تاملي بر جعبه جادو
رضا قوي‌فكر
۶۲ سال پيش مرحوم منوچهر نوذري به عنوان نخستين مجري تلويزيون در ايران بر صفحه اين جعبه جادويي ظاهر شد و خطاب به بينندگان شگفت‌زده ايراني اعلام‌كرد: تصوير من را در جعبه‌اي مي‌بينيد كه اسمش تلويزيون است!
و بدين‌سان تلويزيون اين تاثيرگذار‌ترين رسانه عصر حاضر در ايران به مخاطبين معرفي شد. تلويزيون به مثابه مردمي‌ترين و پرمخاطب‌ترين رسانه براي ارتباطات و اطلاع‌رساني در جهان است.
به‌واسطه چنين ويژگي‌هايي، يونسكو در سال ۱۹۹۶ مامور شده است كه از فعاليت‌هاي شبكه‌هاي تلويزيوني مستقل و نيز توليد برنامه‌هايي كه به صلح، توسعه اجتماعي و اقتصادي و مسائل فرهنگي جامعه منجر مي‌شود حمايت به عمل آورد. از اين رو مجمع عمومي سازمان‌ملل متحد بيست‌ويكم نوامبر سال ۹۶ را به عنوان روز جهاني تلويزيون تعيين كرده است. سازمان ملل متحد هدف از انتخاب چنين روزي را ترغيب كشورها به تبادل برنامه‌هاي تلويزيوني به ويژه برنامه‌هايي اعلام كرده است كه صلح را در سراسر جهان گسترش دهد، توسعه اجتماعي، اقتصادي و سياسي و به خصوص مسائل فرهنگي را در جهان به منصه بروز و ظهور گذارد. از آن‌پس همه‌ساله همزمان با اين روز گردهمايي روز جهاني تلويزيون در مقر سازمان ملل متحد در نيويورك برگزار مي‌شود. در اين گردهمايي صاحبان شبكه‌هاي تلويزيوني و اهالي رسانه از سراسر دنيا دور هم جمع مي‌شوند و با يكديگر تبادل نظر و اطلاعات مي‌كنند. بسياري از صاحب‌نظران معتقدند كه تلويزيون امروزه عضوي از خانواده‌هاست و برخي البته آن را بيگانه‌اي مي‌دانند كه خود را به خانواده‌ها تحميل كرده است. به هر روي اكنون در سراسر گيتي تلويزيون در كانون خانواده حضوري پررنگ دارد. روابط اعضاي خانواده تحت‌تاثير تلويزيون دگرگون شده و كاركردهاي خانواده‌ها دچار تغيير و تحول مي‌شود. اين رسانه در مواردي حتي رقيب والدين و در زمانه‌ايي ياريگر و همراه آنها مي‌شود. اين رسانه پويا و جذاب، گاه كاركردهاي نهاد‌هاي رسمي را به چالش مي‌كشد و زماني در نقش ميانجي و واسط به هم‌افزايي كاركردها كمك‌هاي شاياني مي‌كند. نكته مهم در تاثير‌گذاري نقش تلويزيون بر جامعه به دليل آن است كه تماشاي تلويزيون و دريافت اطلاعات مختلف از آن نياز به سواد ندارد و به همين دليل اين رسانه در كشورهاي عقب‌افتاده و در حال توسعه نيز كاربرد دارد. از ديده دور نداريم كه تلويزيون به عنوان وسيله‌اي براي شكل دادن افكارعمومي با زير پوشش قرار دادن معضلات اجتماعي و مسائل مربوط به سياست داخلي و خارجي و نيز با عرضه برنامه‌هاي تفريحي و نمايشي نقش خود را به خوبي ايفا مي‌كند. نكته اساسي اينكه در هر جامعه‌اي تلويزيون ملزم به ارايه يك پيام ايدئولوژيك است. تعدد و گوناگوني روش‌ها و فنوني كه به وسيله برنامه‌سازان به كار گرفته مي‌شود در واقع بيانگر مجموعه‌اي از اصول و گرايش‌هاي ايدئولوژيك حاكم بر تلويزيون يا به تعبيري ديگر مبين آن وظايف اصلي است كه در زمينه ايدئولوژي از سوي طبقه حاكم بر تلويزيون تعيين مي‌شود اين ايدئولوژي در هر جامعه‌اي منعكس‌كننده وضع ملي، فرهنگي و سياسي خاص هر كشور است.
از سال ۱۳۳۷ سر و كله دستگاه شگفت‌انگيزي تحت عنوان جعبه جادو به نام تلويزيون در ايران پيدا شد. البته پيش از سال ۳۷ جواني كازروني به فكر ايجاد تلويزيون در ايران افتاد تا به زعم خودش كار نان و آبداري براي خود دست و پا كند اما وقتي فكر به مرحله عمل رسيد كار انجام نشد تا اينكه حبيب‌الله ثابت پاسال بازرگاني تيزهوش، زودتر از بقيه همت كرد و تاسيس تلويزيون در ايران را به نام خود ثبت كرد. سرانجام در ساعت ۵ بعدازظهر روز جمعه ۱۱ مهر سال ۱۳۳۷ اولين برنامه تلويزيوني در ايران پخش شد. اولين مجري تلويزيون مرحوم منوچهر نوذري بود كه تصويرش روي صفحه تلويزيون پديدار شد. اولين جمله او اين بود:
تصوير من را در جعبه‌اي مي‌بينيد كه اسمش تلويزيون است!
در طول اين ۶۲ سال تلويزيون در ايران دچار تغيير و تحولاتي شده است كه پرداختن به همه آنها در اين مقال نمي‌گنجد. اما مي‌توان به بهانه روز جهاني تلويزيون اين روز را به تمامي دست‌اندركاران تلويزيون از آغاز تا اكنون شادباش گفت.