گروه اقتصادی | طبق اعلام شهرداري تهران، 7 درصد شهر تهران بافت فرسوده است. در حالي رويكرد شهرداري براي بازسازي اين مناطق اعطاي تراكم است كه در حال حاضر تهران چهارمين شهر متراكم جهان است كه از نظر پدافند غيرعامل از تاب‌آوري پاييني برخوردار است. در نتيجه با اعطاي تراكم به بافت فرسوده وضعيت تهران بحراني‌تر خواهد شد. كارشناسان معتقدند با عرضه زمين به متقاضيان به جاي اعطاي تراكم مي‌توان اين مشكل را حل كرد.
آرين فضلي: صحبت‌هاي اخير شهردار تهران حاكي از اين است كه 7 درصد شهر تهران بافت فرسوده است و 17 درصد مردم در اين مكان پرخطر زندگي مي‌كنند. رويكرد شهرداري در نوسازي بافت فرسوده، اعطاي تراكم تشويقي است كه به نظر كارشناسان طرح تراكم تشويقي ايرادات مختلفي از جمله كاهش تاب‌آوري و عدم برخورداري از پدافند غيرعامل را دارد. كارشناسان معتقدند كه تراكم جمعيتي، تاب‌آوري شهر را پايين مي‌آورد. از سوي ديگر تراكم شهر تهران خود مساله‌اي بحراني است، زيرا طبق آمارهاي رسمي تهران به عنوان چهارمين شهر متراكم دنيا شناخته شده است. كارشناسان معتقدند كه با اعطاي تراكم تشويقي، بحران تراكم بيشتر نيز خواهد شد. تراكم جمعيت باعث مي‌شود در زمان وقوع بحران‌هايي از جمله زلزله و جنگ نيز شرايط از كنترل خارج شود و آسيب زيادي به وجود بيايد. يافته‌ها نيز نشان مي‌دهد در شرايط بحراني، نه تنها در ايران، بلكه كشورهايي كه از تراكم جمعيت برخوردارند، سطح آسيب‌پذيري افزايش مي‌يابد. تراكم جمعيتي شهرها باعث مي‌شود كه معضلات اقتصادي، اجتماعي و ديگر مشكلات تشديد شود.
براي توسعه شهري پايدار بايد به پدافند غيرعامل در بافت شهري نيز توجه داشت، اما در مقابل بافت فرسوده مساله امنيت و در خطر نبودن از حوادث، تقريبا محال است. كارشناسان مسكن توسعه افقي شهر و بهره‌گيري از زمين براي ساخت مسكن به جاي احيا و نوسازي بافت فرسوده را بهترين راه براي حل معضل بافت‌هاي فرسوده و خطرات آن مي‌دانند.
عدم برخورداري بافت فرسوده از پدافند غيرعامل
به نظر كارشناسان برنامه‌ريزي كاربري زمين شهري به عنوان يكي از مهم‌ترين اركان توسعه شهري پايدار و امن، توجه ويژه‌اي را در دنياي امروز مي‌طلبد. يكي از ابعاد كليدي اين برنامه‌ريزي، رويكرد دفاعي و امنيتي در برابر تهديدات احتمالي است كه مي‌تواند شامل جنگ، بلاياي طبيعي مثل زلزله يا تهديدات انساني باشد. در اين راستا، اصول پدافند غيرعامل، به عنوان روشي براي كاهش آسيب‌پذيري شهرها در برابر اين تهديدات مي‌تواند نقش اساسي ايفا كند. به نظر صاحب‌نظران حوزه مسكن، بافت شهر تهران بايد به‌گونه‌اي باشد كه به كاهش آسيب‌پذيري و ارتقاي تاب‌آوري كمك كند. طراحي شهري و فضاهاي آن بايد به گونه‌اي باشد كه علاوه بر تامين نيازهاي روزانه، در برابر تهديدات احتمالي نيز مقاومت كافي داشته باشد. ايجاد فضاهاي مناسب در مناطق پرخطر، توسعه زيرساخت‌هاي شهري و توجه به طراحي مقاوم ساختمان‌ها از جمله اقداماتي است كه مي‌تواند امنيت و پايداري شهرها را در شرايط مختلف تضمين كند. برنامه‌ريزي كاربري زمين شهري با رويكرد پدافند غيرعامل مي‌تواند به عنوان يكي از اصول اساسي براي رسيدن به توسعه پايدار شهري در نظر گرفته شود. با نگاهي به مناطق بافت فرسوده مي‌توان فهميد كه در اين بافت شهري، در مواقع بروز خطرهاي متعدد مانند زلزله و جنگ زيرساخت‌هاي نامناسب شهري و فني مانع از كمك‌رساني خواهد شد.
تراكم زياد شهر تهران و سكونت 37 درصد از مردم در بافت فرسوده
بر اساس آمار رسمي استانداري تهران تراكم جمعيت در تهران از بسياري از شهرهاي بزرگ جهان نيز بيشتر است. ميانگين تراكمي جمعيت در تهران ۹۵۷ نفر در هر كيلومتر است، اما ميزان اين تراكم در كشور ۴۹ نفر در هر كيلومتر است، يعني تهران ۱۹ برابر كشور تراكم جمعيتي دارد. ابوالفضل نوروزي، مديركل دفتر اقتصاد مسكن وزارت راه و شهرسازي بيان كرده كه طبق آمار رسمي تراكم نفر در هكتار در شيكاگو 15، لس‌آنجلس 26، نيويورك 22، شانگهاي 100، پكن 70، سائوپائولو 96 و سان‌فرانسيسكو 31 است. در حالي كه اين عدد در تهران 150 نفر است كه نشان‌دهنده تراكم، بحران شهرسازي و مديريت شهري در تهران است.
در صورتي كه بررسي شهرهاي با امنيت بالا در پدافند غيرعامل نشان مي‌دهد تراكم و توسعه عمودي شهر ارتباط مستقيم با كاهش تاب‌آوري شهري دارد. طبق گزارش امن‌ترين شهرهاي جهان ملبورن، كپنهاگ، سئول، تورنتو، سيدني، آمستردام، اوساكا، سنگاپور و توكيو به عنوان شهرهايي با تاب‌آوري مناسب اعلام شده‌اند. هر چند بعضي از اين كشورها مانند سنگاپور از تراكم جمعيتي برخوردار است، اما با تدبير راه‌حل‌هايي براي جلوگيري از معضلات تراكم جمعيتي، امنيت و پدافند غيرعامل خود را نيز تامين كرده‌اند.
جعفر بندي‌شربياني، رييس كميسيون‌هاي معماري و شهرسازي استان تهران نيز اعلام كرده است كه تهران تراكم 20 برابري نسبت به كل كشور دارد و يكي از معضلات اصلي در اين قضيه، بافت فرسوده است. بنا بر محاسبات مركز آمار ايران روند تراكم جمعيت در تهران و كشور در سال‌هاي 1385 تا 1395 صعودي بوده است. كارشناسان عقيده دارند كه راه‌حل اين بحران، توسعه شهري است. تراكم جمعيتي در بافت‌هاي فرسوده، آسيب‌هاي فراواني در هنگام زلزله و ديگر حوادث ايجاد مي‌كند و اين موضوع در بافت‌هاي فرسوده شهري نيز تشديد مي‌شود. با توسعه شهري و بهره‌گيري از روش‌هاي مختلف مانند عرضه زمين، ديگر بافت‌هاي فرسوده نيز متراكم نخواهند ماند و مشكل تراكم حل خواهد شد.
طبق آمار نيز تراكم جمعيت شهر تهران به صورت نامتوازن در مناطق مختلف توزيع شده است. از طرفي طبق آمار حدود 37 درصد از جمعيت تهران در بافت‌هاي فرسوده سكونت دارند. بر اساس گزارش رسمي، شهر تهران رتبه يك را در بافت‌هاي فرسوده به عهده دارد. توجه به اين آمار نشان مي‌دهد كه بايد اقدامات موثري براي بهبود بافت شهري و كنترل تراكم در مناطق بافت فرسوده صورت بگيرد تا از بروز بحران‌هاي جدي‌تر در هنگام حوادث جلوگيري شود.
عرضه زمين به مردم بهترين راه براي مقابله با آسيب‌هاي بافت فرسوده
توجه به پدافند غيرعامل در بافت فرسوده شهري و جلوگيري از افزايش تراكم در اين مناطق از مواردي بيان مي‌شوند كه كارشناسان براي عدم نوسازي بافت فرسوده و اعطاي زمين به مردم بيان مي‌كنند. برخي از آنها معتقدند بايد به جاي نوسازي در مناطق بافت فرسوده و افزايش تراكم در اين بافت، با عرضه زمين به مردم، از تراكم و هم از افزايش قيمت مسكن جلوگيري كرد تا خود مردم به ساخت مسكن بپردازند.
احمد خليلي، مدير مطالعات شهرسازي و معماري مركز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران بيان كرده است كه «يك‌سوم محلات تهران فرسوده‌اند. مهم‌ترين نقش شهرداري در اين محلات نوسازي و بهسازي است. اما در كنار نوسازي بافت فرسوده بايد اجازه دهيم محدوده‌هايي نيز به شهر اضافه شود، زيرا در بافت فرسوده مشكل مالكيت و افزايش تراكم نيز داريم.»
فرهاد بيضايي، كارشناس حوزه مسكن نيز بيان كرده است: «اولويت سياستگذاري بافت‌هاي فرسوده بايد اصلاح زيرساخت‌هاي شهري و كاهش تراكم در بافت‌هاي ناكارآمد شهري از طريق تهاتر واحدهاي بافت‌هاي فرسوده با زمين باشد.»
بنا بر نظر كارشناسان نوسازي و بهسازي بافت‌هاي فرسوده اگرچه شايد به مشكل مسكن كمك كند، اما عدم برخورداري بافت فرسوده از زيرساخت‌هاي مناسب و افزايش تراكم جمعيت در اين بافت‌ها و ديگر معضلات اجتماعي و حقوقي براي ساكنان اين بافت‌ها باعث مي‌شود كه همچنان مساله مسكن در كشور به عنوان يك معضل باقي بماند. صاحب‌نظران معتقدند با واگذاري زمين و توسعه افقي شهرها، ديگر با چنين مسائلي مواجه نخواهيم بود.