نوآوري در اختيار كسب‌وكارهاي نوپا
تكنولوژي كابوس نيست
امين حسينيان٭
در سال 2014 ميزان سرمايه‌گذاري‌هاي انجام‌شده در بخش فناوري‌هاي نوين مالي يا به اختصار فينتك FinTech سه برابر شد و به رقم 2/12 ميليارد دلار در سال رسيد. اين اتفاق را مي‌توان نشانه‌اي از انقلابي ديجيتال در صنايع مالي تفسيركرد كه حركت سريع نهادها و موسسات مالي در جهت بهره‌گيري از اين فناوري‌ها نيز مهر تاييدي بر اين پيش‌بيني مي‌تواند باشد. از 2/12 ميليارد دلاري كه در بخش فينتك سرمايه‌گذاري شده است امريكا بخش عمده‌اي را به خود اختصاص داده درحالي كه اروپا با رشد 215 درصدي بيشترين افزايش سرمايه‌گذاري را در اين سال داشته است. يكي از موضوعات كنوني در نهادهاي مالي، عدم توجه و تمايل كافي آنان نسبت به نوآوريهاي صورت گرفته در سرويس‌هاي مالي است. شركت اكسنتچرز يك نهاد معتبر در حوزه مشاوره‌هاي مديريتي است كه سال 2015 نظرسنجي‌اي در مورد نگرش نهادهاي مالي و بانك‌ها نسبت به فناوري‌هاي نوين انجام داد. طبق اين نظرسنجي كه در ميان مديران ارشد اجرايي نهادهاي مالي انجام گرفت، نزديك به 72 درصد افراد، توجه نهادهاي مالي را دربخش نوآوريهاي ديجيتال كم‌اهميت توصيف كرده‌اند. نگراني اصلي افراد شركت‌كننده در اين نظرسنجي سرعت پايين نوآوري نهادهاي مالي به نسبت رشد موج جديد فينتك است كه براساس پيش‌بيني اين افراد منجر به كاهش ارزش اين نهادها در آينده نزديك خواهد شد. با توجه به پيچيدگي‌هاي ذاتي اين صنعت، گروهي از مديران كه سه‌پنجم شركت‌كنندگان نظرسنجي اكسنتچرز بودند پيش‌بيني كردند كه نهادهاي مالي موجود مي‌توانند با توجه به موقعيت مناسبي كه دارند از پس چالش‌هاي موجود برآمده و با به‌كارگيري نوآوريهاي لازم در فينتك در اين صنعت باقي مي‌مانند. زيرا اين نهادها با ذخاير مالي كه در اختيار دارند مي‌توانند در نهايت نمونه‌ها و استارتاپ‌هاي موفق را خريداري كرده و تحت اختيار بگيرند. اما دو پنجم باقي مانده آينده را نااميدانه و مبهم پيش‌بيني كردند. يك‌پنجم پيش‌بيني كردند كه بازارهاي مالي جدا شده و هريك فعاليت مجزايي را انجام خواهند داد. يك‌پنجم ديگر بيان كردند كه بانك‌ها سهم بازار خود را از دست خواهند داد. اين دوگروه در حقيقت دو سناريوي مختلف را ديده بودند. در سناريوي اول بانك‌ها به فضاي ديجيتال نوين توجه نمي‌كنند و فناوري‌هاي جديد با استفاده از قوانين‌گذاري مناسب و مزايايي چون كم‌هزينه‌تر بودن و رابط كاربري قدرتمندتر، بانك‌هاي مرسوم را شكست داده و سهم بازار آن را تصرف مي‌كنند. موج جديد فينتك مجموعه‌اي از محصولات و ارزش‌هاي نوين را براي مشتري خلق مي‌كند در حالي كه بانك‌ها به فعاليت گذشته خود ادامه مي‌دهند. اما در سناريوي دوم بانك‌ها از نظر ساختار خود را با فضاي نوآورانه امروزي تطابق داده و فناوري‌هاي نوين را در طراحي مدل‌هاي كسب‌و‌كار خود جاي مي‌دهند. بانك‌ها ياد مي‌گيرند كه چگونه از امكاناتي كه فينتك در اختيار آنها مي‌گذارد براي خلق ارزش و غافلگير كردن مشتري استفاده كنند. براساس داده‌هاي اكسنتچرز در سال 2010 هيچ بانكي به سناريوي اول باور نداشت. يك باور غلط در ميان اين بانك‌ها اين بود كه يك نهاد و سيستم مالي پايدار و زيرمجموعه‌هايش بسيار پيچيده، پرريسك و متشكل از قانون‌هاي متعدد و سختگيرانه است. از اين رو راهي براي ورود تازه‌واردان باقي نمي‌ماند درحالي كه در سال 2015 آنها وقوع سناريوي دوم را بسيار نزديك دانسته و آن را يك تهديد و ريسك جدي اين صنعت نام بردند. بعد از شناخت تهديد‌هاي موجود، نهادهاي مالي پذيرفتند كه بايد به سمت استفاده از فناوري‌هاي نوين و نوآوري در اين حوزه حركت كنند. حال چالش بعدي نحوه پياده‌سازي اين استراتژي است و سوالي كه مطرح مي‌شود اين است كه نهادهاي مالي با چه راهكار و سياستي بايد نوآوري را در سازمان خود به‌كارگيرند. پيشنهادي كه براي اين سازمان‌ها مي‌توان داشت اين است كه بايد به صورت باز عمل‌كرده و به سمت نوآوري باز بروند، با يكديگر و استارتاپ‌ها همكاري داشته باشند و در آخر نيز سرمايه‌گذاري‌هاي گسترده‌اي روي اين بخش انجام دهند. نوآوري باز (Open Innovation) يكي از عوامل اساسي انقلاب‌هاي صورت گرفته در حوزه ديجيتال است كه يكي از مثال‌هاي مشهود آن تحولات پديد آمده در دنياي نرم‌افزار از طريق منبع باز كردن برنامه‌هاست. تعريفي كه از نوآوري باز براي نهادهاي مالي مي‌توان داشت استفاده از فناوري، دانش و منابع خارج از سازمان براي نوآوري است. لازمه انجام نوآوري باز در اختيار گذاشتن دانش و تخصص دروني سازمان براي نوآوران خارج سازمان است تا آنها بتوانند به حركت سريع و روبه‌جلوي سازمان كمك كنند. براي مثال شركت گلدمن ساكس كدهاي نرم‌افزاري اختصاصي خود را با استفاده از ابزار GitHub به صورت آنلاين در دسترس قرارداده است. اين عمل اجازه مي‌دهد تا برنامه‌نويسان خارج شركت نيز در ارتقا و بهينه كردن اين نرم‌افزارها شركت كرده و به گونه‌اي با برنامه‌نويسان داخلي شركت رقابت كنند. طبق نظرسنجي اكسنتچرز حدود 40 درصد بانك‌ها هم‌اكنون برنامه‌هايي در راستاي باز كردن فعاليت‌هاي خود داشتند. 56 درصد ديگر نيز برنامه‌هايي را در همين راستا تا دو سال ديگر اجرا خواهند كرد. امروزه در صنعت مالي مفهوم همكاري و نوآورهاي بين‌سازماني نقش پررنگ‌تري به خود گرفته است. بحث همكاري‌هاي بين سازماني در نهادهاي مالي موضوع جديدي نبوده و در گذشته نيز وجود داشته است. اما چالش اصلي كه امروزه براي نهادهاي مالي وجود دارد عدم تطابق فرهنگ سازماني اين نهادها براي همكاري با استارتاپ‌ها و سازمان‌هاي نوآور كوچك است. نهادهاي مالي بزرگ به دليل انعطاف‌ناپذيري سازماني بالا، شرايط لازم براي همكاري با كسب و كارهاي نوين كوچك را ندارند. اما در سال‌هاي اخير بانك‌هايي توانسته‌اند در اين جهت حركت كنند. براي مثال بانك‌هاي استراليايي در فوريه سال 2015، مركزي دو ميليون دلاري را براي كمك به استارتاپ‌هاي فينتكي احداث كردند. بانك‌ها همچنين بايد به سمت همكاري با صنعت‌هاي مختلفي چون صنايع مخابراتي و ديجيتال براي ارتقاي سرويس‌هاي خود بروند. با توجه به نتايج شركت تحقيقاتي اكسنتچرز تمام بانك‌ها لزوم همكاري با صنايع ديگر را پذيرفته‌اند در حالي كه 80 درصد آنها خواستار همكاري با شركت‌هاي نوآور كوچك و استارتاپ‌ها هستند. 56 درصد بانك‌ها نيز چالش اصلي در اختيار گرفتن فناوري‌هاي نوين مالي را فرهنگ سازماني ذكر كردند. سرمايه‌گذاري باريسك، عامل اصلي رشد استارتاپ‌ها و فينتك‌هاي نوين است. بيشتر از يك سوم بانك‌هاي مورد ارزيابي قرار گرفته در نظرسنجي اكسنتچرز، نهادي در سازمان خود داير كردند كه با بررسي استارتاپ‌هاي مختلف اين اقدام را براي سازمان انجام مي‌دهد.
دو سوم ديگر نيز قصد دارند دپارتماني مسوول اين فعاليت در سازمان خود به وجود آورند. بانك‌هايي چون HSBC، BBVA، American Express بنگا‌ه‌هاي پيشرفته سرمايه‌گذاري 100
ميليون دلاري را در سال‌هاي اخير تاسيس كرده‌اند كه مسوول بررسي استارتاپ‌ها و سرمايه‌گذاري روي آنها هستند. اما چالشي كه براي دپارتمان‌هاي سرمايه‌گذاري وجود دارد ريسك و حجم سرمايه بالا اين نوع سرمايه‌گذاري‌هاست. با توجه به نتايج بررسي تحقيقات اكسنتچرز بايد گفت كه نهادهاي مالي تهديد فضاي ديجيتال را دريافته‌‌اند و به دنبال فرصت براي كسب نوآوري لازم در اين حوزه هستند. اكثر نهادها بودجه‌هاي هنگفتي از درآمد خود را در اين بخش سرمايه‌گذاري خواهند كرد و در استراتژي‌هاي بلندمدت خود نيز قصد دارند اين بودجه را افزايش دهند.
٭كارشناس MBA دانشگاه صنعتي شريف