گروه مدرسه اعتماد بررسي مي‌كند
هنرستانها از استعداد‌يابي تا حرفه‌آموزي
ضرورت بازنگري در يك قرن تجربه
گروه مدرسه «اعتماد»| قدمت آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي از زمان تاسيس نخستين هنرستان در سال 1305 در ايران به حدود 90 سال مي‌رسد اما با وجود اينكه در سال‌هاي اخير تلاش‌هايي براي رشد كمي و كيفي اين آموزش‌ها صورت گرفته است، هنوز كيفيت آموزش اين شاخه نتوانسته سطح توقعات طراحان آن را برآورده كند. علي‌اصغر فاني، وزير آموزش و پرورش گفته است: «فلسفه توسعه هنرستان، ورود دانش‌آموز به بازار كار است» و حاجي‌بابايي، وزير سابق آموزش و پرورش نيز تاكيد داشت: «دانش‌آموزان مراكز فني و حرفه‌اي، هنرستانها و مراكز كار و دانش پس از اخذ ديپلم مستقيم به عنوان يك كارآفرين وارد بازار كسب و كار و توليد مي‌شوند لذا بايد بتوانيم در مدت كوتاهي دانش‌آموزان را به سمت هنرستانها سوق دهيم.»
خبرگزاري دانشجو ضمن اين مطلب آورده است: از سوي ديگر از دو سال گذشته بخشنامه‌اي به مدارس ارسال شده است مبني بر اينكه «دانش‌آموزان سال اول دبيرستان با تجديدي در يكي از دروس مربوطه براي ورود به رشته‌هاي نظري (رياضي، تجربي و انساني) در امتحانات خرداد‌ماه، از انتخاب اين رشته‌ها در سال تحصيلي آينده محروم و بايد در هنرستان‌هاي كار و دانش و فني و حرفه‌اي ادامه تحصيل دهند.»
از سويي خروجي‌هاي اين هنرستانها رضايت چنداني ندارند و خانواده‌ها در دو‌راهي مانده‌اند كه چه كنند. اين در حالي است كه هنرآموزان نيز دل خوشي نداشته و از مشكلات كاري خود مي‌نالند.
با اين اوضاع پرسش‌هاي متعددي مطرح است كه بر ابهامات فلسفه و كاركرد هنرستانها در آموزش‌وپرورش افزوده است؛ پرسش‌هايي‌كه بيانگر مخالفت برخي با ورود آموزش و پرورش به حوزه آموزش حرفه‌اي است و برخي بر اجرايي نشدن برنامه‌ها ايراد وارد مي‌كنند و عده‌اي هم به كمبود فضا و امكانات و تجهيزات و كمبود و ضعف نيروي انساني ما را توجه مي‌دهند. به همين دليل تصميم گرفتيم در گروه مدرسه اعتماد گذري داشته باشيم بر موضوع هنرستانها تا بهانه و تلنگري باشد براي جلب‌توجه مسوولان و كارشناسان اين حوزه به اميد اينكه چاره‌اي براي مسائل و مشكلات انديشيده شود.
در برنامه پنجم توسعه بايد 55 درصد دانش‌آموزان پايه‌هاي دوم و سوم متوسطه در رشته‌هاي فني و حرفه‌اي و كاردانش تحصيل مي‌كردند.
تربيت نيروي انساني ماهر براساس نياز جامعه علاوه بر اينكه از بيكار شدن دانش‌آموختگان رشته‌هاي مختلف تحصيلي و هدر رفتن سرمايه‌ها جلوگيري مي‌كند، موجب سپرده شدن امور شغلي به افراد متخصص و متبحر و افزايش ميزان بهره‌وري مي‌شود. در اين ميان برخي معتقدند آموزش و پرورش به عنوان دستگاهي كه متولي تربيت و پرورش نيروي انساني جامعه است با ايجاد هنرستان‌هاي فني و حرفه‌اي و كاردانش و ارايه رشته‌هاي متعدد و متناسب با بازار كار مي‌تواند زمينه‌ساز توسعه كشور در زمينه‌هاي اقتصادي و صنعتي باشد و كمبود نيروي انساني كارآزموده و متخصص را جبران كند. با توجه به اينكه در برنامه پنجم توسعه بايد
55 درصد دانش‌آموزان پايه‌هاي دوم و سوم متوسطه در رشته‌هاي فني و حرفه‌اي و كاردانش تحصيل مي‌كردند لازم بود رشته‌ها نيازسنجي شود و متناسب با علاقه هنرجويان ايجاد مي‌شد تا دانش‌آموزان بتوانند از طريق اين رشته‌ها، مهارت‌هاي لازم را كسب كنند و جذب بازار كار شوند.
توجه به علاقه دانش‌آموزان و اصلاح نگرش جامعه
اولياي دانش‌آموزان و عوامل اجرايي مدرسه نبايد دانش‌آموز را براي رسيدن به اهداف خود تحت فشار و در تنگنا قرار دهند بلكه بايد زمينه‌اي فراهم شود تا دانش‌آموز بتواند طبق علاقه‌مندي خود رشته مورد نظر را انتخاب كند. تا زماني كه مردم تصور كنند فقط دانش‌آموزان ضعيف در رشته‌هاي فني و حرفه‌اي و كاردانش جذب مي‌شوند نمي‌توان انتظار موفقيت در اين عرصه را داشت.
تقويت مشاوران و خريد خدمت
براي ايجاد فضاي مطلوب تربيتي و پرورشي هنرستانها، طرح تقويت مشاوران اين مدارس و جذب افراد لايق و توانمند بايد در دستور كار قرار گيرد و همچنين با توجه به انعطافي كه در شاخه كاردانش وجود دارد، توسعه خريد خدمات خارج از آموزش و پرورش و استفاده از ظرفيت بخش‌هاي حقيقي و حقوقي نيز بايد در دستور كار مسوولان قرار داشته باشد.
هنرستانها و دختران علاقه‌مند
و سرگردان
با افزايش ظرفيت هنرستان‌هاي نمونه دولتي و تنوع‌بخشي به رشته‌ها بايد تلاش صورت گيرد تا سهم دختران در اين بخش ارتقا يابد، چراكه دختران در جامعه ما بيشتر به حمايت نيازمندند و تنوع رشته و گسترش آن در مناطق مختلف مي‌تواند زمينه ساز اشتغال آنها شود و بدون شك اين فرآيند با وارد كردن زنان كه نيمي از جمعيت كشور را تشكيل مي‌دهند بازار كسب و كار را رونق خواهد داد و سرمايه انساني را هم ارتقا خواهد بخشيد. يك دانش‌آموز با ابراز گلايه از ايجاد نشدن برخي رشته‌ها در شاخه‌هاي فني و حرفه‌اي و كاردانش براي دختران تصريح مي‌كند: به علت كشاورز بودن خانواده و بستگانم علاقه زيادي داشتم در رشته كشاورزي ادامه تحصيل دهم اما به علت نبودن اين رشته براي دختران ناچار شدم در رشته حسابداري تحصيل كنم كه به هيچ‌وجه با روحيه‌ام سازگاري ندارد، تصور مي‌كنم اگر در رشته كشاورزي تحصيلات خود را ادامه مي‌دادم مي‌توانستم مدرك كارشناسي و بالاتر را كسب و در كنار خانواده‌ام با دانش و علم به آنها كمك كنم.
كمبود فضا و مواد در هنرستانها
يك دانش‌آموز در اين رابطه با بيان اينكه با علاقه زياد در سال تحصيلي گذشته رشته متالوژي را در هنرستان انتخاب كرده مي‌گويد: هنرستان براي انجام كارهاي عملي فلزهايي مانند مس و روي را به علت كمبود بودجه در اختيارمان قرار نمي‌دهد. بسياري از فعاليت‌هاي ما در كارگاه به علت كمبود امكانات بي‌نتيجه مي‌ماند يا مجبور مي‌شويم از آن صرف نظر كنيم.
يكي ديگر از دانش‌آموزان هم اظهار مي‌دارد به ويژه هنگامي كه در كارگاه‌ها حضور مي‌يابيم بايد به گروه‌هاي بزرگي تقسيم شويم و به علت كمبود امكانات يك نفر به عنوان سرگروه كار عملي را انجام دهد و ما فقط نظاره‌گر باشيم.
تجميع رشته‌ها
با توجه به رشد روزافزون متقاضيان آموزش در بخش‌هاي فني و حرفه‌اي و كاردانش بايد تجميع اين دو رشته با يكديگر صورت گيرد. در حال حاضر شاخه فني و حرفه‌اي داراي 43 رشته و كاردانش داراي 341 رشته مهارتي است. كمبود نيروي انساني، فضا و تجهيزات فني و حرفه‌اي و كارو دانش در تمام مقاطع تحصيلي از مشكلات اصلي است. در حال حاضر كميته فني و مهارتي در وزارت آموزش و پرورش تشكيل شده تا راه‌هاي جذب دانش‌آموزان به آموزش‌هاي فني و مهارتي را پيگيري كند.
افزايش رشته‌ها و عدم تامين اعتبار مربوطه
در سه سال اخير 329 رشته فني و حرفه‌اي و كار و دانش ايجاد شده است كه هزينه‌اي بالغ بر شش ميليارد و 580 ميليون تومان براي تجهيز نياز بوده كه با تامين اعتبار شدن بخشي از آن هنوز به پنج ميليارد و 440 ميليون تومان نياز است.
تراكم هنرجو در كارگاه‌ها و كمبود نيرو
طبق مقررات آموزش و پرورش كه از بدو تاسيس هنرستانها در سال‌هاي دهه 70 ابلاغ شد، كارگاه عملي بايد حداكثر با 16 هنرجو برگزار شود در حالي كه كارگاه عملي هنرستان با 25 تا 28 نفر هنرجو با يك هنر آموز به اجبار و برخلاف ميل هنرآموز و با كمترين امكانات برگزار مي‌شود. طبق مقررات كارگاه‌ها بايد 36 ساعت سرپرست بخش، استاد كار، انباردار داشته باشند و بايد به تمام لوازم و تجهيزات مورد نياز براي كار عملي مجهز باشند. همچنين بايد مديريت هنرستان فني باشد تا با هنر آموزان تعامل داشته باشد و سريع مشكلات را بر‌طرف كند، در حالي كه امروزه به بهانه صرفه‌جويي، از نيروهاي ذكر شده در تعداد كمي از هنرستانها وجود دارد يا در صورت وجود به جاي كمك به هنر آموزان در خدمت نيروهاي اداري هستند.
ضعف مديريت در هنرستانها
اگر مي‌خواهيم دانش‌آموزان را به جهت مشكل اشتغال به سوي هنرستانها هدايت كنيم، بايد مديران آگاه، دلسوز و فني و مطابق نظر اكثر هنرآموزان هنرستان بر سر كار بيايند نه اينكه ادارات يك سال قبل از اتمام مديريت مدير فعلي، فردي غيرفني، ضعيف و مطابق سلايق سياسي خود را براي مديريت هنرستان انتخاب كنند، يك نمونه از ضعف مديريت اولويت نداشتن كارهاست. مثلا كارگاه‌هاي هنرستانها به ابتدايي‌ترين وسايل مجهز نيست، اما در عوض ميليون‌ها تومان از بودجه هنرستان و كمك‌هاي مردمي بدون نظر‌خواهي از كسي صرف خريد دوربين مدار بسته مي‌شود !
سختي كار در هنرستانها
سختي كار در هنرستانها بر كسي پوشيده نيست، كار در اين بخش با توجه به فضاي كارگاهي و خطراتي كه به همراه دارد همواره علاوه بر فشارهاي روحي و رواني با مخاطراتي نيز همراه است حجم كار بالا، نبود تجهيزات مورد نياز كارگاهي، كمبود نيروي متخصص و ضعيف بودن دانش‌آموزان جذب شده در هنرستانها طبعا بار مضاعفي بر دوش آموزش و پرورش و معلمان تحميل مي‌كند.
خانواده‌ها اطلاعات لازم را ندارند
در كنار اين مشكلات اداري، بايد گفت اطلاع‌رساني كافي به اوليا وجود ندارد، بنابراين اوليا به اندازه كافي اطلاع ندارند كه در هنرستانها چه رشته‌هايي وجود دارد؛ يكي از دلايلي كه با كمبود نيروي كار مواجه هستيم اين است كه مردم ما اصلا نمي‌دانند رشته‌اي نظير ريخته‌گري وجود دارد يا چگونه است. متاسفانه اطلاع‌رساني بسيار ضعيف است، در حالي كه نظام «شش سه سه» را وارد هنرستانها مي‌كنيم، اما هنوز اطلاعي از چگونگي انجام آن وجود نداردو حتي خانواده‌ها نمي‌دانند چه تغييراتي در رشته‌ها يا ساير بخش‌ها رخ مي‌دهد و چه برنامه‌اي براي كاردانش‌ها و فني‌حرفه‌اي‌ها در نظر گرفته شده است.
پايه فني و پايه‌هاي تخصصي در نظام جديد براي فني و حرفه‌اي‌ها
گفت‌وگوي كوتاهي انجام داديم با
سيد مصطفي حسيني يكي از مديران سابق آموزش و پرورش تا از زبان او پاسخ چند پرسش را در زمينه هنرستانها بشنويم، ايشان هم با پاسخ‌هاي كوتاه ترسيمي از شرايط هنرستانها ارايه كرد.
آموزش و پرورش در زمينه هنرستانها چه سياست‌هاي جديدي را مد نظر دارد؟
وزارت آموزش و پرورش براي رسيدن به هدايت تحصيلي 60درصد فني و 40درصد نظري در افق 1404 در تلاش است تا ظرفيت فني حرفه‌اي را افزايش دهد به طوري كه به مباحثي از قبيل: پرورش روحيه كارآفريني به جاي روحيه كارجويي، الزامات عملي براي تحقق آموزش همراه توليد (توليدي كردن هنرستانها) و توسعه رشته‌ها با توجه به شرايط فيزيكي منطقه و بازار كار مي‌پردازد تا فارغ‌التحصيلان مدارس به راحتي جذب بازار كار شوند. ضمناً از سال آينده براساس طرح 3-3-6 در پايه دهم دانش‌آموزان به سه رشته انساني، علوم پايه و فني حرفه‌اي هدايت مي‌شوند و پايه دهم براي دانش‌آموزان فني حرفه‌اي پايه فني محسوب مي‌شود و در سال يازدهم و دوازدهم پايه تخصصي در نظر گرفته مي‌شود.
توزيع هنرستانها و رشته‌ها در كشور به نظر شما چگونه است؟
آموزش و پرورش تلاش مي‌كند هدايت تحصيلي را براساس 50 درصد در شاخه نظري و 50 درصد در شاخه فني حرفه‌اي سازماندهي كند و بايد تعادل منطقه‌اي هم مورد نظر باشد، چيزي كه در حال حاضر وضعيت خوبي ندارد.
رشته‌هاي ويژه دختران در هنرستانها چه وضعيتي دارند؟
رشته‌هاي خياطي، مديريت خانواده، گرافيك و عكاسي مختص دختران داريم، كه البته استقبال رشته‌هاي گرافيك و عكاسي بيشتر از ساير رشته‌ها است و رشته خياطي به علت بالا بودن هزينه‌ها از استقبال خوبي برخوردار نيست اما به طور كلي از نظر تعداد رشته‌ها و هنرستانها كمبود‌هايي وجود دارد.
چه مشكلاتي در زمينه هنرستانها وجود دارد كه مانع دستيابي به اهداف مورد نظر شده است؟
كمبود امكانات و تجهيزات و به‌روز نبودن وسايل كارگاهي، ضعف هدايت تحصيلي دانش‌آموزان، كمبود نيروي انساني در پست‌هاي تخصصي از قبيل هنرآموز، استادكار، انباردار، سرپرست بخش، نگرش منفي جامعه نسبت به هنرستان‌هاي كاردانش و فني حرفه‌اي وعدم آشنايي مشاوران با رشته‌هاي فني حرفه‌اي جهت هدايت دانش‌آموزان به نظر من از مهم‌ترين مشكلاتي است كه مانع دستيابي به اهداف مورد نظر در اين بخش شده است.
براي رفع اين مشكلات چه تدابيري انديشيده شده است؟
ايجاد رشته‌هاي همراه با توليد؛ مثل جوشكاري، گرافيك در سال آينده به طوري كه باعث درآمدزايي در هنرستانها شود براي كمك به مشكلات مالي در نظر گرفته شده است وكمك از سازمان‌ها و دستگاه‌ها و موسسات و كارخانجات جهت آموزش تخصصي دانش‌آموزان وكمك از خيرين محترم جهت تجهيز هنرستانها و پيگيري اعتبارات دولتي و سرانه‌هاي آموزشي از جمله راهكارهاي كوتاه‌مدت در اين زمينه است.