تينا جلالي
آن روزها وقتي پزشكيان در سخنراني‌هاي انتخاباتي، وعده‌هايي مبني بر حمايت از هنرمندان مي‌داد و در برنامه‌هاي مناظره صريح از سختي‌هاي فيلمسازي و متمايل شدن بعضي هنرمندان به سينماي زيرزميني حرف مي‌زد و از سر دلجويي از اين دسته از هنرمندان بر مي‌آمد، وقتي چند بار در مصاحبه‌هايش مي‌گفت: نبايد كاري كنيم هنرمندان آزار ببينند و به خارج از كشور مهاجرت كنند، بعضي از فيلمسازان و منتقدان سينما، به صحبت‌هاي او خرده مي‌گرفتند و به نقد او پرداخته و با گفته‌هاي او همراه نبودند، اين گروه كه عمدتا از مخالفان حضور در پاي صندوق‌هاي راي بودند نه تنها صحبت‌هاي پزشكيان را باور نمي‌كردند كه وعده‌هاي او را به هيچ مي‌انگاشتند، مي‌گفتند چرا او اين حرف‌ها را مي‌گويد؟ مبناي صحبت‌هاي آنها اين بود كه فاتحه سينماي ايران را بايد خواند. البته منصفانه اگر بخواهيم قضاوت كنيم آنها دوران تلخ تهديدهاي بعضي مديران را پشت سر گذاشته بودند و تقريبا به اصلاح شرايط نااميد بودند. حالا بيشتر از چهار ماه از استقرار دولت مسعود پزشكيان و شروع به كار كابينه آن مي‌گذرد، اگرچه مسير سخت و ناهموار است و چشم‌انداز آينده سينما و بهبود شرايط دشوار ديده مي‌شود، اگر بخواهيم با يك نگاه منصفانه قضاوت كنيم، در اين چند ماه اخير اوضاع سينما را چگونه ديديد؟ روحيه جمعي سينماگران را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟ البته كه قصد نداريم اوضاع را بر وفق مراد نشان دهيم و تاكيد مي‌كنيم كه سينما براي رسيدن به حداقل شرايط نورمال مسير طولاني در پيش دارد، اما در همين چند ماه اخير آيا بارقه‌هاي اميد را در ميان هنرمندان مي‌بينيد؟
دقت داريد كه از ادبيات تهديدآميز و قلدرمآبانه، تنش‌ها و لجبازي‌ها ديگر خبري نيست؟ مي‌بينيد كه فضاي حاكم بر سينما، آرام شده؟ حالا در اين گزارش به اتفاقات خوب و صحبت‌هاي اميدبخشي كه در چند وقت اخير در سينما در جريان بوده نگاهي مي‌اندازيم.
1- اهالي سينما نيك مي‌دانند يكي از مهم‌ترين شاخه سينما، بخش توليد است و در واقع حيات سينما با توليد فيلم تداوم پيدا مي‌كند، آن چيزي كه در حال حاضر در سينما اهميت دارد و به وضوح مشخص است اين است كه سينماگران و فيلمسازان مشتاق‌تر از يكي، دو سال اخير براي توليد تلاش مي‌كنند، يا شايد بهتر است بگوييم براي ساخت فيلم با آنها همكاري لازم مي‌شود، بهمن فرمان‌آرا، مسعود كيميايي كارگردانان قديمي هستند كه قرار است تا سال آينده اثري از آنها راشاهد باشيم و در تدارك ساخت فيلم جديدشان هستند، به غير از اين، خبرهايي كه از گوشه و كنار مي‌شنويم فيلمسازان زيادي هستند كه در دوره جديد تلاش مي‌كنند و مي‌خواهند كه فيلم بسازند.
2- يكي از انتقادهايي كه كارشناسان و سينماگران در يكي، دو سه سال اخير به‌كرات مطرح مي‌كردند اين بود كه به فيلمسازان فرصت طرح موضوعات اجتماعي داده نمي‌شد و فيلم اجتماعي جذاب و پركششي كه مباحث تند و تيز را مطرح كند نداشتيم، اما در اين دولت به سعيد روستايي براي ساخت فيلم اجتماعي مجوز داده شد و به اذعان مسوولان قرار است در فيلم‌ها نكات روز و انتقادات مطرح شود. اينجا بد نيست به جشنواره سينما حقيقت كه همين چند روز پيش برگزار شد، اشاره داشته باشيم. امسال در اين رويداد فيلمي به نمايش درآمد به نام «ضدقهرمان»كه اين فيلم به تفكرات صادق خلخالي مي‌پردازد. به گفته كارگردان، اين فيلم قرار بود سال گذشته در جشنواره سينما حقيقت نمايش داده شود اما جلوي آن را گرفتند: ما سال گذشته فيلم را به جشنواره «سينماحقيقت» ارايه كرديم اما همان زمان هم پيش‌بيني مي‌كرديم كه گاردي مقابل ما باشد. سال گذشته هيات انتخاب بسيار با ما همراه بودند اما از ستاد جشنواره به ما گفتند كه از چندجا با حضور فيلم در جشنواره مشكل دارند. ابتدا به صورت غيررسمي به ما اصلاحيه دادند. ما همه اصلاحيه‌ها را انجام داديم. دوباره به ما اعلام كردند كه به هيچ‌وجه نبايد اين فيلم اكران شود. منبع مخالف ما سازمان سينمايي نبود بلكه يك پله بالاتر از سازمان سينمايي بود و ما دليل اين مخالفت را هم هرگز متوجه نشديم. حالا امسال با تغيير فضا اين فيلم در چند سانس در اين جشنواره به نمايش درآمد.
سه مقام مسوول خواستار باز شدن فضا براي طرح موضوعات جامعه شدند
شايد يكي از اساسي‌ترين نكته قابل اشاره اين باشد كه در دوره جديد خود مديران سينما هستند كه خواستار باز شدن فضا براي طرح موضوعات اجتماعي هستند. محمد حميدي مقدم، دبير اين جشنواره در سخناني گفته: مستندساز بايد بتواند در چارچوب قانون، اما صريح، پرسشگر و شفاف فعاليت كند. مستندساز، ديده‌بان و آينده‌نگر است، مسير را باز مي‌كند تا جامعه از آن بگذرد. مستندساز، «اندازه» نگه مي‌دارد و هشدار مي‌دهد. اين عدالتخواهي، تلاش براي رفع تبعيض و محروميت، فسادستيزي و روايتگري را نبايد از او گرفت.
يا رائد فريدزاده، رييس سازمان سينمايي در همين مراسم گفت: «سينماي مستند، سينماي جسور است و سينماگر مستند، جسورانه در پي حل مساله است، با ناديده گرفتن مساله، مشكلي حل نمي‌شود. سينماگر مستند دغدغه‌مند، كنجكاو و پژوهشگر است و از وجه اسنادي سينما آگاه است. سينماي مستند حافظ تاريخ و فرهنگ است. اگر سنگي از پيش پاي سينماگران مستند برنمي‌داريم، حداقل مسير را براي‌شان هموار كنيم.»
دكتر صالحي، وزير فرهنگ در اين مراسم تاكيد كرد:
«سينماي ايران پنجره‌اي رو به جهان است، مواظب باشيم اين پنجره را نبنديم. بايد تحمل‌پذيري‌مان نسبت به سينماي مستند بيشتر و بيشتر باشد.»
3- يكي ديگر از نكات مثبتي كه در دو، سه ماه اخير در سينما شاهد هستيم اين است كه فرصت اكران به فيلم‌هايي كه مدتي توقيف بودند، داده مي‌شود، فيلم‌هايي كه در دوره قبل در تاريكخانه وزارت ارشاد بايگاني بودند، از آن جمله به «علت مرگ نامعلوم» اشاره كنيم كه زمان اكرانش نزديك است، نكته جالب‌تر اينكه مسوولان سينمايي دولت قبل، با روي كارآمدن دولت آقاي پزشكيان در مدت باقي مانده مسووليت‌شان از فرصت استفاده كرده بودند و فيلم‌ها را رفع توقيف كردند، آن‌هم فيلم‌هايي كه در دو، سه سال اخير حرفي از اكران آنها نبود.
4- در پي اتفاقات و اعتراض‌هاي سال 1400، هنرمندان شناخته شده زيادي قيد بازيگري سينما را زدند و از اين حرفه خداحافظي كردند، به‌طوري‌كه بازگشت بعضي از آنها در فيلم‌ها و سريال‌ها نامعلوم است (باران كوثري، ترانه عليدوستي، هنگامه قاضياني، كتايون رياحي و...)، اما هنرمندان زيادي هم از همان زمان ممنوع‌الكار شدند، اينجا يادي كنيم از تلاش‌هاي صورت گرفته از سوي سيدعباس صالحي، وزير فرهنگ و تيم او در رفع ممنوع‌الكاري عده زيادي از هنرمندان. از همان روزهاي ابتدايي دولت چهاردهم، فاطمه مهاجراني، سخنگوي دولت اين نويد را داده بود كه درباره ممنوع‌الكاري هنرمندان در دولت جديد قرار است وفاق ملي صورت بگيرد. مهاجراني همچنين درباره رويكرد دولت به هنر و سينما آن‌هم وقتي كه نوعي افتراق ميان هنرمندان و دولت به وجود آمده است، بيان كرده بود: سينما هم در بسياري از اوقات صداي بي‌صدايان است. نگاه دولت در حوزه سينما، حمايت از سينمايي است كه حامي جامعه باشد. در واقع نگاه دولت نسبت به رسانه‌اي كه واقعيت‌هاي زندگي و نيز آرزوها و آمال انسان را به تصوير مي‌كشد حمايتي خواهد بود.
حالا در فاصله اين چند ماه، وزير ارشاد بارها و بارها در مصاحبه‌هايش از رفع ممنوع‌الكاري هنرمندان صحبت كرده و شواهد هم نشان مي‌دهد كه مشكلات اكثر آنها رفع شده، مهم‌ترين آن توماج صالحي خواننده است كه در ارديبهشت امسال در دولت سيزدهم، اعلام شده بود كه اعدام مي‌شود اما درحال حاضر اين هنرمند آزاد است.
5- كمي هم از چهل و سومين جشنواره فيلم فجر صحبت كنيم كه شنيده‌هاي ما از تلاش شبانه‌روزي منوچهر شاهسواري و تيم همراه او براي برگزاري هرچه پرشور اين رويداد معتبر سينمايي است، از بازگشت سيمرغ مردمي به جشنواره چهل و سوم و همچنين تركيب هيات انتخابي كه غلبه مديران و نگاه دولتي در آن ديده نمي‌شود و همچنين انتخاب دو منتقد و روزنامه‌نگار شناخته شده سينما محمود گبرلو و آرش خوشخو در هيات انتخاب تا حضور غافلگير‌كننده حميد نعمت‌الله در جشنواره فجر امسال با فيلم پرحاشيه قاتل و وحشي، همه و همه اين نويد را مي‌دهد كه جشنواره فيلم فجر امسال دوباره محلي براي تلاقي انديشه‌ها و تفكر‌هاي مختلف باشد. به اين نكته بايد تاكيد كرد كه قاتل و وحشي حتي اگر در بخش جنبي هم به نمايش درآيد با استقبال زيادي همراه مي‌شود و باعث رونق جشنواره است. از سوي ديگر شنيده‌هاي ما حاكي از اين است كه رائد فريدزاده، رييس سازمان سينمايي با جلسات و مذاكره‌هاي زياد براي برطرف كردن مشكلات معيشتي و شغلي اهالي سينما تلاش مي‌كند.