بـازار نـفـت لـرزيـد

گروه اقتصادي|نخستين پس لرزه‌هاي تصميم اعضاي اوپك در بازار جهاني نفت ثبت شد. به اين ترتيب نفت با كاهش مجدد قيمت در روز گذشته در سكوي 66 دلاري ثابت ماند. اين در حالي بود كه قيمت نفت در پايان معاملات هفته گذشته به ۷۰ دلار و ۱۵ سنت رسيد كه اين رقم از زمان تصميم اوپك مبني بر حفظ سقف توليد خود ۹ دلار كاهش داشت. در حالي كه تصميم اوپك مبني بر عدم‌كاهش توليد، تاثير كاهشي قابل توجهي بر بازار نفت گذاشته است، قيمت نفت خام امريكا ديروز 10 درصد كاهش يافت كه بزرگ‌ترين كاهش يك‌روزه در بيش از پنج سال اخير بود. قيمت نفت برنت نيز به زير 70 دلار رسيد .
بر اساس گزارش رويترز، قيمت هر بشكه نفت سبك وست تگزاس اينترمدييت امريكا در پايان معاملات ديروز با 7 دلار و 54 سنت كاهش به 66 دلار و 15 سنت رسيد. بازار آخرين بار در مارس 2009، كاهش 10درصدي قيمت در طول يك روز را تجربه كرده بود.
قيمت نفت برنت درياي شمال نيز در پايان معاملات ديروز با دو دلار و 43 سنت، معادل 3/3 درصد كاهش به 70 دلار و 15 سنت رسيد. قيمت نفت برنت از زمان تصميم اوپك مبني بر حفظ سقف توليد خود حدود 9 دلار كاهش يافته است. طي معاملات ديروز بازار لندن نفت برنت قيمت 69 دلار و 78 سنت را نيز تجربه كرد كه پايين‌ترين رقم از مي‌2010 تاكنون بود.
نفت برنت معاملات ماه نوامبر را براي پنجمين ماه متوالي با 18 درصد كاهش به اتمام رساند. اين طولاني‌ترين دوره كاهش قيمت نفت برنت از زمان بحران مالي 2009-2008 تاكنون است. از ماه ژوئن، قيمت نفت برنت حدود 40 درصد كاهش يافته و به‌دليل افزايش توليد نفت شيل در امريكا و تضعيف تقاضاي جهاني، از بالاي 115 دلار به زير 70 دلار رسيده است.
قيمت نفت اوپك متناسب با قيمت نفت برنت در بازار جهاني پيش مي‌رود و اندكي پايين‌تر از اين نفت معامله مي‌شود كه بر اين اساس قيمت سبد نفتي اوپك از جمله نفت سنگين ايران به زير 70 دلار سقوط كرده است. ايان آرمسترانگ، تحليلگر بازار نفت در اين باره گفت: «پيام اوپك كاملا واضح است. آنها مي‌گويند به‌دليل هزينه پايين توليد نفت، ما هنوز از اين قيمت‌ها آسيب نمي‌بينيم».

 تصميم اوپك به‌نفع همه اعضا نيست

البته بيژن نامدار زنگنه، وزير نفت كشورمان نيز نسبت به اين تصميم واكنش نشان داده است و در پاسخ به پرسش مجري سي‌ان‌‌ان درباره «آيا حفظ سقف توليد اوپك براي همه دوازده عضو اوپك تصميم خوبي بود يا خير؟» به صراحت مي‌گويد: «فكر نمي‌كنم كه اين تصميم به‌نفع همه كشورهاي عضو اوپك باشد چون برخي از كشورهاي عضو اوپك با اين توافقنامه مخالف بودند اما براي وحدت و همبستگي اوپك بود كه ما تصميم گرفتيم اقدامي خلاف اين تصميم اتخاذ نكنيم.»
وي همچنين در پاسخ به سوال ديگر سي‌ان‌ان در مورد برداشت من اين است كه فقط توليد‌كنندگان خليج (فارس) بودند كه از تلاش عربستان سعودي حمايت كردند اما اكثر كشورهاي عضو مخالف اقدام عربستان بودند، گفت: «من نمي‌توانم بگويم كه هيچ‌كس موافق اين تصميم نبود اما چيزي كه مي‌توانم بگويم اين است كه اكثريت كشورها تلاش مي‌كردند به‌شيوه‌يي ديگر تصميم بگيرند.»
زنگنه در مواجهه با اين سوال كه اگر هدف اين اقدام واقعا روسيه و ايران و به‌دلايل سياسي نبوده باشد آيا هدف واقعي اين است كه توليد‌كنندگان نفت شيل (ماسه نفت) امريكا اوج نگيرند؟ آيا انگيزه نهايي اين است؟ نيز تصريح كرد: «برخي از توليد‌كنندگان اوپك چنين فكر مي‌كنند. اين (ماسه نفت‌هاي امريكا) يك چالش بزرگ براي آينده اوپك است و نفت شيل اكنون با نفت متعارف و عادي رقابت مي‌كند و باعث كاهش سهم كلي اوپك از بازار مي‌شود.»

منتظر سقوط قيمت باشيد

در عين حال كارشناسنان نفتي ايران نيز اين تصميم اوپك را منجر به سقوط قيمت نفت مي‌دانند و معتقدند كه در روزهاي آينده بايد شاهد تداوم روند نزولي قيمت نفت در بازارهاي جهاني باشيم. موضوعي كه سيد محمدعلي خطيبي طباطبايي، نماينده سابق ايران در اوپك با تشريح علت عدم كاهش سطح توليد نفت اوپك در نشست اخير وزراي نفت و انرژي اين سازمان به آن اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «بايد منتظر سقوط قيمت نفت خام بود. باتوجه به خبرهايي كه قبل از نشست وزراي نفت و انرژي منتشر ‌شد، اين تصميم قابل پيش‌بيني بود. كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس پيش از اين اعلام كرده بودند كه تصميمي مبني بر كاهش توليد ندارند و با اين هدف به نشست آمده بودند كه هيچ كاهش توليدي را نپذيرند با توجه به اينكه تصميمات اوپك با اجماع صورت مي‌گيرد، تقاضاي برخي از اعضا براي كاهش توليد عملي نشد.»
وي ادامه مي‌دهد: «اين كشورها معتقدند كه كاهش توليد نفت خام بايد از سوي كشورهاي غيرعضو صورت گيرد. در واقع آنها منتظر هستند كه قيمت‌ها به حدي برسد كه توليد براي كشورهاي نفتي غير اوپك غير اقتصادي شود. اين‌گونه آنها مجبور خواهند شد كه توليد خود را كاهش دهند. اما اين موضوع بعيد به نظر مي‌رسد؛ چراكه در يك دوره‌يي كه قيمت نفت كاهش يافت، بحثي مطرح شد مبني بر اينكه، قيمت نفت را تا حدي كاهش دهند تا توليدكنندگان غير اوپك از بازار خارج شود. اما در شرايطي كه قيمت‌ها به زير 10 دلار رسيد، غير اوپك از بازار خارج نشد.»
«اِكو» را جايگزين «اوپك» كنيد
 محمود خاقاني، كارشناس با اعلام اينكه تصميم ثبات سطح توليد نفت توسط اوپك ناكارآمدي اين سازمان را در بازار نفت نشان داد، مي‌گويد: «وزارت نفت با اجراي پيشنهاد رييس‌جمهور مبني بر تعيين قيمت انرژي توسط توليدكننده و مصرف‌‌كننده اِكو را جايگزين اوپك كند. ايران و ونزوئلا خواستار كاهش سطح توليد اعضا و رسيدن سطح قيمت نفت در حد معقول بودند، ضمن اينكه شاهد بوديم كه روساي شركت‌هاي بزرگ نفتي نيز همزمان با برگزاري اين نشست در وين حاضر شدند؛ چرا كه آنها نيز تمايل به كاهش قيمت‌ها ندارند. در شرايطي كه قيمت نفت كاهش يافته است تمايل به توليد نفت‌هاي با هزينه بالا هم كاهش مي‌يابد به همين دليل توجه شركت‌ها به كشورهايي مانند ايران جلب شده است؛ چراكه هزينه توليد نفت خام در اين مناطق پايين است. به همين دليل است كه روساي شركت‌هاي نفتي بزرگ به ديدن آقاي زنگنه رفتند تا آمادگي خود را براي حضور در ايران بعد از رسيدن به توافق نهايي 1+5 در شش ماه آينده اعلام كنند.»
وي با بيان اينكه مشكل اينجاست كه به واقعيت‌هاي بازار نفت توجه نمي‌شود، گفت: «هم‌اكنون تقاضا براي نفت خام كمتر از عرضه است اما كشورهايي مانند عربستان توليد خود را كاهش نمي‌دهند؛ چراكه به اين فكر مي‌كنند كه اگر توليد را كاهش دهند در زماني كه قيمت‌ها پايين است، نمي‌توانند هزينه‌هاي خود را پوشش دهند.»
اين كارشناس بين‌الملل انرژي با اظهار اينكه وزير نفت ايران در اين نشست «خونسرد» بود گفت: «دليل خونسري آقاي زنگنه، عصبانيت وزير نفت عربستان بود؛ چرا كه همه توليدكنندگان نفت به كشور عربستان فشار مي‌آورند كه براي افزايش قيمت نفت توليد خود را كاهش دهد اما اين كشور تصميم به انجام اين كار ندارد. دليل نداشت كه وزير نفت ايران در اين شرايط رفتار ديگري را در پيش‌ مي‌گرفت. معتقدم كه رفتار آقاي زنگنه در اين نشست اوپك «رفتار پخته‌يي» بود، تجربه سال‌ها حضور در صنعت نفت كشور به كمك آقاي زنگنه آمد؛ در واقع وي مي‌دانست كه اجماع بر كاهش توليد نفت
صورت نخواهد گرفت.»

عدم‌كارايي اوپك با تبديل شدن به يك كلوپ سياسي

خاقاني با تاكيد بر اينكه اوپك ديگر نقشي در بازار جهاني نفت ندارد، گفت: «شايد روزي بتوان از آقاي زنگنه پرسيد: «آيا ضرورتي دارد كه ايران همچنان در اوپك باقي بماند و اين‌همه هزينه حق عضويت پرداخت كند؟» چراكه در حال حاضر توليد ايران در حدي نيست كه بتواند در اوپك تاثيرگذار باشد. از سوي ديگر از زمان تاسيس اوپك تاكنون تنها يك بار دبيركلي سازمان به ايران رسيده است و در مقابل دبيركلي مجدد ايران مقاومت مي‌كند.»
وي با طرح اين سوال كه اوپك هم‌اكنون چه نقشي دارد؟ و با يادآوري اينكه اين سازمان در دهه 60 ميلادي تاسيس شد كه از منافع اقتصادي كشورهاي عضو در مقابل شركت‌هاي نفتي بزرگ معروف به هفت خواهران دفاع كند، اظهار كرد: «اما اكنون اين سازمان به‌صورت يك كلوپ سياسي درآمده است كه برخي از اعضاي آن به‌جاي حفظ منافع اعضا، با تك‌روي در يك مسير ديگر حركت مي‌كنند. اين سازمان از چارچوب اساسنامه‌يي كه براي آن تعريف شده است خارج شده است.
او با تاكيد بر اينكه اوپك كارايي خود را از دست داده است، توضيح داد: كاهش چهاردلاري قيمت نفت بعد از تصميم وزراي نفت و انرژي اين سازمان، مبني بر عدم‌كاهش توليد در آخرين نشست اوپك، اين موضع را اثبات كرده و تمام دنيا اين موضوع را فهميده است كه اوپك ديگر نقشي در تغيير قيمت نفت در بازار ندارد.

اكو جايگزين اوپك

خاقاني با اشاره به پيشنهاد رييس‌جمهور مبني بر «تعيين قيمت انرژي توسط توليدكنندگان و مصرف‌كنندگان» گفت: «اين پيشنهاد مناسب شرايط امروز است. بهتر است ايران پرچم‌دار اين موضوع شود، ضمن اينكه ايران زمينه آن را دارد؛ چراكه ايران ميزبان سازماني به‌نام «سازمان همكاري اقتصادي اِكو» است. دبيرخانه اكو در ايران و 10 كشور عضو آن است كه هم توليدكننده نفت و گاز و هم مصرف‌كننده آن محسوب مي‌شوند. در حالي كه متاسفانه تاكنون كمترين توجه به اين سازمان شده است كه همه به‌دنبال اوپك و سازمان كشورهاي صادركنندگان گاز مي‌دوند؛ هرچند ايران هم‌اكنون دبيركل سازمان كشورهاي صادركنندگان گاز است اما ايران صادركننده عمده گاز نيست.»
وي با اشاره به اينكه در اجلاس وزراي نفت و انرژي اكو در مارس سال 2011 در تهران، تصميمات مهمي در بخش انرژي گرفته شد اما هيچ‌كدام پيگيري نشده است، گفت: «يكي از تصميمات اين اجلاس همكاري اعضا با هدف اقتصادي و غيرسياسي كردن انرژي بود. مشكلي كه اوپك با آن مواجه است اين است كه اين سازمان بي‌دليل و بيش از اندازه سياسي شده است.»
خاقاني در پاسخ به اين سوال كه آيا قيمت نفت با عدم‌كاهش توليد بازهم كاهش خواهد يافت، گفت: «پيش‌بيني مي‌شود، قيمت نفت به 60 دلار برسد؛ به همين دليل به مجلس توصيه مي‌كنم كه اشتباه سال گذشته را انجام ندهد. سال 92، قيمت نفت در بودجه بايد بين 70 تا 80 دلار تعيين مي‌شد اما روي عدد 100 دلار بسته شد. هم‌اكنون قيمت 60 دلار براي نفت واقعي‌تر است اما آنها تاكيدشان روي نفت 80دلاري در بودجه است.»