قرآن سرچشمه فرهنگ اسلامي
انديشه اسلامي و دانش مسلمانان در رهگذر چندين سده كاوش و كوشش در شاخه‌هاي مختلف معرفتي از علوم نظري گرفته تا علوم تجربي همچون، فلسفه، كلام، عرفان، اخلاق، سياست، فقه، اصول، ادب و هنر، همواره مرهون كتاب خدا ـ قرآن مجيد ـ بوده است. به اين معنا كه پس از جمع‌آوري و وحدت بخشيدن به نسخه‌هاي قرآن در صدر اسلام، تلاش‌هاي گوناگون درباره قرآن آغاز شد. در آغاز مساله رسم‌الخط قرآن و قرائت و فهم كلمات غريب آن مطرح شد، اما رفته رفته مسائلي چون نقطه‌گذاري، اعراب و نقل اسباب نزول مطرح و پايه‌هاي معارف قرآن و تفسير ايجاد شد و هر چه اين مباحث بيشتر كند‌و‌كاو مي‌شد مسائل جديدتري به حوزه معارف اسلامي افزوده مي‌شد. مباحثي چون، ناسخ و منسوخ، محكم و متشابه، مكي و مدني، اعجاز قرآن، امثال و قسم‌ها و قرائت‌هاي هفتگانه و ده‌ها موضوع ديگر، از موضوعاتي بودند كه روز به روز مطرح و گسترش و تكامل يافتند، به گونه‌اي كه رفته رفته هر يك از مباحث علوم قرآني تبديل به رشته‌اي تخصصي شدند و چون در بستر قرآن رشد و بالندگي پيدا كردند و از آبشخور وحي سيراب مي‌شدند وامدار اين كتاب آسماني بودند.
به عنوان نمونه يكي از مباحث و علوم كه انشعاب يافته از حوزه م عارف اسلامي بوده و به شكل شگفت‌انگيزي رشد و تكامل يافته ادبيات عربي است. ادبيات عربي با همه گسترش و تنوع شاخه‌ها و صيانت قواعد آن مرهون قرآن مجيد است. اگر زبان عربي پيش از نزول قرآن با گويش‌ها و قواعد گوناگون و در بستر قبيله‌هاي مختلف جزيره‌العرب به كار برده مي‌شد، اما پس از نزول قرآن به تدريج لهجه قريش كه لهجه‌اي پيشرفته و تكامل يافته و تصحيح شده در ميان گويش‌هاي مختلف و در بستر حركت قافله‌هاي عرب از شرق و غرب در مكه بود، حاكميت يافت و همان زبان در جوامع ديگر رسوخ يافت، تا آنجا كه دستور زبان و صرف و نحو عربي بر مبناي مطالعه قرآن كريم و توجه به كاربردهاي آن شكل گرفت.
قرآن كريم نه‌تنها نگهدارنده و حافظ و عامل حيات و بقاي زبان عربي شد، بلكه تمام آثاري كه پس از نزول قرآن از صرف و نحو، معاني و بيان و بديع پديد آمد همه در پرتو قرآن و به خاطر قرآن و مرهون دانش قرآن بوده است. ملاحظه اين سير وسيع و پر دامنه نشان‌دهنده آن است كه قرآن در فرهنگ و تمدن اسلامي چه اثر شگرفي داشته و تا كجا توانسته است به دليل علاقه وافر مسلمانان به كتاب آسماني، به فزوني و گستردگي گرايد. ٭ استاد حوزه علميه قم