رييس انجمن ميكروب‌شناسي ايران در گفت‌وگو با «اعتماد»:
مرگ ناشي از عفونت‌هاي بيمارستاني بر اثر مقاوم شدن ميكروب‌ها افزايش يافته است
اعتماد| نتايج بررسي‌هاي پراكنده‌اي كه طي 10 سال گذشته در مراكز درماني كشور انجام شده شيوع عفونت‌هاي بيمارستاني و مرگ بر اثر آن را تاييد مي‌كند؛ پديده‌اي اجتناب‌ناپذير كه فقط گريبان بيمارستان‌هاي ايران را نگرفته و سالانه هزاران مرگ بر اثر ابتلاي بيماران بستري به عفونت‌هاي بيمارستاني در سراسر جهان اتفاق مي‌افتد. در حالي كه متوليان و فعالان سلامت هشدار مي‌دهند كه عفونت‌هاي تنفسي، خوني، ادراري، دستگاه گوارش و محل جراحي از شايع‌ترين انواع عفونت بيمارستاني در ايران هستند، نتايج يك پژوهش كشوري هم تاييد كرده كه شيوع مرگ بر اثر عفونت بيمارستاني در سال 91 در مراكز درماني كشور حدود 14 درصد بوده كه بيش از 7 درصد كل موارد فوت در بيمارستان‌ها را شامل مي‌شود. نگران‌كننده بودن آمار مرگ بر اثر عفونت بيمارستاني از عمده‌ترين دلايلي بود كه سال 81 نظام ثبت عفونت‌هاي بيمارستاني در كشور شكل گرفت، بر اساس «يافته‌هاي نظام مراقبت عفونت‌هاي بيمارستاني در كشور در سال 1391»، در سال انجام مطالعه، 51 هزار و 878 مورد عفونت ناشي از اقدامات درماني در 438 بيمارستان سراسر كشور شناسايي شد كه از اين تعداد عفونت، 9 / 26 درصد عفونت ادراري، 5 / 24 درصد پنوموني، 2 / 15 درصد محل جراحي، 2 / 14 درصد خوني و 2/ 19 درصد ساير موارد بوده است.
بر اثر نتايج همين تحقيق كشوري، عفونت در بخش‌هاي سوختگي 8 / 11 درصد، پيوند عضو 8 /8 درصد، مراقبت ويژه 2 / 8 درصد، مراقبت ويژه نوزادان 3/ 3 و مراقبت ويژه كودكان 7 / 2 درصد گزارش شده است. اگرچه تا امروز مسوولان وزارت بهداشت هم اذعان مي‌دارند كه گزارش‌هاي دقيق و مستمري از مراكز درماني دريافت نكرده‌اند كه يكي از دلايلي ناپيوستگي اين استمرار، انجام نشدن بررسي‌ها و پايش‌هاي مستمر در نقاط در معرض شيوع عفونت بيمارستاني مراكز درماني است. شيوع عفونت بيمارستاني در بخش مراقبت‌هاي ويژه نوزادان در بيمارستان امام خميني و مرگ چند بيمار بستري در بخش مراقبت‌هاي ويژه بيمارستان مدرس ظرف يك سال گذشته از معروف‌ترين اخبار مرتبط با مرگ بر اثر عفونت بيمارستاني ناشي از انجام نشدن پايش مستمر عفونت در بخش‌هاي در معرض شيوع عفونت يا ناشناخته بودن محل شيوع و نفوذ عفونت به بخش در معرض آسيب بود. اما امروز خبر نگران‌كننده‌اي منتشر شده است؛ خبري كه نگراني از بابت آن حتي بيش از شناخت ضرورت پايش مستمر ميزان عفونت در بخش‌هاي بيمارستاني است. روز گذشته محمد مهدي فيض‌آبادي، رييس انجمن ميكروب‌شناسي ايران درباره «مقاوم شدن ميكروب‌ها به داروهاي آنتي‌بيوتيك و افزايش مرگ ناشي از عفونت‌هاي بيمارستاني بر اثر همين عامل» هشدار داد. البته وي در گفت‌وگو با «اعتماد» آماري از افزايش مرگ ناشي از شيوع عفونت بيمارستاني بر اثر مقاومت ميكروبي ندارد.
شما نسبت به افزايش مرگ بر اثر مقاوم شدن عفونت‌هاي بيمارستاني به داروهاي ضد ميكروبي هشدار داديد. چه شواهدي داشتيد كه به چنين هشداري رسيديد؟
مرگ ناشي از عفونت بيمارستاني در تمام دنيا وجود دارد و مربوط به ايران نيست. اين يك واقعيت است كه عصر فعلي عصر مقاومت‌هاي ميكروبي است. تحقيقات انجام شده در ايران و ساير كشورها هم نشان مي‌دهد كه متخصصان تا چه حد از افزايش مقاومت‌هاي ميكروبي نگران هستند. در واقع افزايش مقاومت‌هاي ميكروبي ما را محدود كرده زيرا داروهاي موثر و جديدي كه بتواند ميكروب‌ها را از بين ببرد كمتر در دسترس تمام كشورهاست چراكه طراحي آنتي‌بيوتيك‌هاي مقابله‌كننده با ميكروب‌ها، زمانبر و گران است، بنابراين داروهاي خيلي زيادي در مقابل ميكروب‌ها در اختيار نداريم. اگر مرگي بر اثر عفونت‌هاي بيمارستاني اتفاق مي‌افتد، مرگ ناشي از عفونت با ميكروب‌هاي مقاوم به داروست و تنها راهي كه مي‌ماند اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از شيوع عفونت‌هاي بيمارستاني است كه پيشگيري از اين وضع مي‌تواند به جلوگيري از شيوع عفونت و امكان گسترش عفونت كمك كند.
شايع‌ترين عفونت‌هاي بيمارستاني ايران كدام است؟
عفونت‌هاي شايع در هر بيمارستان با بيمارستان ديگر متفاوت است. در بعضي بيمارستان‌ها عفونت‌هاي تنفسي رتبه اول دارد و در بعضي ديگر، عفونت دستگاه ادراري رتبه اول دارد. عفونت ممكن است مربوط به زخم‌هاي پس از جراحي باشد يا بيمار، به عفونت‌هاي خوني مبتلا شود.
و اين عفونت‌ها قابل پيشگيري بوده اما از شيوع آنها پيشگيري نشده است؟
البته همكاران در تلاش هستند و مطالعات بيولوژيك هم انجام دادند و راه‌هاي مبارزه را مي‌دانند اما پيچيدگي كار خيلي زياد است. شما با ميكروب‌هايي مواجه هستيد كه در قوي شدن مقابل دارو تلاش مي‌كنند و از آن طرف ميزبان‌هايي داريد كه ممكن است بر اثر استرس و آلودگي هوا و مشكلات مشابه، آسيب‌پذيرتر شوند.
آمارهاي متفاوتي درباره مرگ بر اثر شيوع عفونت بيمارستاني در ايران اعلام مي‌شود و مي‌شنويم كه مرگ ناشي از عفونت بيمارستاني در رقمي بين پنج تا 15 درصد در نوسان است. بررسي‌هاي شما چه عددي را تاييد مي‌كند؟
ميزان شيوع به نحوه مديريت بهداشتي بيمارستان بازمي‌گردد. در هر بيمارستاني كه عملكرد خوبي داشته، مرگ بر اثر عفونت بيمارستاني به كمتر از يك يا دو درصد رسيده اما هر مركز درماني كه نتوانسته اقدامات پيشگيرانه بهداشتي انجام دهد يا بيماران خاصي با ويروس‌هاي مقاوم در آن بيمارستان بستري بوده‌اند، مرگ بر اثر عفونت بيمارستاني به 5 درصد و 7 درصد و كمتر از 15 درصد هم رسيده است.
كدام گروه بيماران بيشتر در معرض ابتلا به عفونت بيمارستاني هستند؟
آسيب‌پذيرترين بيماران از نظر ابتلا به عفونت بيمارستاني، بيماراني هستند كه بر بدن آنها وسايل پزشكي مثل سوند يا كاتتر (لوله نازك، بلند و قابل انعطاف و ساخته شده از مواد داراي كاربرد در پزشكي كه مي‌تواند در بدن بيمار براي يك هدف معين – انجام همودياليز، اعمال جراحي قلب و عروق، ارولوژي، گوارش، سيستم عصبي و برنامه‌هاي كاربردي چشمي – مورد استفاده قرار گيرد) كار گذاشته شده، بستري فراهم مي‌كنند براي رشد ميكروب‌هايي كه به هم مي‌چسبند. بيماران جراحي شده و بيماران بستري در بخش مراقبت‌هاي ويژه، بدن بسيار حساسي دارند و حتي بيماران تحت بيهوشي، حين به هوش آمدن و به دليل آنكه بسياري از حركات‌شان – مثل تنفس - در اراده خودشان نيست بسيار مستعد ابتلا به عفونت بيمارستاني هستند. البته شيوع عفونت بيمارستاني را نبايد به بيمارستان‌ها محدود كنيم چنانكه افراد سالمند ساكن در مراكز نگهداري سالمندان به‌شدت در معرض ابتلا به بيماري‌هاي تنفسي هستند. البته سالمندان و نوزادان كه سيستم ايمني بدن‌شان كامل نيست يا نقص دارد بيش از ساير گروه‌ها در معرض ابتلا به عفونت بيمارستاني هستند اما حتي طولاني شدن مدت بستري هم مي‌تواند در ابتلا به عفونت بيمارستاني نقش داشته باشد.
طي سال‌هاي گذشته، بر اثر تحريم‌هاي اقتصادي واردات دارو هم با مشكلاتي مواجه بود. آيا داروهاي موثر در كاهش و كنترل عفونت بيمارستاني هم دچار كمبود بوده و داروهاي توليد ايران در مقابله با عفونت‌هاي بيمارستاني موثر است؟
طبق سياست‌هاي دارويي كشور واردات داروهاي پيشرفته كاهش داشته ضمن آنكه يكي از راه‌هاي جلوگيري از مقاومت ميكروبي هم ممانعت از مصرف بي‌رويه برخي داروهاست. داروهاي وارداتي موجود و داروهاي توليد ايران البته تاثير‌پذيري كافي دارند و ما هم وقتي در آزمايشگاه مورد آزمايش قرار مي‌دهيم نتيجه مطلوب مي‌گيريم اما ماهيت اين ميكروب‌ها طوري است كه ژن‌هاي مقاومت را از ديگر ميكروب‌ها كسب كرده‌اند و آنتي‌بيوتيك‌هاي مورد استفاده، جواب نمي‌دهد. نه به دليل آنكه دارو بد باشد. بلكه ميكروب مقاوم شده است.
شما شيوه‌هاي به كار رفته در مقابله با شيوع عفونت‌هاي بيمارستاني را مطلوب ارزيابي مي‌كنيد؟
سطح آگاهي از نظر ما خوب است. همه هم مايل هستند كه شيوع عفونت بيمارستاني كاهش يافته و كنترل شود. اما گاهي اوقات مسائل جانبي بر فعاليت‌ها سايه مي‌اندازد. به نظر مي‌رسد كه استفاده از دانش بومي كشور براي اپيدميولوژي مقاومت‌هاي ميكروبي، اخذ پاسخ صحيح از آزمايشگاه‌هاي مرتبط و مورد تاييد، بررسي اثر بخشي داروها و برقراري همكاري خوب بين ميكروب شناسان و متخصصان درمان بيماري‌هاي عفوني مي‌تواند در كاهش و كنترل عفونت‌هاي بيمارستاني موثر باشد.