«اعتماد» براساس ديدگاه كارشناسان بين‌المللي بررسي مي‌كند
نسخه «شي» براي جنگ غزه
روز گذشته روزنامه فايننشال‌تايمز در گزارشي مدعي شد ايالات متحده از چين خواسته كه از ايران و ساير كشورهاي منطقه بخواهد در صورت حمله زميني اسراييل به نوار غزه از گسترش دامنه جنگ اجتناب كنند. اين موضوع در حالي مطرح شده كه وانگ يي، وزير خارجه چين بعد از مدت‌ها به امريكا سفر كرده و گفته مي‌شود كه ماه آينده نيز قرار است بايدن و شي جين‌پينگ در سانفرانسيسكو با يكديگر ديدار كنند. طبق ادعاي اين روزنامه، يك مقام ارشد امريكا در اين خصوص گفته كه به صورت جدي از پكن خواستيم تا رويكردي را اتخاذ كند مبني بر اينكه با توجه به روابط نزديك ميان ايران و چين، تهران را در قبال جنگ غزه دعوت به آرامش كند. اين موضوع در حالي مطرح مي‌شود كه از زمان آغاز عمليات توفان‌الاقصي و حملات شديد اسراييل به غيرنظاميان غزه، پكن در موضعي قاطعانه اعلام كرده بود كه اسراييل نبايد پاي خود را فراتر از دامنه دفاعي بگذارد. همچنين در شرايطي كه ايالات متحده قطعنامه پيشنهادي برزيل و روسيه را به منظور آتش‌بس و ارايه كمك‌هاي بشردوستانه به مردم غزه وتو كرده بود، هفته گذشته چين و روسيه نيز پيش‌نويس قطعنامه امريكا به شوراي امنيت سازمان ملل را وتو كردند. اين مساله در حالي اتفاق افتاده كه چيني‌ها با توجه به رويكردشان در رابطه با كشورهاي خاورميانه يك نفوذ و در عين حال ديپلماسي چند وجهي را در پيش گرفته‌اند كه يكي از نمونه‌هاي موفقيت‌آميز آن ميانجيگري ميان ايران و عربستان و از سرگيري روابط ديپلماتيك ميان دو كشور بعد از 7 سال بود. همچنين پكن شريك اقتصادي كليدي بسياري از كشورهاي منطقه بوده و از اين اهرم اقتصادي نيز به منظور تقويت روابط خود با بازيگران مهم خاورميانه استفاده كرده است. در همين رابطه طبق گزارشي كه الجزيره روز گذشته منتشر كرده، چيني‌ها نه تنها به منظور مذاكرات صلح ميان فلسطين و اسراييل خواستار ميانجيگري بوده‌اند، بلكه شاهد بوديم كه چند ماه قبل از محمود عباس به عنوان رييس تشكيلات خودگردان فلسطيني و بنيامين نتانياهو نخست‌وزير رژيم صهيونيستي نيز به‌طور جداگانه براي سفر به پكن، دعوت به عمل آوردند. در چنين شرايطي است كه به گفته تحليلگران، جنگ غزه و اقداماتي كه اسراييل در حال انجام آن است، به ميزان زيادي راهبردهاي اساسي چين در منطقه را به چالش كشيده است. در واقع در حالي كه پكن از جمله مدافعان تشكيل دو دولت در سرزمين‌هاي اشغالي بوده و حتي از سازمان آزادي‌بخش فلسطين در دهه‌هاي 1960 و 1970 حمايت تسليحاتي كرده، اما امروز دومين شريك تجاري اسراييل در منطقه نيز محسوب مي‌شود. در همين راستا هر چند كه پكن به همراه 119 كشور ديگر از قطعنامه مجمع عمومي سازمان ملل به منظور آتش بس بشردوستانه در غزه حمايت كرده، اما در طول سه هفته گذشته نوعي احتياط را از سوي مقامات اين كشور مشاهده كرده‌ايم؛ به‌طوري‌كه فعلا خبري از ايفاي نقش جدي در معادلات منطقه‌اي آن‌گونه كه در تنش‌زدايي ميان ايران و عربستان صورت گرفت، نيست. در واقع چين از همان ابتداي عمليات توفان‌الاقصي روي حل و فصل مسالمت‌آميز تنش‌ها تاكيد داشته؛ به‌طوري‌كه در فرداي اين عمليات، وزارت خارجه چين خواستار كاهش تنش‌ها و خويشتنداري از سوي دو طرف ماجرا شد. علاوه بر اين چيني‌ها بار ديگر اعلام كردند كه تنها راه‌حل بلندمدت مناقشه در سرزمين‌هاي اشغالي، تشكيل كشور مستقل فلسطيني است. لذا در طول سه هفته گذشته تاكيد بر كاهش تنش‌ها، برقراري آتش‌بس فوري و نيز موضوع تشكيل كشور مستقل فلسطيني از جمله اقداماتي بوده كه چيني‌ها انجام داده‌اند؛ امري كه از سوي برخي كارشناسان با انتقاد همراه شده است.
بنجامين هو تزه ارن، استاد مدرسه مطالعات بين‌المللي سنگاپور كه با الجزيره گفت‌وگو كرده، معتقد است چنين رويكردي از سوي پكن يك انتخاب عمل‌گرايانه محسوب مي‌شود. در واقع پكن به دنبال رصد و بررسي واكنش ساير بازيگران بوده تا بتواند اين موارد را با رويكرد بي‌طرفانه خود هماهنگ كند.
چرا چين بي‌طرف مانده است؟
از سوي ديگر يون سون، مدير برنامه چين در مركز استيمسون مستقر در واشنگتن توضيح مي‌دهد كه فعلا پكن بي‌طرف مانده، زيرا چنين موضعي به نفع منافع بلندمدت اين كشور در منطقه خاورميانه است. يعني اگر چين بخواهد به عنوان يك قدرت بزرگ بين‌المللي خارج از موضع بي‌طرفي عمل كند، آنگاه هزينه‌هاي حمايت از هر كدام از طرف‌هاي جنگ برايش بالا مي‌رود. به همين دليل است كه در بيانيه‌هاي خود همزمان با انتقاد شديد از اسراييل براي بمباران مردم غزه، در عين حال از اقدامات حماس نيز انتقاد مي‌كند. علاوه بر اين بايد بدانيم كه مناقشه فعلي در غزه، بسيار متفاوت‌تر از سطح رقابتي است كه پيش از اين ميان ايران و عربستان در جريان بود. اين دو كشور بعد از 7 سال روابط ديپلماتيك خود را با ميانجيگري چين از سر گرفتند؛ امري كه شواهد نشان مي‌دهد پيش از آن نيز دو كشور خواهان چنين تنش‌زدايي‌هايي بودند؛ چرا كه تهران و رياض از چند سال قبل در عمان و عراق نيز با يكديگر مذاكره كرده بودند. اما در مورد جنگ كنوني از آنجايي كه احتمال تشديد و گسترش آن به ساير نقاط منطقه وجود دارد، پكن به صورت طبيعي به دنبال آن است كه وزن كشي نيروهاي رقيب در اين جنگ طولاني مدت و گسترده را محك بزند.
چه چيزي منافع چين را تهديد مي‌كند
طبق گفته اغلب كارشناسان، از آنجا كه چين منافع اقتصادي كلاني در منطقه دارد، اگر دامنه جنگ گسترش يابد به‌طور قطع منافع پكن نيز با تهديد مواجه مي‌شود. چيني‌ها اكنون وارد‌كننده بزرگ نفت از ايران و عربستان هستند و در سال 2021 ميزان مراودات تجاري آنها با كشورهاي خاورميانه و شمال آفريقا، رقمي بالغ بر 259 ميليارد دلار بوده ؛ رقمي كه سه برابر بيشتر از همكاري‌هاي اقتصادي امريكا با كشورهاي منطقه است.
در همين رابطه استيو تسانگ، مدير گروه چين در دانشگاه لندن در گفت‌وگو با الجزيره توضيح مي‌دهد: چيني‌ها اكنون در معادلات جهاني نيز با چالش‌هايي دست و پنجه نرم مي‌كنند كه اين موضوع باعث مي‌شود در قبال جنگ خونين غزه موضعي احتياط‌آميز داشته باشند. در واقع چين به دنبال جلب نظر كشورهاي جنوب جهاني براي تاثيرگذاري بر نظم بين‌المللي است و به همين خاطر اگر از اسراييلي‌ها طرفداري كند، قطعا با واكنش كشورهاي در حال توسعه كه عمدتا با مصيبت‌هاي مردم فلسطين ابراز همدردي مي‌كنند، مواجه خواهد شد. لذا از آنجا كه پكن در وهله اول به دنبال تامين منافع خود است، سعي مي‌كند در وضعيت كنوني با يك تير دو نشان بزند. يعني از يك طرف در كاهش سطح درگيري‌ها نقش ايفا كند و از طرف ديگر با ارايه يك طرح صلح خود را مبتكر حل مناقشه بلندمدت در سرزمين‌هاي اشغالي نشان دهد. در همين رابطه برخي كارشناسان معتقدند سفر وانگ يي به امريكا و احتمال سفر شي جين‌پينگ به اين كشور در ماه آينده حاكي از آن است كه پكن قصد دارد به مقامات كاخ سفيد بفهماند در صورت كار كردن در زمينه‌هاي مشترك جهاني، علاوه بر تامين منافع دو كشور، نظام و نظم بين‌المللي نيز از حالت ملتهب كنوني خارج خواهد شد.