زنان موسیقیدان زير ضرب‌هاي سكوت

نيره خادمي

موزيسين‌هاي زن ديگر مانند گذشته كلاس آنلاين و هنرجو ندارند و اندك فضاي محدود براي ديده شدن هنرشان در فضاي مجازي هم ازميان رفته است. فضايي براي برگزاري كنسرت‌هاي محدود شده آنها نمانده و دل و دماغي هم براي به جان خريدن و تحمل آن همه سختي‌ قبل از اجرا را ندارند. تهيه‌كننده و اسپانسرها حتي كمتر از قبل سراغ‌شان مي‌روند و اگرچه چندان هم رمقي براي اجرا ندارند ولي زندگي كاري‌شان بيش از گذشته سخت شده است. بعضي‌هاي‌شان تحت تاثير محدوديت‌ها و شرايط اقتصادي به سمت كار در اسنپ رفته‌اند، برخي منشي شده‌اند و با كار دفتري زندگي مي‌گذرانند و افسرده شده‌اند. بعضي‌ها هم نهايتا با هزينه شخصي راه مستقل شدن را پيش گرفته‌اند، ساز زده‌اند و با اينترنت كم جان، جايي كارشان را منتشر كرده‌اند. گزارش پيش رو درباره زندگي ۵ خواننده، نوازنده، آهنگساز و تهيه‌كننده زن است كه روايت‌هاي‌شان در اين باره را با «اعتماد»  در ميان گذاشتند.

6 ماه در آزمايشگاه كار كردم
آيدا اميري مقدم از معدود زنان و شايد تنها زن تهيه‌كننده موسيقي در ايران است و از اواسط دهه 90 به سمت برگزاري كنسرت زنان رفته . در اين شرايط نه تنها ديگر تهيه‌كننده‌ها كه او هم اگر كنسرت‌گذاري را شروع كند به دليل بالا رفتن هزينه‌ها ديگر سراغ كنسرت زنان نمي‌رود، چون كنسرت زنان سودي كه ندارد هيچ، ضرر هم دارد. كل كلاس‌هاي آنلاين دف او لغو شده؛ بيشتر هنرجوهايش خارج از كشور يا در شهرهاي ديگر بودند ولي با كاهش سرعت اينترنت، گاه حتي كلاس نيم‌ساعته‌اش تا يك ساعت و نيم زمان هم مي‌برده است، بنابراين حالا در فرهنگسراها درس مي‌دهد آن‌هم در شرايطي كه آموزشگاه‌ها هم با ريزش هنرجو مواجه هستند. چند ی پيش منوچهر فيروزي، مسوول پيگيري مشكلات مديران آموزشگاه‌هاي موسيقي هم از مشكلات معيشتي اهالي موسيقي ناشي از وضعيت كرونا طي دو سال گذشته سخن گفت و اينكه اتفاقات اخير وضع آموزشگاه‌هاي موسيقي را در وضعيت بحراني قرار داده است. به گفته او از ميان 900 آموزشگاه موسيقي تا به حال بيش از ۱۵۰ آموزشگاه يا تعطيل شدند يا در معرض تعطيلي كامل قرار دارند. اميري مقدم درباره مشكلاتي كه زنان موزيسين با آن روبه‌رو هستند به نبود تبليغات مي‌گويد و اينكه فقط دو سالن دارند و فارغ از اين، رفتارهايي مانند بازرسي بدني زنان و گرفتن موبايل‌ها در سالن اتفاق مي‌افتد كه همان چند مخاطب را هم ناراضي مي‌كند: «يك بار حدود 10 روز قبل از اجرا گفتند خواننده اجازه اجرا ندارد و مجبور شدم خانم ديگري را كنار او بگذارم چون كليپي از او حدود 160 بار در فضاي مجازي اشتراك‌گذاري شده بود و من بايد 160 نفر را پيدا مي‌كردم مي‌گفتم آن را حذف كنند وگرنه نمي‌توانيم كنسرت برگزار كنيم. در اين سال‌ها بسياري از زنان براي اينكه بتوانند شاگرد بگيرند مجبور به انتشار كليپ در فضاي مجازي شدند و سپس از ليست ارشاد حذف شدند. بعد از كرونا براي 21 مهر كنسرت داشتيم ولي اجاره سالن‌ها چند برابر شد؛ قبلا اجاره وحدت 12 تومن بود و بعد با ارزش افزوده 30 ميليون و خرده‌اي شد. نياوران 4 ميليون بود و شد 8 ميليون. استوديو ساعتي 50 تومن بود بعد شد 400 تا 500 و بعد دو سه برابر شد. هزينه تنظيم آهنگ 4 سال پيش 500 هزار تومان بود حالا شده 3 تا 10 ميليون. امسال براي تنظيم هر كدام 3 ميليون هزينه كردم ولي كنسرت كنسل شد و وقتي كنسرتي لغو مي‌شود هيچ‌كس پول را بر نمي‌گرداند. در اين شرايط آنها كه فقط نوازنده استيج بودند، كاملا بيكار شده‌اند. زناني را مي‌شناسم كه در اسنپ كار مي‌كنند و برخي منشي شده‌اند. يك نفر به علت اجاره بالا از تهران به كرج رفت و لباس‌هايش را حراج زد تا خرج زندگي كند. يكي افسرده شد و همه ‌چيز را رها كرد برخي هم به سمت اجراهاي خصوصي و زيرزميني رفتند. خودم با اين همه سابقه 6 ماه در آزمايشگاه كار كردم ولي در حال نابود شدن بودم، نه اينكه كار بدي باشد ولي به روحيه‌ام نمي‌خورد. دوباره به موسيقي برگشتم. اين روزها همه حرفه‌ها سر كار خود هستند ولي اگر ما با همين روحيه خودمان كنار بياييم و كار كنيم هم مورد انتقاد قرار مي‌گيريم. اين چند ماه از لحاظ اقتصادي توجيه اقتصادي نداشت و از قبل هم هيچ درآمدي نداشتيم.» 

عنوان هنرمند مستقل را زندگي مي‌كنيم
آرزو ضيايي، سرپرست گروه دختران دريا كه موسيقي را از 20 سال پيش با پيانو، سازهاي كوبه‌اي و آواز كلاسيك آغاز كرده، اين روزها بيشتر سعي مي‌كند مانند برخي دوستانش، به ‌طور مستقل و با هزينه خود اثري توليد كند تا دست‌كم بتواند آن را در ساير رسانه‌هاي اجتماعي منتشر كند اگرچه يوتيوب هم مشكلات خود را دارد و رسيدن به در آمد در آن شرايط خاصي دارد. او به «اعتماد» مي‌گويد كه در اين مدت فقط تدريس آواز، سلف‍ژ و گيتار را در خانه يا به صورت آنلاين انجام مي‌دهد و عنوان هنرمند مستقل را زندگي مي‌كند: «به دليل مشكلات اينترنت خيلي صدمه ديديم البته از مدتي قبل به روال گذشته بازگشته است ولي با توجه به نوسانات مالي شرايط براي همه سخت مي‌گذرد، ولي مي‌گذرد.» مشكلات زنان موزيسين تنها به اين روزها يا دوران كرونا محدود نمي‌شود و بزرگ‌ترين مانع آنها محدوديت‌هايي است كه به واسطه صدا يا نوازندگي تجربه مي‌كنند. مهم‌ترين مطالبه بسياري زنان مانند او رفع مشكلاتي است كه زمينه ايجاد مشكلات اقتصادي و كاري را براي‌شان فراهم مي‌كند. «در سرچ گوگل كاري از شما باشد نمي‌توانيد كنسرت داشته باشيد. كنسرت‌هاي من هم به همين دليل با اختلال مواجه شد در حالي كه فعاليتم شنيع يا مثلا مستهجن نبود و در اينستاگرام، تنها رسانه‌اي كه داريم با عكس ديگري اثرم را منتشر كردم. چندين بار تعهد دادم و از يك جايي به بعد عامدانه دست از كار كشيدم چون وقتي انتشار نمونه كار، ممنوع است نمي‌توان از مردم انتظار خريد بليت داشت. چقدر مي‌شود با دوست و آشنا سالن را پر كرد؟ بنابراين اگر بخواهيد به عنوان بيزينس به اين كار نگاه كنيد، نمي‌شود. ديده نشدن نمونه كار در جذب اسپانسر هم مشكل ايجاد مي‌كند. در شرايط فعلي با اين حس و حالي كه وجود دارد، اگر اين مشكل هم حل شود قلبا تمايلي به فعاليت به شكل قبل و كنسرت ندارم. اينكه در سكوت به سر ببرم و باتوجه به استانداردهايم مستقل باشم بهتر است و در واقع براي دلم كار مي‌كنم. با توجه به شرايط فعلي گرچه در حال و هواي برگزاري كنسرت نيستم ولي مطالبه‌ام آزادي صداي زنان است تا همسان با مردان اجرا داشته باشند و شنيده شوند.» هزينه ضبط يك اثر به گفته او با احتساب 7 تا 8 ميليون دستمزد آهنگساز، ساعتي دويست هزار تومان استوديو و ساير هزينه‌هاي جانبي بسته به تعداد نوازنده‌ها حدودا 20 ميليون تومان تمام مي‌شود. «هيچ عايدي هم ندارد و فقط هزينه است. اسپانسر هم اگر باشد بيشتر به قصد كار خير و ارتقاي فرهنگ موسيقي زنان اين كار را انجام مي‌دهد.»

روزگار زنان هنرمند جنوبي 
ليانا شريفيان، نوازنده بوشهري در كار موسيقي نواحي و نواختن ني انبان است و از حدود 4-3 سال پيش هنرجويان مختلفي به صورت آنلاين از شهرهاي ايران و كشورهاي ديگر داشته ولي بسياري از هنرجويانش به دنبال مشكلات اينترنت ريزش كرده‌اند: «منتقل كردن اطلاعات با شرايط اينترنت سخت بود و روند آموزش كند شده بود. از نظر اقتصادي هم با افزايش هزينه‌هاي آموزشي برخي توان پرداخت شهريه را نداشتند، بنابراين با وجود عشقي كه به موسيقي نواحي داشتند باز هم به اين دليل برخي نتوانستند ادامه دهند. در اين چند ماه شاگرد جديد نداشتم، اثر جديد هم نتوانستم منتشر كنم و تمام برنامه‌هاي بين‌المللي لغو شد. ساز ما نداي شادي و صلح است ولي در اين روزها مخاطبين و هنرجويانم حال روحي خوبي ندارند. محدوديت‌ها در حوزه زنان انگيزه و هدف را از آنها مي‌گيرد و باعث مي‌شود كه در اشاعه فرهنگ محلي با مشكل مواجه مي‌شويم. در حال حاضر دغدغه‌ام برگزاري كنسرت نيست؛ قبلا اين شرايط براي ما بوده است و بارها نتوانستم براي اجرا با گروه پدرم مجوز بگيرم اما به‌طور كلي حق زنان است براي نوازندگي كه ممانعت شرعي ندارد به اندازه مردان بها داده شود و هنرشان ديده شود.» ساناز يوسفي هم كه نوازنده دف و ني انبان است به «اعتماد» مي‌گويد به دليل تشديد محدوديت‌ها، زنان در اين مدت در مجالس خصوصي كار مي‌كنند و ديگر چندان دنبال گرفتن مجوز كنسرت نيستند. «اگر 8 سال پيش از من درخواست مي‌شد كه در عروسي ساز بزنم به عنوان نوازنده صحنه قبول نمي‌كردم ولي الان هم محدوديت‌ها وجود دارد و هم مشكلات اقتصادي. ديد مردم هم عوض شده است و خيلي حمايت مي‌كنند.» او گروه‌هاي زيادي در تهران، اصفهان و بوشهر و شهرهاي ديگر مي‌شناسد كه به دليل وجود مشكلات اقتصادي به اجراهاي خصوصي روي آورده‌اند.

فشار‌ها را فراموش نمي‌كنم
خزر چكاوك تنظيم‌كننده موسيقي و از معدود زناني است كه در كنار نوازندگي و آهنگسازي، ميكس و مسترينگ هم انجام مي‌دهد ولي به دليل فيلتر شدن شبكه‌هاي اجتماعي براي او هم كار توليد موزيك نسبت به گذشته كمتر شده چون فضايي براي پخش آهنگ‌ها وجود ندارد: «فكر مي‌كرديم شرايط كرونا خيلي بد است ولي پس از كرونا طوري شد كه گفتيم آن دوران بهتر بود. با ماسك به استوديو مي‌رفتيم و كار را ضبط و پخش مي‌كرديم ولي الان كار قابليت پخش ندارد پس توليد هم كم شده است. فضا هم طوري نيست كه بخواهيم موزيك پخش كنيم و دل و دماغي نمانده.» چكاوك هم از محدوديت‌هاي زنان از اجرا تا نحوه تبليغات، انتشار و ممنوع‌الكاري‌هاي پس از آن مي‌گويد و اينكه پس از سال‌ها اجرا درنهايت هيچ فيلم و عكسي از آنها نمي‌ماند: «هر اتفاقي مي‌افتد نخستين ضربه‌ها، موسيقي را تحت تاثير قرار مي‌دهد، زنان هم كه به ‌طور طبيعي با مشكلاتي روبه‌رو بودند بيشتر تحت تاثير قرار مي‌گيرند. كرونا كه رفع شد مردان روي استيج رفتند ولي محدوديت‌ها براي زنان بيشتر از گذشته شد. من در تنظيم و آهنگسازي موسيقي بدون مشكل با خوانندگان مرد كار مي‌كنم ولي خانم‌ها نمي‌توانند كار پخش كنند و حتي براي آن اسم نمي‌زنيم. اين مشكلات باعث شده زنان فقط آموزش بدهند ولي باز در صورت انتشار كار در صفحه خود در آموزشگاه‌هاي رسمي ممنوع‌الكار مي‌شوند. سرخوردگي در ميان زنان موزيسين زياد است. بعد از دوران كرونا و پيش از اتفاقات اين مدت، با تغيير تيم ارشاد تصميم گرفتيم كنسرت بگذاريم ولي سخت‌گيري‌ها چند برابر شده بود، بنابراين بسياري به اين نتيجه رسيديم كه ديگر چنين وضعيتي را بر نمي‌تابيم.» او از نگاهي كه به زنان در عرصه موسيقي وجود دارد هم گلايه دارد؛ نگاهي كار زنان را تحت فشار قرار مي‌دهد. «ده سال پيش كه در تنظيم موسيقي الكترونيك تازه كار بودم تحقيرها وجود داشت اگرچه چند نفري حامي بودند. بعد وارد ميكس و مسترينگ شدم و باز حرف‌هاي زيادي شنيدم. گوش‌هايم را گرفتم و راهم را ادامه دادم ولي هيچ‌وقت آن فشارها را فراموش نمي‌كنم.»