شاد و بزرگنمايي جهاني!
برخورد دوگانه، شكاف عدالت آموزشي را ژرف‌تر مي‌كند
محمدرضا نيك‌نژاد
گرچه مي‌توان از زاويه‌هاي گوناگون به شبكه آموزشِ دانش‌آموزي يا همان «شاد» پرداخت اما در يادداشت پيش‌رو بر دو نكته تمركز خواهد شد:
1- وزير و همراهانش بارها گفته‌اند كه «شاد» بايد تنها مسير پيشبرد آموزش در كشور باشد! اگر از همه ايرادهاي اين «بايد» بگذريم، نمي‌توان بر بي‌عدالتي پشت آن چشم پوشيد. همه دست‌اندركاران آموزشي و نظارتي مي‌دانند كه مدرسه‌هاي غيردولتي، هيات امنايي، تيزهوشان و... و حتي دولتي‌هايي كه از پشتيباني مالي خانواده‌ها برخوردارند از برنامه‌هاي كاربردي پيشرفته‌اي مانند اسكاي، ادوبي‌كانكت و ... براي آموزش برخط بهره مي‌گيرند و آموزش را كم‌و‌بيش بهتر پيش مي‌برند و البته آشكارا پاسخگوي هيچ‌كس هم نيستند! اما براي مدرسه‌هاي دولتي عادي كه از پشتيباني‌هاي مادي و غيرمادي دولت و خانواده‌ها برخوردار نيستند و البته تحت پايش‌هاي سفت و سخت بالا‌دستي‌ها نيز هستند، آن «بايد» بسيار پر‌رنگ و جدي مي‌شود و اين مدرسه‌ها نمي‌توانند و نبايد حتي از پيام‌رسان‌هاي مجاز و پركاربردي مانند واتس‌آپ بهره بگيرند و در صورت تخلف با برخوردهاي سازماني روبه‌رو خواهند شد! اين برخورد دوگانه سبب مي‌شود شكاف عدالت آموزشي كه پيش از اين هم به شكل نگران‌كننده‌اي گسترده بود، در دوران كرونا ژرف‌تر شود و بخش بزرگي از دانش‌آموزان كشور را گرفتار خود كند. در دوران كرونا اولويت همه ذي‌نفعان آموزش، پيشبرد فرآيند يادگيري- ياددهي به هر شكل و با هر ابزاري است و محروم كردن اجباري برخي دانش‌آموزان از امكانات و ابزارهاي دردسترس و آشنا، ستم بر آنان و دامن زدن به بي‌عدالتي آموزشي در كشور است.
2- اما موضوع ديگر در پيوند با سامانه «شاد» مقايسه آن با تلاش ديگر كشورها در زمينه آموزش است. اگر از حمايت‌هاي سخت‌افزاري بسياري از دولت‌ها از دانش‌آموزان، خانواده‌ها و آموزش مجازي مانند واگذاري تبلت‌هاي آموزشي و لپ‌تاپ و... با حسرت بگذريم، كم و بيش همه كشورها، از آغاز اين همه‌گيري، تلاش خويش را بر راه‌اندازي سامانه‌هاي ملي براي پشتيباني از آموزش در كشورهاشان آغاز كرده‌اند. با ديدن يكي از پست‌هاي تارنماي يونسكو، با آدرسِ (https: //en.unesco.org/covid19/educationresponse/nationalresponses) به شكلي گذرا با چنين تلاش‌هايي آشنا مي‌شويم؛ شاد(SHAD) نيز در همين پست به عنوان برنامه كاربردي ايران براي پشتيباني از آموزش مجازي معرفي شده است. براي نمونه MoE-DL، پلتفرم يا فضاي برنامه‌ريزي شده مالزي براي يادگيري برخط است كه داراي كتاب‌هاي درسي الكترونيك، فيلم و نماهنگ و برنامه‌هاي آموزشي و... است.كلاس درس آينده(FutureClassroom) گردايه‌اي از سيستم‌‌عامل‌هايي است كه كاربران ژاپني را به سوي تارنماهاي گوناگون و سودمند در راستاي آموزش و يادگيري راهنمايي مي‌كند. افزون بر اين، ژاپن با راه‌اندازي MEXT بستري براي پشتيباني از يادگيري الكترونيكي بر پايه سن، ميزان دانش‌آموختگي و ... در راستاي كارايي بيشتر آموزش مجازي فراهم كرده است. در اين ميان فنلاند با برپا كردن 3 بخش OPHfi، تارنمايي براي پاسخگويي به نيازهاي دانش‌آموزان، آموزگاران و خانواده‌ها، منابع OPH،گردايه‌اي از منابع و مواد آموزشي براي پشتيباني از آموزش راه دور و Yleisradio برنامه‌هاي يادگيري در تلويزيون ملي براي پيشبرد آموزش بسترسازي كرده است.
اگر به كارايي اندك شاد نسبت به پيام‌رسان‌هايي مانند واتس‌آپ، تلگرام و... باور داشته باشيم نخستين چيزي كه با ديدن داده‌هاي پست يونسكو به ذهن مي‌آيد عملكرد تبليغي و حضور شعارگونه ايران در آن است! گويا دست‌اندركاران ما نخواسته‌اند از اين سياهه جهاني جا بمانند؛ حتي به شكل نمادين و حتي به بهاي هدر دادن وقت و انرژي ذي‌نفعان آموزش و منابع ملي! اين رفتار البته پيشينه نيز دارد؛ بازگشايي شتابان مدرسه‌ها در آغاز مهر نمونه‌اي از رفتار تبليغي در هماوردي با برخي كشورهاي جهان بود و در راستاي بزرگنمايي توانايي ايران در رعايت دقيق پروتكل‌هاي بهداشتي در مدرسه‌ها! كه شوربختانه ريشه بخشي از سونامي كرونا در يكي- دو ماه پيش نيز هست!
اما نكته مهم در بررسي گذراي يونسكو آن است كه برخي كشورها ساختارهاي پشتيباني استواري براي حمايت از آموزگاران و خانواده‌ها برپا كرده‌اند و زمينه همكاري اين دو استوانه مهم در آموزش را فراهم كرده و به سختي در پي آموزش اين دو بخش هستند. تجربه اندك آموزش در دوره كرونا نشان مي‌دهد كه آموزش و يادگيري بدون همكاري خانواده و مدرسه پيش نمي‌رود. شوربختانه در راه‌اندازي سامانه «شاد» نه آموزگاران آموزش ديدند و نه ساختارهاي پشتيباني كارآمدي از آموزش آنها حمايت كرد و مي‌كند. از ديگر سو خانواده‌ها نيز ناگهان به فضاي ناروشن و گيج‌كننده آموزش مجازي و «شاد» پرت شده‌اند و مانند آموزگاران تنها مانده‌اند و دل به يافتن مسير با آزمون و خطا بسته‌اند! بي‌گمان يكي از نقدهاي جدي به «شاد» و دست‌اندركارانش كمبود ساختار حمايتي قابل دسترس،كارآمد و هميشگي براي آموزگار، خانواده و دانش‌آموز است؛ بهتر است تا ديرتر نشده، دست‌اندركاران براي اين دشواري آسيب‌زا چاره‌اي بينديشند!