سبب شد تا نوع قوالي خاص نصرت فاتح علي خان به‌طور گسترده در هند معرفي شود. با گذشت سال‌ها كه ياد و خاطره فاتح علي خان در اذهان باقي‌مانده بود قوالي از حالات سبك و نمايشي فاصله گرفته و با حضور قدرتمند نصرت فاتح به نوعي موسيقي پذيرفته شده جهاني بدل مي‌شد و «استاد»، «شاهنشاه» و «غرور قوالي» القابي بود كه به راستي سلطه جهاني نصرت را در قوالي، در دهه ۸۰ ميلادي كامل مي‌كرد و اين همه از هندوستان آغاز شده بود.از اين دهه كنسرت‌هاي نصرت فتح علي خان در ژاپن، امريكا، ايران، فرانسه، امارات متحده عربي، انگليس، اسپانيا، استراليا و بسياري از ديگر كشورها شروع شد و صداي او مرزهاي فرهنگي ملل را شكست.
همكاري با مايكل بروك
آلبوم مست قلندر كه توسط موسسه فرهنگي و هنري ارغنون منتشر شده و محصول همكاري نصرت با مايكل بروك آهنگساز مجرب است؛ در بخش معرفي اين آلبوم نيز آمده: بروك سعي در همسو كردن صداي او با خصوصيات موسيقي غربي داشت. در تمامي قطعات آلبوم جز دو تاي آنها؛ آواز كلاسيك به شكلي مدون حول ريتم‌هاي غربي جايگزين ترانه‌هاي سنتي شده است. بروك در‌خصوص پروژه اظهار مي‌كند: «هر كسي كه مي‌ديد چگونه اين كار صورت گرفت، شگفت‌زده مي‌شد؛ گرچه بي دردسر نبود.»
محو خيال
يكي ديگر از آلبوم‌هايي كه توسط موسسه فرهنگي و هنري ماهور منتشر شده چهار آواز قوالي «حمد»، «شهباز قلندر»، «محو خيال» و «نه من بيهوده...» است؛ در معرفي آن نيز از قول خواننده قوالي، نصرت فتح علي خان نقل قولي شده است. اين خواننده بزرگ درباره رابطه‌اش با موسيقي مي‌گويد: «من با در‌نظر گرفتن مخاطبان خود و پيامي كه مي‌خواهم منتقل كنم يك «راگا» يك ملودي مشخص و موسيقي همراه آن را طوري انتخاب مي‌كنم كه تمام شكوه متن را منعكس كند.اگر شعر يا آواز خوانده نشود در كتاب محبوس خواهد ماند. شعر فقط در صورتي مي‌تواند واقعا به مردم منتقل شود كه با آواز خوانده شود. مردم ممكن است مرا يك هنرمند بدانند. هنر در حقيقت چيز بسيار مهمي است، اما براي من يك وسيله انتقال پيام است؛پيامي كه از نياكان بزرگم به ارث برده‌ام. وقتي‌كه كنسرت مي‌دهم حضور مردم را احساس نمي‌كنم. به محض اينكه شروع به خواندن مي‌كنم در موسيقي خود غرق مي‌شوم و هيچ چيز ديگر برايم وجود ندارد.»آثار بسيار زيادي از اين قوال بزرگ ازجمله: «دل لگي»، «آفرين آفرين»، «سخي شهباز قلندر»، «تنهايي»، «حق علي علي و... منتشر شده است.
موسيقي فيلم
آثار نصرت فتح علي خان در موسيقي فيلم‌هاي بسياري شنيده شده است، از جمله آنها مي‌توان به فيلم «الماس خونين» به كارگرداني ادوارد زوئيك و آهنگسازي جيمز نيوتن هاوارد، فيلم «2012» به كارگرداني رولند امريش و آهنگسازي هارالد كلوزر، فيلم «قاتلين بالفطره» به كارگرداني اليور استون و آهنگسازي برنت لوئيس، فيلم «بابا عزيز» به كارگرداني ناصر خمير و آهنگسازي آرماند آمار، فيلم «راه رفتن مرد مرده» به كارگرداني تيم رابينز و آهنگسازي ديويد رابينز، فيلم «آخرين وسوسه مسيح» به كارگرداني مارتين اسكورسيزي و آهنگسازي پيتر گابريل اشاره كرد.نصرت فتح علي خان از دريافت‌‌كنندگان جايزه پيكاسو بود و از ترانه‌هاي مشهورش مي‌توان به دل لگي و دم مست قلندر اشاره كرد. نصرت فتح علي خان در تاريخ ۱۶ آگوست ۱۹۹۷ ميلادي، بر اثر عارضه قلبي در بيمارستاني در لندن درگذشت. او هنگام مرگ فقط
۴۸ سال داشت؛ او توانست در عمر كوتاه خود سبك قوالي را به موسيقي جهان معرفي كند.