پلي ميان سنت‌ها و نوگرايي
الهه كولايي
خبر درگذشت عالمي فقيه و فرهيخته در روز ۲۲ شهريور اين روز را كه با شوك اعدام نويد افكاري آغاز شده بود به فرازي تاريخي تبديل كرد. آيت‌الله يوسف صانعي از بزرگمردان حوزه و نهاد قضايي در كشور بود كه سال‌ها در درس امام خميني حضور يافته بود. ایشان یکی از بهترین شاگردان امام خمینی بود كه درس تاريخي و ماندگار رهبري انقلاب اسلامي را به خوبي فرا گرفت: تمركز بر «دو عنصر زمان و مكان در صدور فتوا» و به روز كردن احكام دين. بر اين اساس آيت‌الله صانعي براي به نمايش گذاشتن ظرفيت‌هاي فقه شيعه در پاسخ به نيازهاي جامعه تلاشي سترگ را پيش برد. ايشان از شجاعت لازم براي صادر كردن اينگونه فتواها برخوردار بودند همان‌گونه كه در رخدادهاي تلخ سال ۸۸ از حقوق ملت به بهاي هتاكي نسبت به مقام و جايگاه خويش چشم نپوشيدند. ايشان با رشادتي كم‌مانند با بررسي تغييرها و نيازهاي در حال دگرگوني جامعه، فتواهاي جديدي را با حفظ موازين اجتهاد صادر كردند تا پلي ميان سنت‌ها و روندهاي نوگرايي در يك جامعه در حال گذار بسازند. آيت‌الله صانعي در تداوم بخشيدن به آموزه‌هاي انقلاب اسلامي در دفاع از حقوق انساني زنان بسيار كوشيدند. در ديدگاه ايشان براي قضاوت و مرجعيت، مرد بودن شرط نيست و براي قضاوت هم اجتهاد شرط نيست. ايشان به برابري زن و مرد در قصاص و ديه باور داشتند و اينكه زن در صورت نبودن وارثي ديگر از همه اموال مرد ارث مي‌برد. در شرايطي كه متحجران و واپس‌گرايان براي ترويج چند همسري از همه ابزارها و امكانات قانوني و رسمي آموزش رسمي و غيررسمي بهره گرفته‌اند، چند همسري در ديدگاه ايشان داشتن بيش از يك همسر براي مرد مستحب نيست و ازدواج موقت را جز در صورت ضرورت مجاز نمي‌دانستند. در مورد ازدواج با كودكان نيز ديدگاه ايشان بازدارنده و محدودساز است. ايشان بر اساس حقوق بين‌المللي، احترام به جان و مال همه انسان‌ها را مورد تاكيد قرار مي‌دادند. در ديدگاه آيت‌الله صانعي عقل از جايگاه ويژه‌اي برخوردار بود و آن را پايه احكام دين مي‌دانستند. نگاه ايشان به احكام ديني نماي كاملي از اسلام با چهره‌اي انساني را به جامعه عرضه كرد كه خشونت و تعرض به انسان‌ها به نام دين را برنمي‌تابيد. بي‌ترديد شاگردان و پيروان ايشان اين ميراث گرانقدر را با ترويج و انتشار آن پاس خواهند داشت.