فسيل‌هاي هشت ميليون ساله مراغه از امريكا به تهران رسيدند
مديركل حقوقي سازمان محيط زيست از جزييات پرونده و دادگاه لاهه براي باز پس‌گيري فسيل‌ها گفت
اعتماد| فسيل‌هاي هشت ميليون ساله مراغه پس از 40 سال به كشور بازگردانده شدند، فسيل‌هايي كه سال‌هاي پيش از انقلاب، براي مطالعه و پژوهش، راهي امريكا شده بودند، بعد از رايزني‌هاي طولاني 40ساله و گذراندن روند حقوقي توسط ديوان داوري لاهه، به تهران بازگردانده شدند و به مخزن موزه تاريخ طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست رسيدند. اين فسيل‌ها در سال‌هاي 74 تا 76 ميلادي بر اساس توافقي كه سازمان محيط زيست با دانشگاه‌هاي امريكا بر سر مساله اكتشاف فسيل از منطقه فسيلي مراغه كه يكي از چهار منطقه مهم دنيا در ذخاير فسيلي است، انجام شد، راهي امريكا شد. اين طرح مشترك متشكل از تيم متخصصان امريكايي دانشگاه‌هاي كاليفرنيا و موزه لس‌آنجلس و گروهي از متخصصان ايران بود كه به كاوش فسيل پرداختند. برخي فسيل‌هاي كشف شده، پس از كدگذاري، راهي موزه تاريخ طبيعي شدند و برخي ديگر براي شناسايي و كدگذاري به ايالات متحده منتقل شدند. اين انتقال، براي ايجاد يك ظرفيت علمي انجام شد وقرار بود بعد از اينكه روي آن كار علمي صورت گرفت، به ايران برگردانده شوند. اما شرايط انقلاب و برهم خوردن روابط ديپلماتيك، باعث توقف در پروژه بازگشت فسيل‌ها شد. داريوش كريمي، مديركل حقوقي سازمان محيط‌زيست در نشست رونمايي فسيل‌ها در سازمان، شروع روند بازگشت را به آبان 93 مرتبط دانست و گفت: در آبان 93، نشستي تحت عنوان «جلسه استماع» در ديوان داوري لاهه، براي شنيدن حرف‌هاي دو طرف دعوي، براي تصميم‌گيري نهايي فسيل‌ها برگزار شد. قضات ديوان به جمع‌بندي رسيدند كه بايد فسيل‌ها را به ايران عودت دهند. بلافاصله بعد از اين راي، سازمان محيط زيست، كارها را براي بازگرداندن فسيل‌ها انجام داد. مهر ماه امسال، گروه ايراني براي تعيين اصالت فسيل‌ها، شناسايي و حل و فصل مسائل حقوقي بين دو طرف به امريكا اعزام شدند. سازمان حفاظت محيط زيست، مركز امور حقوقي بين‌الملل رياست‌جمهوري، نماينده ايران در هيات داوري لاهه و دفتر حفاظت منافع ايران در واشنگتن، چهار نهاد مرتبطي بودند كه بر سر اين دعوي حقوقي حاضر شدند و روند بازگشت را عملي كردند. به گفته كريمي، در نهايت 1351 فسيل مراغه از امريكا به ايران بازگردانده شدند. 1500 فسيل هم در همان زمان، در موزه تاريخ طبيعي ايران نگهداري شد. بخشي از فسيل‌ها قبل از اينكه اينجا شناسايي شوند راهي امريكا شده بودند و نمي‌شد تشخيص داد چه تعداد فسيل راهي شده بود. اصغر مباركي، رييس موزه تاريخ طبيعي ايران، هم با حضور در نشست و در ادامه، مخزن موزه براي رونمايي از فسيل‌ها، تعداد آنها را نهايي اعلام كرد و گفت: اين فسيل‌ها به تمامي از امريكا به ايران بازگردانده شدند. كارشناس ديرينه‌شناسي ما، همراه با گروه اعزامي، به امريكا رفته بودند و مي‌توانيم با اطمينان بگوييم هيچ قطعه‌اي از فسيل‌هاي مراغه در امريكا وجود ندارد. اين فسيل‌ها بعد از جداسازي، كدگذاري و تفكيك مي‌شوند و برحسب شماره رفرنس‌ها، در مخازن نگهداري مي شوند.
از دندان اسب تا گربه‌سان كامل
مخزن موزه تاريخ طبيعي، جايي كه فسيل‌هاي پلمپ شده از فرودگاه، جا گرفته‌اند، سه طبقه زير زمين است. قفسه‌هاي بزرگ دربسته، كه پر است از نمونه‌ها و گونه‌هاي ارزشمند طبيعي. صندوق فسيل‌ها باز است و نمونه‌هايي را براي نمونه در آورده‌اند و روي ميزي در گوشه سالن چيده‌اند. نمونه‌هاي چيده شده، نمونه‌هاي جمجمه و دندانند بيشتر، جمجمه‌اي شبيه جمجمه اسب كه بيشتر به اجداد اسب‌ها تعلق دارد با دندان‌هايي كه قطعا از آن گياهخواري قوي هيكل بوده. فسيل‌هاي بازگردانده شده، قدمتي به اندازه تاريخ دارند؛ هشت ميليون سال. بيشترشان هنوز از صندوق و لفافي كه دورشان پيچيده شده درنيامده‌اند. صندوق پر است از قطعات ريز فسيلي كه آنقدر تازه از راه رسيدند كه هيچ كدام نه ديده شده‌اند و نه شناسايي. در ميان قطعات فسيلي ريز و درشت، توده فسيلي پيچيده شده در قالب گچي، در ميان تك صندوقي جدا از بقيه، خودنمايي مي‌كند. كارشناس اعزامي موزه كه رييس گروه ديرينه‌شناسي هم هست، از اسكلت كامل گوشتخواري سخن مي‌گويد كه بعد از 40 سال اعزام به امريكا، هنوز شناسايي نشده است. زهرا اورك، اسكلت كامل را به گربه‌ساني متعلق مي‌داند، گربه‌ساني متفاوت با گربه‌سانان امروزي. او قطعات اسكلت را توضيح مي‌دهد: اين اسكلت شامل جمجمه، دنده‌هاي كامل، استخوان‌هاي دست و پا هست كه مطالعه چنداني رويش نشده. قرار است توسط كارشناسان خودمان شناسايي و مطالعه شود. اين نمونه، تنها نمونه‌اي است كه كامل برجا فسيل شده. بقيه نمونه‌ها قطعات فسيلي است شامل انواع استخوان‌هاي حركتي، فك‌هاي زيرين، دندان‌ها و انگشتان. او كه مسووليت چك كردن نمونه‌ها و تعيين هويت و اصالت آنها را برعهده داشت، گفت: كارهاي تخصصي و فني اين پروژه كه تعيين اصالت، شناسايي و تفكيك نمونه‌ها از نمونه خارجي و تاييد نمونه‌هاي ايراني بود از وظايف من بود. روند شناسايي نمونه‌ها بر اساس تصاويري كه داشتيم بيش از يك سال طول كشيد. همچنين بعد از اعزام به امريكا، به مدت 25 روز، هر روز 12 ساعت كار مداوم داشتيم. در نهايت مي‌توانم با اطمينان بگويم هيچ نمونه فسيلي مراغه در امريكا باقي نمانده. بحثي هم باز شده كه اگر نمونه‌اي بعدها از سوي امريكا به عنوان نمونه ايراني معرفي شود، از طرف ما قابل شكايت است. حتي قطعه‌اي از خاك مراغه كه در مجموعه فسيلي بود هم، ديگر آنجا نيست. به گفته اورك، نمونه‌ها تك تك توسط او رويت شده و پاكسازي شده بود. برخي از آنها كپك زده بودند و تميز شده است. در هفته‌هاي آينده، باز مي‌شود و بعد از ضدعفوني رويش كار مي‌شود. بقيه نمونه‌ها، متعلقند به خانواده كرگدن‌ها، زرافه‌ها، ماستودونت‌ها كه اجداد فيل‌ها هستند، بوويده كه خانواده گاوسانان يا غزال‌ها و آنتي لوپ‌ها هستند وهيپاريون يا اجداد اسب‌ها، ببر دندان خنجري و كفتار. در ميان نمونه‌ها، يك نمونه زرافه جديد هم معرفي شده است كه نخستين بار در دنيا دارد رويش مطالعه مي‌شود. به ياد استادي كه رويش كار كرده به نام «برنوري» نامگذاري شده است. كاوش‌ها در منطقه فسيلي مراغه، 12 سال است ادامه پيدا كرده. اورك مي‌گويد از سال 82 كاوش‌ها را در منطقه ادامه داديم، نمونه‌هاي مشابه و بهتر از اينها را هم پيدا كرديم. حتي نمونه‌اي داشتيم كه اسكلت نيمه‌اي بود از فسيل دينوتريوم ژيگانتيوم كه يك نوع ماموت است. بيش از 60 درصد از قطعاتش سالم است و داريم رويش كار مي‌كنيم كه به شكل استوار در معرض نمايش بگذاريم. اين نمونه توسط خود محققان داخلي از خاك درآورده شده است. منطقه فسيلي مراغه، يكي از سايت‌هاي فسيل‌شناسي و فسيل‌يابي در ايران است. در آخرين مطالعات صورت گرفته فسيل‌هاي اجداد ماموت، زرافه و آهو در اين منطقه كشف شده است. لايه‌هاي سنگواره‌اي موجود در مراغه مربوط به اواخر دوران نوزيستي زمين‌شناسي يعني چهار تا هفت ميليون سال قبل هستند كه با انجام كاوش‌هاي علمي مي‌توان اطلاعات بسيار دقيقي را از زندگي جانوران غول‌پيكر در اين منطقه به دست آورد. منطقه فسيلي مراغه به دليل دارا بودن فسيل ماستودونت‌ها و ماموت‌ها (سنگواره‌هاي پيش از تاريخ) داراي شهرت جهاني بوده و هم‌اكنون مورد حفاظت ويژه سازمان حفاظت محيط‌زيست قرار دارد. منطقه فسيلي مراغه به عنوان نخستين اثر ملي، طبيعي و فسيلي ايران از بالاترين رده‌هاي حفاظتي سازمان محيط‌زيست است.