دعوا جاي ديگري است
عباس عبدي
پس و پيش از استعفاي معاون وزير بهداشت و مقام ديگر اين وزارتخانه معلوم شد كه يكي از اختلافات طرفين درباره حضور رسمي شبه علم تحت عنوان طب سنتي در پزشكي است. ابتدا خيلي روشن بگويم كه هيچ دانشي درباره پزشكي ندارم و طبعا نه قصد و نه صلاحيت نوشتن در اين باره را ندارم. هر‌گاه مريض شوم هر چه پزشك مورد اعتمادم بگويد انجام مي‌دهم بدون اينكه درباره آن چون و چرا كنم. درباره آنچه كه به طب سنتي هم مشهور است (در ادامه توضيح مي‌دهم كه چرا اين لفظ بي‌اعتبار است) تجربيات منفي ندارم. به ياد دارم كه پنجاه سال پيش كه دبيرستان مي‌رفتم مثل خيلي از جوانان ديگر شوره زيادي داشتم و ناراحتم مي‌كرد به ويژه هنگام درس خواندن موهاي سرم را داخل كتاب مي‌تكاندم و پر از شوره مي‌شد! يك عمه گوهر (عمه پدري) پيرزن دوست داشتني داشتيم يك بار كه به خانه ما آمده بود گفت، عمه جان يك بار موهايت را با ... (يك ماده غذايي، نامش را نمي‌آورم كه كسي نخواهد انجام دهد) بشور. شستم و شوره به كلي از ميان رفت! البته بعدها به يكي از جوانان خانواده همان توصيه را كردم و هيچ اثري نداشت! همچنين همسرم به‌طور معمول يك قاشق چاي‌خوري از پودري كه از محصولات زنبور است را مي‌دهد و مي‌خورم مي‌گويد كه براي گوارش خوب است. به ديگران هم توصيه مي‌كنيم. اين را هم نامش را نمي‌آورم، چون در حوزه وظايف و مسووليت من نيست. هرچند در سطح فردي مي‌توانيم چنين توصيه‌هايي را داشته باشيم. اينها را گفتم تا بگويم نسبت به تجويزاتي كه خود را تحت نام طب سنتي معرفي مي‌كند، حساسيتي ندارم و چه بسا بعضا و بر حسب مورد مي‌توانند موثر هم باشند كه توضيح خواهم داد. در اين يادداشت مي‌كوشم كه مساله روش علمي را توضيح دهم. اختلاف با طرفداران طب سنتي بر سر روش است و نه تجويز يا نام. اگر از منظر علمي نگاه كنيم، ما چيزي به نام طب مدرن يا سنتي نداريم، بلكه ما چيزي به نام علم و شبه علم و يا ضد علم داريم. طب مدرن مطلقا بايد علمي باشد. طب سنتي هم اگر در چارچوب علم آمد كه مي‌شود طب علمي و مدرن، هر چند در گذشته به علل ديگري تجويز و توصيه مي‌شده است. در طب سنتي دستوراتي وجود دارد كه فلان چيزها را بخوريد يا نخوريد، يا شيوه درمان فلان بيماري چگونه است. تقريبا پيش هر پزشك مدرن كه برويد، آنان هم دستورات غذايي مي‌دهند. ولي اين دستورات را از طب سنتي نگرفته‌اند، بلكه از طب مدرن و علمي گرفته‌اند. مثلا اگر پزشك ببيند ويتامين D بيمار كم است دستور مصرف قرص مي‌دهد يا استفاده از تابش مستقيم نور خورشيد. چگونه اين را مي‌فهمد؟ ابتدا برحسب بيماري متوجه مي‌شود كه براساس دانش پزشكي اين بيماري ممكن است ناشي از كمبود ويتامين D باشد (فرضيه) . سپس دستور آزمايش مي‌دهد. آزمايشگاه معلوم مي‌كند كه ويتامين D بيمار چقدر زير اندازه طبيعي است كه اين اندازه نيز در مطالعات پزشكي تعيين شده است (اثبات فرضيه) . برحسب ميزان كمبود ويتامين D در بدن و شرايط ديگر، پزشك دستوري را به بيمار مي‌دهد كه شامل خوردن قرص ويتامين D با دوز معيني در زمان‌هاي معيني و براي مدت معيني است يا دستور قرار گرفتن در اشعه آفتاب را مي‌دهد، يا اصولا فرضيه او رد مي‌شود و بيمار از نظر ويتامين D كمبودي ندارد كه بايد فرضيات ديگر را آزمون كند. پزشك چرا فلان قرص را تجويز مي‌كند؟
پيش از اين سعيد نمكي در نشست ستاد دانشگاهي كوويد۱۹ كه در دانشگاه علوم پزشكي اصفهان برگزار شد به كنايه گفته بود «در تمام دنيا منابع را در بخش تحقيقاتي صرف مي‌كنند كه نتيجه آن، راهكاري براي گشودن گره‌اي از نظام ارايه خدمت باشد» و در ادامه اين پرسش را مطرح كرده بود كه «نظام تحقيقاتي دانشگاهي كشور در اين راستا چه كرده است؟ كدام مقاله را به وزير وقت داده كه اگر اين كار را انجام دهي، نظام ارايه خدمت به سمت و سوي بهتري مي‌رود؟» او در اين سخنراني جنجالي از ملك‌زاده نام برده و گفته بود «به شدت به روند تحقيقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دكتر ملك‌زاده در روزهاي اول شيوع كرونا در كشور را مشاهده كنيد كه ۱۰ آيتم تعيين شده اما يكي از آنها تاكنون جواب نداده است. كدام وزير كم خرد با چنين يافته‌هاي شكسته‌اي مي‌تواند بخش سلامت كشور را اداره كند؟ اصلا نبايد بر يافته‌هايي كه بر حسب يك تخمين به وزير داده مي‌شود، كار و اعتماد كرد. اين تخمين‌ها تاكنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپيدميولوژيك به من دادند كه هيچ كدام صحيح نبوده و براي هيچ اقدامي مناسب نبود.» در همين سخنراني بود كه وزير گفت «خواهيد ديد در ساخت واكسن كرونا چه معركه‌اي خواهيم كرد» جمله‌اي كه واكنش‌هايي به همراه داشت. ملك‌زاده البته اين اظهارات را بي‌پاسخ نگذاشت و در يادداشتي خطاب به نمكي نوشت كه اظهاراتش چندان بي‌پايه و اساس است كه حتي «بيگانگان ايران‌ستيز در فراسوي مرزهاي كشور» اين نتيجه را كاملا مردود مي‌دانند. ملك‌زاده همچنين با كنايه خطاب به وزير بهداشت گفت «كساني مي‌توانند تحقيقات پزشكي را به نقد و چالش بكشند كه يك تحقيق موثر در عمر خود كرده باشند!» ملك‌زاده در اين يادداشت با كنايه به نمكي هشدار داد و پرسيد «آنچه امروز به عنوان واقعيات كرونا مشاهده مي‌كنيد همان پيش‌بيني‌هاي مطالعات اپيدميولوژي
كوويد -۱۹ در ايران است! آنها را جدي گرفتيد؟... به‌عنوان وزير بهداشت گزارش دهيد كه كدام اجتماعات بزرگ ذيل نظر كدام دستگاه‌ها از اجراي كامل مقررات بهداشتي سرپيچي كرده‌اند؟...» وزير بهداشت نيز ظهر ديروز فريد نجفي را با حكمي كه سراسر كنايه به حوادث چند ساعت گذشته بود، جايگزين ملك‌زاده كرد. رضا ملك‌زاده، پزشك ۶۹ ساله داراي دكتراي طب عمومي از دانشگاه شيراز، متخصص داخلي، بورد فوق‌تخصصي‌گوارش و كبد از دانشكده پزشكي شيراز، فلوشيپ گوارش و كبد از دپارتمان گوارش بيمارستان Royal Free لندن انگلستان است.
استادياري دانشكده‌هاي پزشكي دانشگاه شيراز و تهران، رياست بخش گوارش بيمارستان شريعتي، رييس مركز تحقيقات بيماري‌هاي گوارش و كبد و ... برخي از سمت‌هاي تخصصي اوست. ملك‌زاده البته ازجمله پزشكاني است كه سمت‌هاي اجرايي نيز برعهده و در برخي نهادها عضويت داشته است. ملك‌زاده فاصله سال‌هاي ۶۹ تا ۷۲ يعني در دولت اول اكبر هاشمي‌رفسنجاني، وزير بهداشت بوده است. همچنين در وزارت بهداشت سمت معاونت بر عهده او بوده، سابقه عضويت در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دبيري فرهنگستان علوم پزشكي و معاونت پژوهشي فرهنگستان علوم پزشكي را در كارنامه دارد. همچنين ملك‌زاده اگرچه چهره‌اي سياسي نيست اما به لحاظ گرايش سياسي به حزب كارگزاران سازندگي نزديك است تا جايي كه چندي پيش حسين مرعشي، سخنگوي حزب كارگزاران نام ملك‌زاده را در ميان ۶ كانديداي اصلي حزب كارگزاران براي انتخابات رياست جمهوري سال ۱۴۰۰ مطرح كرد.
مشعوفان و مغمومان از استعفا
بدون در نظر گرفتن شرايط بحراني در حوزه سلامت، جرياني ناباورانه از استعفاي يكي از مهم‌ترين معاونت‌هاي وزير بهداشت خوشحال شدند. از وزير بهداشت دفاع كردند و عليه معاونش نوشتند و حتي با وجود نامه استعفا شايبه بركناري را مطرح كردند؛ دفاع و هجمه‌هايي مشكوك. با وجود اينكه وزارت بهداشت اغلب از فضاي سياسي دور بوده و بيشتر وزارتخانه‌اي تخصصي محسوب مي‌شود اما از آنجا كه در اين ۹ ماه گذشته سياست در مديريت بحران سلامت بيش از مسائل فني و تخصصي نقش ايفا كرده، گروهي از مخالفان دولت و طيفي از اصولگرايان از اين استعفا خوشحال شدند. اين خرسندي در رسانه‌ها و اظهارنظراتشان به وضوح مشهود بود. فرداي استعفا برخي كاربران توييتر و فعالان رسانه‌اي و فضاي مجازي كه اصطلاحا ارزشي شناخته مي‌شوند از رفتن ملك‌زاده خوشحال بودند. در توييت‌هاي اغلب آنها به استفاده از طب سنتي براي درمان كرونا اشاره شده بود كه ملك‌زاده از مخالفان جدي تلفيق طب سنتي با نظام پزشكي بود و در نامه استعفا هم نوشت كه مبناي علمي ندارد. گروهي نيز به دليل اينكه ملك‌زاده ادعاي ساخت واكسن ايراني را شتابزده توصيف كرده بود از رفتن او خوشحال بودند، گروهي كه بي‌محابا تلاش دارند اين ادعا را القا كنند كه بايد و مي‌توان در همه امور به خودكفايي رسيد و عمدتا تعامل‌هاي بين‌المللي را زير سوال مي‌برند. فارغ از ابراز خوشحالي اين گروه در فضاي مجازي برخي رسانه‌هاي رسمي و كانال‌هاي تلگرامي وابسته به برخي جريان‌هاي سياسي شروع به پرونده‌سازي عليه ملك‌زاده كردند. سايت مشرق در گزارشي نوشت كه اين استعفا فرار رو به جلو بوده و مدعي شد «بنابر داده‌هاي سامانه علم‌سنجي اعضاي هيات علمي وزارت بهداشت، نام دكتر رضا ملك‌زاده در ۵ سال اخير به ترتيب در ۸۰، ۹۸، ۹۱، ۷۷ و ۸۶ مقاله به عنوان يكي از نويسندگان درج شده؛ يعني بين سال‌هاي ۹۳ تا ۹۸ و درست در زماني كه معاون وزارتخانه بوده هر ۴ روز يك مقاله علمي منتشر كرده! اين سايت همچنين ملك‌زاده را پزشك معتمد رييس‌جمهوري خواند و نوشت «استراتژي ايمني گله‌اي و تست داروهاي خارجي» از سوي او در كشور اجرايي شده است. اين سايت همچنين مدعي شد كه ملك‌زاده اطلاعات ژنتيكي ايرانيان را به كشورهاي خارجي داده، ادعايي كه مشابه آن پيش از اين و خصوصا از سوي سخنگوي دولت تكذيب شده بود. اين سايت نوشته «ملك‌زاده اطلاعات بيش از ۳۰۰۰ بيمار كرونايي را به كشورهايي داده كه تجربه ثابت كرده اگر هم داروي درمان كرونا را كشف كنند قطعا داروي مورد نظر را در اختيار ايران قرار نخواهند داد و عجيب‌تر اينكه پس از اين همه دست و دل‌بازي ضد امنيتي، معاون محترم وزير بهداشت اعلام كرده، داروهاي گران‌قيمتي كه روي اين افراد آزمايش شده هيچ تاثيري در بهبود بيماري كرونا نداشته است! البته اين اولين گاف امنيتي ملك‌زاده نيست.» اين ادعا از سوي كانال تلگرامي منتسب به برخي نهادها نيز مطرح شد. ادعايي مشابه اين پيش از استعفا و بدون نام بردن از ملك‌زاده توسط محمود احمدي‌نژاد و در جريان يك مصاحبه مطرح شده بود. او گفته بود «در يك پروژه تحقيقات بهداشت جهاني كه مي‌خواستند دارويي را روي 11هزار نفر در كل دنيا آزمايش كنند، آن مقدار كه من اطلاعات گرفتم متاسفانه 3500 مورد آن در ايران اتفاق افتاده و من شنيدم يك فرد مسوول، قرارداد بسته و پول گرفته است. انسان چگونه مي‌تواند اين را هضم كند؟» همچنين كانال تلگرامي قرارگاه سايبري عمار نيز در ميان ادعاهايي از اين دست اين پرسش شايبه‌انگيز را مطرح كرد كه «آقايان مگر چه خيانت و جنايتي كرده‌ايد كه وسط نبرد با كرونا، فرار را بر قرار ترجيح داده‌ايد؟» خبرگزاري تسنيم نيز بريده‌اي از روزنامه «سلام» منتشر كرد كه در آن نقل‌قولي از ملك‌زاده در زماني كه وزير بهداشت بوده درمورد سياست‌هاي كنترل جمعيت ديده مي‌شد. ملك‌زاده گفته بود «كنترل جمعيت يك مساله حياتي است و به حمايت قاطعانه مردم نياز دارد.» اين خبرگزاري حمايت ملك‌زاده از سياست‌هاي كنترل جمعيت را دستاويزي براي حمله به او قرار داده، درحالي كه وقتي فاصله سال‌هاي 1355 تا 1375جمعيت ايران به دو برابر افزايش يافت و سياستمداران براساس گزارش‌هايي از جمعيت‌شناسان به اين نتيجه رسيدند كه تا ۲۰ سال آينده اين ميزان جمعيت با مشكلات فراوان مواجه خواهند شد، از همين روي تا مدت‌ها سياست حاكميتي مبني بر كنترل جمعيت بوده است، ضمن اينكه عليرضا مرندي، پزشك و سياستمدار معتمد نهادهاي حاكميتي ازجمله تاثيرگذاران در جريان كنترل جمعيت بوده است.
به جز طرح ادعاهاي عجيب گروه ديگري نيز كه شايد ادعاهايي عجيب و غريب مطرح نكردند اما همچنان از اين استعفا خوشحال شدند، گروهي هستند كه از هر اتفاق براي حمله به دولت استفاده مي‌كنند. نصرالله پژمان‌فر، رييس كميسيون اصل 90 مجلس شوراي اسلامي در صفحه شخصي خود در توييتر اعلام كرد:«تاكنون بيش از ۴۰ شكايت از شخص آقاي ملك‌زاده معاون پژوهشي مستعفي وزارت بهداشت در ماه‌هاي گذشته به كميسيون اصل ۹۰ واصل شده است. طبق قوانين كميسيون اصل 90 با استعفاي افراد پيگيري شكايات متوقف نمي‌شود و فرد بايد پاسخگوي عملكرد خود باشد.» همچنين زهره الهيان، نايب رييس فراكسيون طب سنتي مجلس نيز در گفت‌وگو با سايت جهان‌نيوز نزديك به عليرضا زاكاني گفت كه «مواضع تند و غيرعالمانه ملك‌زاده پذيرفته نيست» و «مجلس هميشه نسبت به ملك‌زاده انتقادات جدي داشته است.» او در اين گفت‌وگو به صورت غيرمنتظره‌اي از وزارت بهداشت دولت روحاني دفاع كرد و گفت جريان‌هايي در كشور به دنبال تضعيف آن هستند. در اين ميان برخي از اقدامات ملك‌زاده حمايت كردند و برخي هم به سراغ نقد شخص نمكي رفتند كه در ۹ ماه گذشته انتقادهاي بسياري نسبت به عملكرد او و عدم هماهنگي‌اش با دولت مطرح شده بود. مصطفي معين، پزشك و سياستمدار به نمكي انتقاد كرد و در يادداشتي نوشت كه «اين اخلاق و رفتار و تدبير مديريتي آقاي وزير يكي از علل اصلي تداوم امواج مهيب كرونا و كشتار گسترده كادرهاي پزشكي، پرستاري و عموم ملت است!» همچنين عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوي دولت خاتمي نيز در توييترش پيشنهاد داد كه روحاني محمدرضا ظفرقندي، رييس سازمان نظام پزشكي را جايگزين نمكي كند. در اين مدت برخي كنشگران معتقد بودند كه سعيد نمكي در اغلب اقداماتش سوداي پاستور و انتخابات رياست‌جمهوري سال ۱۴۰۰ را نيز در نظر مي‌گيرد و از آنجا كه شانس اصولگرايان را براي بردن انتخابات پيش رو بيشتر مي‌بيند، تلاش دارد به طيفي از آنها نزديك شود. در اظهارنظرهايي كه در مورد وزير بهداشت و عليه ملك‌زاده ديده مي‌شود، گروهي از اصولگرايان با نمكي همراهي مي‌كنند كه البته به نظر مي‌رسد مقصودشان بيشتر همان هجمه به شخص رييس‌جمهوري است، در شرايطي كه گفته مي‌شود رييس‌جمهوري و نزديكانش با وزير بهداشت دچار مشكلات جدي هستند؛ مشكلاتي كه باعث شده تاكنون قريب به ۵ بار خبر استعفاي نمكي شنيده شود.
رضا ملك‌زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در ساعات پاياني جمعه شب متن استعفايي آماده و منتشر و اعلام كرد كه از سمت خود كناره‌گيري كرده است. دقايقي پس از اين استعفا اخباري مبني بر استعفاي علي نوبخت، مشاور وزير بهداشت نيز منتشر شد.