وعده نوسازي تجهيزات استراتژيك
چه زماني تحقق مي‌يابد؟
رضا عسكري / اين تنها رييس‌جمهور كشور ما نبود كه وقتي چند روز پيش پيام برجام را به ملت ايران ابلاغ مي‌كرد گريزي به حمل و نقل هوايي زد و خاطر مردمي را آرامش بخشيد كه سال‌ها بود با دلشوره و نگراني از پيامدهاي سقوط هوايي بيم داشتند. رييس‌جمهور در نطق خود تاكيد كرد «از اين پس ايمني هوايي ما براي مسافران ايراني بيشتر مي‌شود.» همين پيام شادباش را ساعاتي پس از اعلام فرجام، به نوع ديگري عباس آخوندي، وزير راه نيز به مردم ايران داد. آنجا كه خواست عظمت و شكوه اقدام عاجل دولت را به رخ همگان بكشد، از توافق ايران براي خريد 14 هواپيما با شركت ايرباس فرانسه خبر داد. پيشتر در ابتداي ارديبهشت ماه امسال، خريد 9 هواپيماي ايرباس از سوي يك شركت خصوصي با نظارت سازمان هواپيمايي يكي از مهم‌ترين رويدادهاي خبرساز صنعت حمل و نقل تلقي شد. با وجود اينكه صنعت هوايي نه در ايران كه در نظام بين‌الملل از سهم قابل توجهي در افكار عمومي برخوردار است و بخشي از دغدغه آحاد ملت‌هاست، توجه فزاينده به اين صنعت در كنار نيازهاي مبرم سه بخش ديگر [ريلي، دريايي و جاده‌اي] يكي از پاشنه آشيل‌هاي توسعه آنها محسوب مي‌شود. طي 25 ماه گذشته با اهتمام جدي و كوشش‌هاي دولت تدبير و اميد، حركت‌هاي تحول‌آفريني در صنعت هوايي روي داد. اين تلاش‌ها در ماه‌هاي آغازين دولت در حمل و نقل دريايي نيز در دستور كار قرار گرفت اما به تدريج با تغييرات و جابه‌جايي مديران، مشمول مرور زمان شد. از آنجا كه خريد تجهيزات بنادر استراتژيك طي يك دهه گذشته يكي از مهم‌ترين گره‌هاي بنادر اصلي كشور بود، مقامات جديد سازمان بنادر و دريانوردي به محض استقرار، در مناسبت‌هاي مختلف وعده خريداري آن را مي‌دادند و حتي بعضا مدل و مشخصات تجهيزات را نيز اعلام مي‌كردند. مخصوصا هر گاه وعده افزايش ظرفيت بندري در ميان بود يا طرحي براي هاب شدن منطقه به ميان مي‌آمد يا نوسازي زيرساخت‌هاي بندري در دستور كار قرار مي‌گرفت خريد تجهيزات استراتژيك ترجيع‌بند سخنان مديرعامل يا اعضاي هيات عامل سازمان بنادر مي‌شد. اگرچه بر كسي پوشيده نيست اين نوع وعده‌ها از كساني بر مي‌آيد كه عملا تجربه‌هاي عملي و عيني محسوسي از امور ندارند و تنها حفظ موقعيت و مقام، آنان را وامي‌دارد كه نسبت به سرنوشت يك بخش از صنعت بي‌اعتنا باشند. اما همين عامل، چنانچه پيشگيري نشود مي‌تواند در آينده نزديك به بحراني در اين صنعت تبديل شود. نوسازي تجهيزات در بنادر شهيدرجايي، امام خميني و چابهار كه از مدت‌ها پيش در دستور كار قرار گرفته بود هم اكنون يكي از مهم‌ترين معضلات بنادر اصلي كشور محسوب مي‌شود. چه آنكه، اگر از همين روزها، بنادر كشور با سيلي از لاينرهاي خارجي مواجه شوند و رونق واقعي به بنادر باز گردد عملا بسياري از وعده‌ها و آرزوها قابل تحقق نخواهد بود. ظرفيت شش ميليوني بندر شهيدرجايي در اين مدت كه همچون نقل و نبات گفته و شنيده مي‌شود حتي اگر تجهيزات نيز نوسازي شود راه طولاني براي تحقق آن طي خواهد شد. بنابراين آنچه اهميت دارد اين است كه بنادر ما در بستر پوسيده‌اي بنا شده‌اند كه ارتقاي آن نيازمند مجموعه‌اي از اقدامات هماهنگ خواهد بود كه در صورت اجراي بي‌وقفه آن مي‌توانيم طي پنج سال آينده اميدهايي به ارتقاي بندري داشته باشيم. در حال حاضر از مجموع دو ترمينال موجود در بندر شهيد رجايي مي‌توان چنين ارزيابي كرد كه با توجه به حجم عمليات فعلي و خروجي ماه‌هاي اخير تنها مي‌توانيم 60 درصد مطلوبيت ايجاد كنيم. همين نقصان، بخشي از لاينرهاي خارجي را براي ورود به بنادر كشور با ترديدهاي جدي مواجه مي‌سازد. چه آنكه، كشتيراني‌هاي خارجي با شاخص‌هاي عمليات موجود نمي‌توانند به كسب و كار خود نظم بخشند. وانگهي، اين نامحتمل نيست كه در صورت حضور در بنادر كشور و وقفه‌هايي كه در بندر استراتژيك ما ايجاد مي‌شود از چرخه فعاليت‌هاي خود در ديگر بنادر منطقه نيز با اختلال مواجه شوند. از سوي ديگر، مدل و نوع تجهيزات مستقر در بنادر اصلي ما، مربوط به 18 سال گذشته است و در حال حاضر سازه‌هاي كشتي‌هاي جديد از ظرفيت‌هاي بسيار بالايي برخوردارند و اين نوع تجهيزات در كنار خستگي و فرسودگي و تعميرات متعدد، با توجه به نوع و اندازه موجود عملا قادر به خدمات‌دهي مناسب نيستند. در نتيجه آنچه رضايت كشتيراني‌هاي خارجي [انتخاب، به‌كارگيري و نگهداري تجهيزات] را تامين مي‌كند در بنادر حال حاضر ايران ميسر نخواهد شد. بنابراين براي خطوط كشتيراني‌هاي خارجي آنچه كه حايز اهميت است روش‌هاي به‌كارگيري تجهيزات، نرم‌هاي تخليه و بارگيري و مهم‌تر از همه، مديريت زمان است. چه آنكه اگر ايران نتواند استانداردهاي «تعهد نرم» خود را بهينه و متناسب با چرخه عمليات امروز بنادر جهان كند، شايد بازگشت به دوران تحريم مامن و پناهگاه امن‌تري براي بسياري از مديران فعلي بنادر محسوب شود.