اهداف مكرون از بيروت تابغداد
مرتضي مكي
فرانسه با توجه به سابقه استعماري كه در منطقه خاورميانه داشت، همواره اين منطقه را جزو حوزه نفوذ سنتي خودش تعريف و تلاش مي‌كرد كه نقش اثرگذاري در روند تحولات سياسي و اجتماعي منطقه داشته باشد. حضور و نفوذ فرانسه در منطقه، در يك دهه گذشته به چالش كشيده شد. با توجه به جريان مقاومتي كه در لبنان عليه اسراييل و عليه گروه‌هاي تكفيري در عراق و سوريه شكل گرفت، نفوذ فرانسه دچار چالش و بي‌اعتمادي جدي نسبت به عملكرد فرانسه به ويژه در سوريه و لبنان ايجاد شد. يكي از عوامل اصلي افزايش تنش‌ها و بحران در سوريه كه هم‌مرز عراق و لبنان است، حمايت دولت فرانسه از گروه‌هاي تكفيري در سوريه بود كه نتايج فاجعه‌بار آن نه‌تنها در سراسر سوريه، بلكه در همسايگان اين كشور يعني عراق و لبنان هم به شدت احساس شد. مسيحيان منطقه كه از جمله متحدان اصلي فرانسه در خاورميانه به ويژه در لبنان محسوب مي‌شدند، يكي از اهداف اصلي خشونت‌ها، جنايات و عمليات تروريستي گروه‌هاي تكفيري بودند كه مستقيم يا غيرمستقيم از سوي فرانسه حمايت مي‌شدند. اين رويكرد باعث افزايش بي‌اعتمادي جمعيت مسيحيان خاورميانه نسبت به پاريس شد و مسيحياني كه عمدتا تابعيت دوگانه فرانسوي-لبناني داشتند و از سوي پاريس به عنوان اهرم نفوذ در سياست منطقه خاورميانه تلقي مي‌شدند، به تدريج اعتمادشان را نسبت به سياست‌هاي منطقه‌اي فرانسه از دست دادند. پاريس در ماه‌هاي اخير با توجه به حاشيه رفتن گروه‌هاي تروريستي و شكست خلافت داعش در عراق و سوريه، فرانسه تلاش‌هاي تازه‌اي را براي افزايش نفوذ در منطقه آغاز كرد. امانوئل مكرون، از فرصت واقعه فاجعه‌بار انفجار مهيب در بندر بيروت، كمال بهره‌برداري را كرد. فرانسه اولين قدرت عمده غربي بود كه به اين حادثه واكنش نشان داد و بلافاصله تلاش كرد با حمايت‌هاي سياسي و وعده كمك‌هاي مالي به لبنان، دوباره نفوذ خود را به عرصه سياسي اين كشور برگرداند. با توجه به چالش‌هاي مقابل گروه‌هاي سياسي براي تشكيل يك دولت باثبات، مشكلات عميق اقتصادي، فساد حكومتي و كاهش ارزش پول ملي در لبنان، حضور مجدد فرانسه در لبنان با استقبال نسبي مواجه شد و حتي جريان مقاومت لبنان هم در مقابل اين حضور و كمك‌هاي فرانسه ممانعتي نكرد.
انتخاب مصطفي اديب، نخست‌وزير جديد لبنان هم به نظر مي‌رسد كه با هماهنگي دولت فرانسه انجام شده باشد.
فرانسه علاقه‌مند است كه در روند تحولات سياسي لبنان اثرگذارتر از گذشته باشد. نوع رويكرد مستقيم و عملگرايانه مكرون در مسائل جاري لبنان، با سياست‌هاي قبلي فرانسه و دولت‌هاي غربي متفاوت است. يكي از ويژگي‌هاي رويكرد جديد فرانسه، در نظر گرفتن واقعيت‌هاي ميداني و در پيش گرفتن يك سياست واقع‌گرايانه در مقابل لبنان است كه با رويكرد كشورهاي غربي ديگر به ويژه امريكا تفاوت عمده‌اي دارد. سفر مكرون به عراق بعد از لبنان هم مي‌تواند از همين رويكرد مورد توجه قرار گيرد. با توجه به چالش‌هايي كه دولت مصطفي كاظمي در عراق دارد، نياز بغداد به روابط نزديك به غرب و اروپا را افزايش داده است. به نظر مي‌رسد كه مكرون همان‌گونه كه از انفجار بندر بيروت، حداكثر بهره‌برداري را از اين حادثه براي پيشبرد جاه‌طلبي‌هاي منطقه‌اي خودش كرد، در عراق هم با خلأ ايجاد شده به دليل عزم امريكا براي خروج نيروهاي نظامي‌اش از عراق بهره‌برداري كرده است و مي‌خواهد به عنوان يك قدرت غربي كه حضور تاريخي در منطقه غرب آسيا داشته است، نقش جدي‌تري در تحولات آينده عراق ايفا كند. موضع‌گيري مكرون و دولت فرانسه در قبال برجام هم از همين زاويه قابل تحليل است. ايستادگي پاريس در مقابل واشنگتن براي اعمال سياست‌هايي همچون بازگرداندن تحريم‌هاي عليه ايران، اگر به صورت مجتمع با تلاش‌هاي ديگر فرانسه در خاورميانه مورد بررسي قرار گيرد، نشان مي‌دهد كه پاريس تا چه اندازه به دنبال ظرفيت‌سازي براي افزايش نفوذ در غرب آسيا و خاورميانه است. اينكه پاريس تا چه اندازه بتواند در اين رويكرد موفق باشد، تا حد زيادي به انتخابات در امريكا و نتايج آن بستگي دارد. اينكه دولت بعدي امريكا چه واكنشي نسبت به تحركات ديپلماتيك فرانسه در منطقه داشته باشد، نقش تعيين‌كننده‌اي در موفقيت فرانسه براي بازگشت به عنوان يك قدرت موثر در خاورميانه خواهد داشت. نبايد فراموش كنيم كه موضع دولت مكرون در قبال مشروعيت حزب‌الله و همچنين در مورد برجام، مطابق ميل و خواسته ايالات متحده امريكا و رژيم صهيونيستي نيست. در گذر زمان مي‌توان مشاهده كرد كه فرانسه تا چه اندازه مي‌تواند توازني در روابطش با امريكا و اسراييل و حضور در منطقه خاورميانه و غرب آسيا با توجه به واقعيت‌هاي ميداني ايجاد كند. پايگاه اجتماعي مكرون درون فرانسه متزلزل است. آثار شيوع بيماري كرونا و كاهش شديد رشد اقتصادي اين كشور، جايگاه مكرون را در كاخ اليزه از هر زمان ديگري ضعيف‌تر كرده است. در نتيجه استمرار سياست خارجي دولت مكرون، به استمرار جايگاه او در مقام رياست‌جمهوري فرانسه بستگي دارد.