روز ملي زلزله در تقويم
مهدي زارع
روز دهم شهريور- اول سپتامبر- در كشور ژاپن روز يادبود زلزله بزرگ كانتو (1923) به عنوان روز پيشگيري از سوانح نامگذاري شده و برنامه‌هاي مختلفي در جهت آمادگي و پيشگيري و درس‌آموزي از زلزله‌ها در اين مناسبت برگزار مي‌شود. اتفاقا همين روز در ايران نيز روز يادبود زمين‌لرزه‌هاست: زمين‌لرزه 10 شهريور 1341 بويين‌زهرا با بزرگاي 7.2 و بيش از 12 هزار كشته و زمين‌لرزه‌هاي 9 و10 شهريور 1347 دشت بياض و فردوس با بزرگاي 7.1 و 6.7 و حدود 2000 كشته در همين مناسبت تقويمي رخ داده‌اند. زمين‌لرزه 1 سپتامبر 1923 كانتو ژاپن با بزرگاي 7.8 و 143 هزار كشته، نقطه عطف مهمي در تاريخ مطالعات زلزله در ژاپن است. در كشور همسايه، تركمنستان روز 6 اكتبر هر سال به عنوان روز يادبود جان‌باختگان زمين‌لرزه 6 اكتبر 1948 عشق‌آباد تركمنستان با بزرگاي 7.3 (كه با جنبش گسل عشق‌آباد كه از شهر عشق‌آباد عبور مي‌كند و 110 هزار كشته همراه بود) روز ملي زلزله و تعطيل عمومي است. در ايران «روز ايمني در برابر زلزله» بيشترين تناسب را با تاريخ 5 دي ماه(سالروز زلزله 1382 بم) به عنوان پر تلفات‌ترين زلزله قرن اخير ايران دارد. بعد از سال 1382 و به پيشنهاد پژوهشگاه بين‌المللي زلزله پنجم دي ماه و از سال 1383 در دولت هشتم به تقويم رسمي ايران به عنوان روز ملي ايمني در برابر زلزله افزوده شد. ولي درسال 1389 و دولت دهم اين مناسبت 5 دي ماه از تقويم حذف شد و روز 20 مهر ماه جايگزين شد كه در تقويم جهاني و به مناسبت سالروز زلزله 1368 لوماپريتا در امريكا از سوي سازمان ملل به عنوان روز جهاني سوانح نامگذاري شده است. در تقويم ايران نيز همين 20 مهر ماه به عنوان؛ روز ملي كاهش اثرات بلاياي طبيعي در تقويم گنجانده شد. طي سال‌هاي 1386 تا 1391 در سالروز زلزله ۵ دي ماه 82 بم به عنوان مراسم روز ملي ايمني در برابر زلزله در پژوهشگاه زلزله به بررسي زلزله‌هاي ايران و تجربات بم و تازه‌ترين يافته‌هاي مطالعات گسل‌هاي فعال ايران، بازنگري ويرايش چهارم استاندارد۲۸۰۰ ايران، مقايسه‌اي بين خسارات در زلزله‌هاي اخير در ايران و جهان، بهبود رفتار لرزه‌اي بناهاي تاريخي و برنامه‌هاي توسعه و توجه به مساله زمين‌لرزه در ايران توسط استادان امر مي‌پرداختيم. در اين كارگاه‌هاي تخصصي با محوريت «درس‌هايي كه بايد از زمين‌لرزه‌هاي اخير بياموزيم» ...
در پژوهشگاه استادان رشته‌هاي مختلف از جمله زلزله‌شناسي، مهندسي زلزله، مهندسي عمران و سازه، مهندسي ژئوتكنيك، معماري، فيزيك، جامعه‌شناسي، روانشناسي و روانپزشكي و… ضمن مرور تجربه زلزله بم و زلزله‌هاي مهم يك ساله قبل از آن تاريخ به درس‌هايي كه بايد از آن زلزله‌ها آموخته و در كشور به كار گرفته شود، اشاره مي‌كردند. مناسبت پنجم دي ماه به عنوان روز ملي ايمني در برابر زلزله مناسبت كاملا درستي است كه با ياد حدود 30 هزار جان‌هاي سوخته در زلزله 5 دي ماه 82 بم، هم جنبه انساني دارد و هم مناسبتي كاملا ملي است. حال داستان 20 مهر ماه چيست؟ در تاريخ 22 دسامبر 1989 مجمع عمومي سازمان ملل متحد در قطعنامه شماره 236/44 خود دومين چهارشنبه ماه نوامبر هر سال را به عنوان روز بين‌المللي كاهش سوانح طبيعي تعيين كرد. اين روز بين‌المللي هر ساله و طي دهه بين‌المللي كاهش سوانح طبيعي (1999-1900-IDNDR-)كه از سوي سازمان ملل متحد اعلام شده بود، گرامي داشته شد. در قطعنامه 219/54 در تاريخ 22 دسامبر 1999 سازمان ملل متحد تصميم گرفت تا برنامه‌هاي دهه قبل طي سال‌هاي بعد از 2000 نيز ادامه يابد. در قطعنامه 195/56 كه در تاريخ 21 ژانويه 2002 در مجمع عمومي سازمان ملل متحد به تصويب رسيد، برنامه‌اي با نام «راهبرد بين‌المللي براي كاهش سوانح» يا به اختصار UNISDR به تصويب رسيد. در تاريخ 21 دسامبر 2009 و با قطعنامه 200/64 مجمع عمومي، سازمان ملل تصميم گرفت تا مناسبت سالانه‌اي كه 20 سال قبل براي هفته دوم ماه اكتبر به تصويب رسانده بود به تاريخ 13 اكتبر هر سال(21مهرماه) به طور ثابت نسبت دهد و نام آن را نيز به «روز بين‌المللي كاهش سوانح (International Day for disaster reduction)» تغيير دهد. از سال 89 مناسبت 20 مهر ماه در ايران نيز به همان مناسبت روز جهاني كاهش سوانح به عنوان روز ملي كاهش سوانح تعيين شد. مسلم است در كشوري كه سوانح طبيعي هر سال خسارت‌ها و تلفات فراوان به مردم و زيرساخت‌هاي كشور وارد مي‌كند، مناسبت‌هاي ملي و بين‌المللي فرصت‌هايي هستند تا در آنها اهميت موضوع در كشور بازبيني شده، در توسعه آموزش‌هاي مربوطه در سطح ملي تلاش كنيم و از همه مهم‌تر به ارزيابي وضع بخش‌هاي مختلف كشور كه با مخاطرات طبيعي مرتبطند، بكوشيم. يادمان يك زلزله به صورت نمادين بايد در تقويم ايران به عنوان روز زلزله- يا روز ملي ايمني در برابر زلزله- با ياد هموطنان كشته شده ما در زمين‌لرزه‌هاي ايران با عنوان مناسبتي ملي و سالانه به تقويم برگردد.