بهاره شبانكارئيان
طبق آمار ثبت شده در سامانه سوانح و حوادث حمل و نقل كشور از هشتم تا پانزدهم مهر ماه 1402؛ طي يك هفته 415 نفر به علت سوانح رانندگي در ايران كشته و 21 هزار و 718 نفر نيز مجروح شدند.
همچنين بر اساس آمار سازمان پزشكي قانوني در چهارماهه ابتدايي امسال 6 هزار و 915 نفردر تصادفات جان باختند. اين رقم در سال گذشته طي مدت مشابه 6 هزار و 273 نفر بوده است. با اين مقايسه تعداد فوتي‌ها حدود 10 درصد افزايش داشته است.
روزانه بيش از 40 نفر بر اثر حوادث رانندگي در ايران جان خود را از دست مي‌دهند. برخي افراد سانحه‌ديده در دم مي‌ميرند و برخي ديگر بر اثر حادثه دچار معلوليت مي‌شوند. حوادث رانندگي فقط به جاده‌ها ختم نمي‌شود و داخل شهرها را هم در بر مي‌گيرد. مرداد ماه امسال؛ محمدحسين حميدي، رييس پليس راهور در مورد تصادفات تهران اعلام كرد: «روزانه ۲ هزار و ۱۰۰ تصادف در تهران اتفاق مي‌افتد. در چند ماه ابتدايي سال جاري آمار تصادفات رو به افزايش بوده است. طي سه ماهه اول امسال؛ ۱۲ درصد از متوفيان اتباع، ۶۰ درصد؛ عابران پياده در بزرگراه‌ها، افراد كارتن‌خواب يا معتاد متجاهر و افرادي كه از مشروبات الكي استفاده كرده، بودند. همچنين ۵۳ درصد از فوتي‌هاي تصادفات در شب اتفاق افتاده بود كه روشنايي معابر عامل موثري در كنترل آن است.»
سن نيز در افزايش يا كاهش تصادفات نقش بسزايي دارد. رابعه جوانبخت، رييس اداره تصادفات پليس راهور تهران نيز درباره تصادفات رانندگي گفته است: «۳۹ درصد از تصادفات شهر تهران مربوط به عابران پياده بالاي ۶۰ سال است. آمارهاي ما نشان مي‌دهد؛ افراد زير ۲۰ سال فقط پنج درصد از كل تصادفات مربوط به عابرپياده را به خود اختصاص داده‌اند. حدود هفت درصد از تصادفات عابر پياده مربوط به افراد ۲۰ تا ۳۰ سال بوده است. همچنين افراد ۳۰ تا ۴۰ سال ۱۹ درصد و افراد ۴۰ تا ۵۰ سال نيز ۱۶ درصد را به خود اختصاص داده است. افراد ۵۰ تا ۶۰ سال سن نيز ۱۴ درصد از كل تصادفات عابران پياده در پايتخت طي بهار امسال را شامل شده‌اند.»
اما عامل اصلي ۵۰ درصد از تصادفات پايتخت، توجه نداشتن به جلو و استفاده از تلفن همراه است. احسان مومني، معاون آموزش و فرهنگ ترافيك پليس راهور تهران در اين مورد عنوان كرد: عمده‌ترين تخلف رانندگان كه حواس آنان را از رانندگي پرت مي‌كند، استفاده از تلفن همراه در حين رانندگي است. در شهر تهران ۵۰ درصد از تصادفات رانندگي به دليل توجه نداشتن رانندگان به جلو است.
بيشتر مواقع تصادفات در ايران به دلايلي همچون نقص فني خودرو، فرسوده بودن خودرو، تخلفات رانندگي، خستگي و خواب آلودگي، عدم مهارت كافي در رانندگي، عجله و شتاب، رانندگي در شب، نبستن كمربند ايمني، مسير، نبود علايم هشداردهنده، شيب عرضي و طولي غيراستاندارد، غيراستاندارد بودن حفاظ جاده، نقص رويه آسفالت و شانه جاده، خط‌كشي معابر، موانع و دست‌اندازها، قوس و زاويه تند جاده، پيچ و خم زياد جاده، هموار نبودن جاده‌ها و عدم تجهيزات كنترلي جاده رخ مي‌دهد.
در اين ميان برخي جاده‌هاي ايران نيز كه به جاده‌هاي مرگ معروف هستند به افزايش آمار تلفات جادهاي كمك مي‌كند. عدم رسيدگي به جاده‌ها از سوي برخي مسوولان و خطاي انساني موجب مرگ و مير در اين مسيرها مي‌شود. به گفته تيمور حسيني، جانشين رييس پليس راهور فراجا؛ سه عامل در آمار تصادفات رانندگي در تعطيلات سهم بسزايي داشته است؛ ۲۹ درصد خطاي انساني، ۲۰ درصد راه‌ها و ۵۱ درصد خودروها خصوصا پرايد و پژو در حوادث رانندگي نقش دارند. از اين رو در حوادث ترافيكي بايد به دو مفهوم موثر توجه ويژه‌اي داشت. ابتدا «وقوع» و سپس «شدت» كه اگر بر اساس متغير شدت حوادث ترافيكي را در نظر بگيريم، سهم انسان، كمتر از راه و خودرو مي‌شود.
بررسي آمارهاي مربوط به فوتي‌ها و مصدومان تصادفات نشان مي‌دهد؛ حوادث رانندگي در تعطيلاتي همچون نوروز، اربعين و... سير صعودي پيدا مي‌كند كه در اين زمينه نياز به فرهنگ‌سازي است. «اعتماد» به عوامل اصلي افزايش آمار حوادث رانندگي در ايام معمولي و ايام تعطيلات پرداخته است.
تلفات سفرهاي نوروزي
نوروز ۱۴۰۲ روزانه به‌طور متوسط ۱۱۰ نفر در جاده‌ها جان خود را بر اثر تصادف از دست داده‌اند. در حالي كه اين عدد در نوروز ۱۴۰۱ تقريبا ۵۵ نفر بود. درباره چرايي اين تصادفات و آمار بالاي كشتهشدگان دو علت را مي‌توان بررسي كرد؛ علت اول دلايلي هستند كه گرچه به ظاهر درست مي‌‌‌آيند، اما در نهايت نمي‌توانند اين پديده را به شكل صحيح توجيه كنند. مثلا برخي رشد سفرهاي نوروزي را عاملي مي‌‌‌دانند كه به رشد تصادفات منجر شده است. آنها عنوان مي‌كنند؛ زماني كه تعداد بيشتري از شهروندان سفر كنند به همان ميزان نيز حوادث جادهاي افزايش مي‌‌‌يابد. علت دوم موضوعي است كه باعث مي‌شود تحليل مناسبي از وضعيت جاده‌ها و دلايل تصادفات نداشته باشيم و آن تجميع تعداد كشتهشدگان در تعطيلات نوروز و گرفتن ميانگين آنهاست. در اين حالت بدون در نظر گرفتن آمارهاي بالاي ايام پيك سفر، جمع آمار ۱۶ روز محاسبه و به اين ترتيب عدد هر روز اعلام مي‌شود. در اين وضعيت با اعلام ۸۷۱ كشته در تصادفات جادهاي نوروز؛ سهم هر روز نزديك به ۵۵ نفر است. در حالي كه در ايام پيك، اين عدد دوبرابر بوده است. به اين ترتيب با قرار گرفتن عدد كشتهشدگان اين دوره با روزهايي كه تردد مسافران كمتر بوده، آمار اين روزها كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد.
تلفات سفرهاي اربعين
امسال در ايام اربعين حدود ۴ ميليون زائر راهي جاده‌هاي ايران و عراق شدند. طبق بررسي‌هاي «اعتماد» از آمار رسمي مربوط به تلفات تصادفات در ايام اربعين، مشخص شده بيش از ۵۵ زائر ايراني جان خود را بر اثر تصادفات جادهاي از دست داده‌اند. البته در اين ميان تصادفات ديگري در جاده‌هاي كشور صورت گرفته كه منجر به مرگ شده است، اما به‌طور دقيق مشخص نيست جانباختگان ناشي از تصادفات جادهاي زائر بودند يا نه. همچنين طبق اخبار منتشر شده در سال گذشته دست‌كم ۴۱ زائر ايراني به دليل تصادفات جادهاي جان خود را از دست داده‌اند. اين آمار نشان مي‌دهد؛ امسال تعداد فوتي‌هاي ناشي از تصادفات جادهاي اربعين، بيشتر از سال گذشته بوده است. هر چند مسوولان در ايران هيچ آمار تجميعي از مرگ و مير ناشي از تصادفات زائران ايراني چه در ايران و چه در عراق منتشر نكرده‌اند و حتي معتقدند آمار تلفات تصادفات جادهاي در ايام اربعين نسبت به سال گذشته كمتر بوده است. حسن مومني، رييس پليس راه فراجا ۱۱ شهريور ماه در مورد موج بازگشت زائران اعلام كرد: موج بازگشت زائران اربعين آغاز شده و پليس به شدت نگران تصادفات در موج بازگشت است، چراكه اكثر زائران خواب آلوده اقدام به رانندگي مي‌كنند. اكثر فوتي‌هاي تصادفات زائران اربعين در جاده‌هاي كشور به دليل واژگوني ناشي از خستگي و خواب آلودگي است.
همچنين بر اساس گزارش العربيه؛ مقامات ايراني علت تصادفاتي كه در جاده‌هاي عراق رخ داده را «نبود زيرساخت‌هاي كافي و ايمني براي پذيرش حجم انبوه زائران در عراق، فرسودگي ناوگان‌هاي حمل مسافر جادهاي، غيرايمن بودن جاده‌هاي عراق و بي‌احتياطي رانندگان» دانسته‌اند. اين در حالي است كه زياد القيسي، مدير روابط عمومي و ارتباط رسانه‌ها در اداره كل راهنمايي و رانندگي عراق به خبرگزاري‌هاي رسمي آن كشور عنوان كرد كه علت اصلي تصادف‌ها «خواب‌آلودگي در پي انحراف وسيله نقليه و رعايت نكردن قوانين از سوي رانندگان» بوده است.
اما كمال هاديانفر، رييس پليس راهور فراجا در مورد كاهش جانباختگان سفرهاي اربعين اعلام كرد: آمار تصادفات رانندگي در اربعين نشان مي‌دهد كه شمار جانباختگان كاهش ۷۱ درصدي داشته است. تنها ۱۹ تصادف جرحي در محورهاي منتهي به ۶ پايانه مرزي ثبت شده كه تمامي اين تصادفات سطحي بوده‌اند.
بزرگراه‌ها
شهريور ماه جاري، رييس پليس راهور تهران يكي از اتفاقاتي كه مخصوصا در معابر بزرگراهي رخ مي‌دهد را توقف وسيله نقليه به هر علتي مانند خرابي و تصادف دانست و گفت: يكي از اتفاقاتي كه مخصوصا در معابر بزرگراهي كه سرعت‌ها نيز بالاست روي مي‌دهد، توقف وسيله نقليه به هر علتي مانند خرابي و تصادف است كه بسيار خطرناك هستند و موجب اكثر تصادفات مى‌شوند. نكته اصلي و مهم براي راننده در اين‌گونه موارد، ايمن‌سازي وسيله نقليه است، چراكه اگر لحظه‌اي توقف كند و ايمن‌سازي انجام نشود قطعا تصادفات شديدي روي مي‌دهد.
افزايش ۱۰ درصدي فوتي‌هاي موتورسواران
نيمي از تصادفات منجر به فوت شهر تهران مربوط به موتورسواران است. معاون آموزش و فرهنگ ترافيك پليس راهور در اين باره اعلام كرد: تصادفات منجر به فوت موتورسواران در ۳ ماهه امسال ۱۰ درصد افزايش يافته است. در بررسي كروكي‌ها، بيش از نيمي از رانندگان متخلف فاقد گواهينامه هستند. نيمي از تصادفات منجر به فوت شهر تهران مربوط به موتورسواران است. حدود ۶۳ درصد از مجروحان حوادث رانندگي نيز مربوط به اين گروه مي‌شود. با بررسي آمار تصادفات موتورسواران در ۶۵ درصد تصادفات منجر به فوت، خود رانندگان موتورسيكلت مقصر حادثه هستند. با توجه به كروكي‌ها بيش از نيمي از رانندگان متخلف فاقد گواهينامه هستند. او معتقد است نداشتن گواهينامه به معناي عدم مهارت بوده و برابر با آيين‌نامه راهنمايي رانندگي هر كس كه بخواهد با وسيله نقليه موتوري در سطح راه‌ها تردد داشته باشد بايد داراي گواهينامه باشد. از زماني كه طرح ترافيك و كنترل زوج و فرد وضع شد، بسياري از مردم به موتورسيكلت روي آوردند. همچنين وضعيت اقتصادي و معيشتي بسياري از افراد به گونه‌اي شد كه با اين وسيله امرار معاش مي‌كنند. پس از كرونا نيز استقبال از موتورسيكلت افزايش يافت. به‌طوري كه تا چند سال پيش حدود ۵.۲ ميليون موتورسيكلت در تهران وجود دارد، اما امروز به بالاي ۵.۴ ميليون رسيده و با تعداد خودرو برابري مي‌كند. بنابراين افزايش آمار تصادفات به دليل نداشتن گواهينامه موتورسواران است. طي سه‌ماهه اول امسال، حدود ۱۰ درصد افزايش تصادفات منجر به فوت موتورسواران را شاهد بوديم.
عابران پياده، آسيب‌پذيرترين قشر
«يكي از مهم‌ترين گروه از كاربران ترافيكي عابران پياده هستند كه بارها در خصوص تردد آنها در معابر بزرگراهي هشدار داده شده است، چراكه اين گروه آسيب‌پذيرترين هستند و با كوچك‌ترين برخورد و اتفاق و ضربه ناگهاني كه توسط خودروها به آنها وارد مي‌شود متاسفانه حجم و شدت آسيب‌ديدگي آنها بسيار بالا مي‌رود. ۴۴ درصد از متوفيان تصادفات رانندگي شهر تهران در سال ۱۴۰۱ به عابران پياده اختصاص دارد كه نشان‌دهنده اهميت ترددهاي اين قشر است.» اينها را رييس اداره تصادفات پليس راهور گفته. او همچنين عنوان كرده است: آمار فروردين ماه ۱۴۰۲ نشان مي‌دهد كه ۳۹درصد از متوفيان شهر تهران در تصادفات به عابران پياده اختصاص دارد كه البته ۴ درصد نسبت به سال گذشته كاهش داشته، ولي باز هم عدد بالايي است.