جاي خالي فرهنگ
رضا دبيري‌نژاد
يك سال از شروع جنگ ناپيدا به نام بحران كرونا مي‌گذرد اما همچنان بلاتكليف مانده و انگار در خانه اول ايستاده‌ايم. از همان روزهاي ابتدايي شيوع كرونا براي درمان فاصله‌گذاري اجتماعي مطرح و توصيه شد سبك جديدي در زندگي پيش گرفته شود. حال بعد از يك سال مشاهده مي‌شود نه سبك جديدي به وجود آمده و نه آنگونه كه متوليان بهداشتي التماس كرده‌اند، فاصله‌گذاري اجتماعي شكل گرفته است. در اين مدت همواره بر وجه فيزيكي روابط تاكيد شده است در حالي كه فاصله‌گذاري اجتماعي يك امر فيزيكي نيست بلكه با توجه به سويه‌هاي فرهنگي و اجتماعي آن بستگي به شرايط، عادت‌ها، سنتها و نظام جامعه دارد. در اين يك سال با آيين‌‌هاي مختلف ملي و مذهبي روبه‌رو بوده‌ايم، تعطيلات مختلف اجتماعي كه همواره در فرهنگ ايراني رفتارهاي مختلفي چون سفرها يا ديد و بازديدها را به همراه دارد.آيين‌‌ها و سنت‌‌هاي اجتماعي از شب يلدا تا نوروز و سيزده بدر يا مناسك مذهبي ديگر هويت، تعلقات و تجربه‌هاي فرهنگي را در ادوار زماني تقويت و در اين تجربه‌ها مردم خود و زندگي‌شان را ارزش‌دار و صاحب معنا مي‌كنند. اين سنتها طي قرون توانسته است از دردها بكاهد و در شرايط نااميدي براي افراد و جامعه ايجاد اميد كند اما حذف همه اين رفتارهاي فرهنگي بدون جايگزين سبب افسردگي و يا عصيان‌گري جامعه مي‌شود. شايد مهم‌ترين علت ناتواني در اثربخشي و عدم مقبوليت عام بسياري از توصيه‌هايي كه براي مقابله با كرونا شكل گرفته است، ناديده گرفتن جنبه‌هاي فرهنگي و چگونگي همخوان كردن توصيه‌ها با نيازهاي فرهنگي جامعه است. هر جامعه خصلت‌‌هاي فرهنگي خود را دارد و اين خصلت‌‌ها كه حاصل تجربه‌هاي زيسته مردمان در يك وفاق بين نسلي است، طعم و معناي زندگي آنها را ساخته است و نمي‌توان با همه جوامع يكسان برخورد كرد. جامعه ايراني با تنوع فرهنگي خود خصلت‌‌هايي دارد كه در سطح كلان و خرد آن عجين شده و اين عجين شدن ناخودآگاه محكم‌تر از آن است كه به سادگي ناديده گرفته شود. در اين مدت اگر به رشد بحران كرونا در شهرستان‌هاي مختلف نگاه كنيم، متوجه عجين بودن روابط در اين شهرها مي‌شويم كه سبب افزايش رشد بيماري كرونا شده است. اين ناتواني حاصل نگاه يك بعدي به مقابله با كروناست در حالي كه شايد مهم‌ترين جنبه در فاصله‌گذاري، شناخت فرهنگي جامعه و ايجاد برنامه‌هاي جايگزيني است كه بتواند مانع افسردگي شده و اميد، هويت و شور زندگي را به گونه‌اي ديگر جبران كند. ما نيازمند سبك جديد زندگي با شناخت فرهنگي و با مشاركت متخصصين حوزه‌هاي فرهنگي و علوم انساني هستيم تا از فشار دردها و غم‌‌ها در اين روزها بكاهند، ترس و تنهايي را پاسخ دهند و روابط را به گونه‌اي شايسته و در نسل‌‌هاي مختلف تحكيم كنند. هنوز كرونا زمان طولاني با ما خواهد جنگيد و ما بايد زودتر فقدان فرهنگ و مطالعات فرهنگي در مقابله با كرونا را جبران كنيم.