نگاهي به رويداد هنري «بهارستان»
كيمياگري با هنر
روزگاري نه چندان دور معنا و مفهوم هنرهاي شهري در ارايه آثاري خلاصه مي‌شد كه در سطح شهر مانا باشند و بتوانند محيطي را علاوه بر زيباسازي به مكاني يادماني بدل كنند تا شهروندان را گاهي با احساس نوستالژيك طي خاطره‌اي كه در آن محيط داشتند پيوند دهند. اما چيزي نزديك به سه دهه است كه اين تفكر در هنر دنيا جاي خود را به ايجاد زمينه‌اي داده تا تغيير عادات روزمره شهرنشينان را به همراه داشته باشد. اين مساله كه در دنياي هنر شهري به عنوان كيمياگري هنر از آن ياد مي‌شود، معرف اين موضوع است كه استفاده از هنر براي فرهنگ‌سازي عمومي بي‌شباهت به كيمياگري نيست زيرا آنچه هنر را غيرمانا و موقت مي‌كند تاثير شگرفي بر روحيه شهروند، ايجاد نشاط شهري، جلب مخاطبان براي بهره‌مندي از هنر و... خواهد شد.
هنر دنيا اگرچه دو دهه پيش و در سال‌هاي پاياني قرن بيستم به هنر ميرا رسيد تا عموم مخاطبان هنري را با گفتمان جديدي از هنر جذب كند اما اين نگرش هنري چند سالي است پا به عرصه هنرهاي شهري ايران گذاشته است.
سازمان زيباسازي شهر تهران به عنوان نهاد مديريتي در زمينه هنرهاي شهري پس از سال‌ها چند صباحي است كه توجه ويژه‌اي به هنرهاي موقتي در شهر تهران نشان مي‌دهد و تلاش دارد تا با هنرهاي غيرمانا و محيطي در ايجاد تغيير چهره شهر و رفتارهاي شهروندي فعاليت كند. برپايي سمپوزيوم‌هاي مجسمه‌سازي، اكران گسترده آثار نقاشي بر بليبوردهاي تبليغاتي و حالا در نوروز سال ۱۳۹۵ برگزاري رويداد هنري «بهارستان» كه اتفاقا توانسته نظر شهروندان تهراني را به خود جلب كند.
در ايام نوروز كمتر شهروند تهراني را مي‌توان يافت كه در اين ايام در گوشه و كنار شهر چشم‌اش به نقاشي‌هاي ديواري، هنرهاي محيطي يا تخم مرغ‌هاي رنگي حجمي در سطح شهر نيفتاده باشد.
رويداد هنري «بهارستان» كه از مشتقات طرح استقبال از بهار شهرداري تهران است امسال با رويكردي متفاوت برگزار شد و هدف از برگزاري آن همگامي هنرمندان با شهروندان در ايجاد نشاط و پويايي در محيط شهري در ايام عيد نوروز بود. بر همين اساس در اين رويداد هنرمندان عرصه هنرهاي تجسمي با ارايه ايده‌ها و طرح‌هاي خلاقانه و پيشنهادي خود دست به آفرينش هنري زدند.
همگامي هنرمندان با شهروندان در استقبال از بهار، ايجاد نشاط و پويايي در محيط شهري توسط هنرمندان، امكان بروز و اجراي ايده‌ها و آثار هنري با شيوه‌هاي بياني مختلف در راستاي زيباسازي در فصل بهار، اجرا و نمايش فرآيند آفرينش‌هاي هنري متناسب با محيط شهري در ايام نوروز و ايجاد فرصت آشنايي شهروندان با فرآيند خلق اثر هنري در حين اجرا؛ از جمله اهداف اين رويداد هنري سالانه بود.
رويداد هنري «بهارستان» در بخش‌هاي گرافيك شهري، مجسمه و هنرهاي محيطي، نقاشي ديواري و تخم مرغ‌هاي نوروزي با حضور ۴۸۶ هنرمند نقاش، مجسمه‌ساز، گرافيست و هنرهاي محيطي رقم خورد تا فضاي بهاري تهران را هنري كند. رويدادي كه با استقبال شهروندان و گردشگران تهراني مواجهه شد و اين روزها عكس اين آثار به پاي ثابت فضاهاي مجازي بدل شده است.
در اين رويداد بيش از ۵۰۰ اثر هنري در مناطق مختلف شهر تهران ارايه شد. در بخش نقاشي ديواري رويداد «بهارستان» ۹۴ هنرمند آثار خود در ۲۲ منطقه شهر تهران به نمايش گذاشتند. در بخش گرافيك اين سالانه هنرهاي شهري آثار ۴۴ هنرمند در فضاهاي تبليغاتي شهر تهران در معرض ديد شهروندان قرار گرفته است.
در بخش مجسمه‌سازي و هنرهاي محيطي نيز ۱۵۷ هنرمند آثار خود را در خيابان وليعصر از ميدان راه‌آهن تا ميدان تجريش، بلوار كشاورز و خيابان انقلاب حد فاصل ميدان فردوسي تا ميدان انقلاب ارايه كرده‌اند. همچنين بخش تخم مرغ‌هاي نوروزي نيز با حضور ۱۹۱ هنرمند در بوستان‌هاي نوروز، باغ‌فردوس، پارك شهر، پارك ملت و پارك لاله برگزار و آثار آن در مناطق مختلف شهر تهران جانمايي شده است.
بر همين اساس با دو هنرمند باسابقه كه در اين رويداد هنري به ارايه اثر پرداختند درباره هنرهاي شهري و تاثير آن بر مخاطب و رويداد «بهارستان» به گفت‌وگو پرداختيم.
همنوايي هنرمندان با شهر
دكتر فريده شاهسواراني از هنرمندان شناخته شده عرصه هنرهاي تجسمي است. اين هنرمند كه بيشتر با آثار ويديو آرت و چيدمان‌هايش شناخته مي‌شود در رويداد «بهارستان» به ارايه اثري پرداخته كه به نقل از او، بلوار كشاورز را به عنوان يك بوم نقاشي در نظر گرفته است.
اين هنرمند درباره توجه به مقوله هنرهاي شهري و محيطي به «اعتماد» گفت: من به عنوان يك انسان معتقدم كه همه بايد در فضاي شهري و براي رعايت يك سري اصول فعال باشند. حالا هنرمندان در اين اثنا چه مي‌توانند بكنند؟ و چگونه رفتار هنري و شهروندي داشته باشند؟ يكي از اين راه‌ها اين است كه به جاي اينكه در گالري و خانه كار هنري كنند به ميان ميليون‌ها آدم بيايند وبه جاي مخاطب خاص با عموم مردم گفتمان داشته باشند. اين مساله تاثير بسيار خوبي در فرهنگ‌سازي شهرنشيني ايجاد خواهد كرد و در روحيه و روان مردم و شهروندان يك شهر نيز بسيار موثر خواهد بود.
وي درباره اينكه هنرهاي محيطي چه تاثيري مي‌توانند بر محيط شهري و سطح آگاهي شهروندان داشته باشد، گفت: خود اين همنوايي هنرمندان با تغيير رنگ محيط شهري كه بر اساس تغيير فصل و فرا رسيدن بهار است، بسيار بر روحيه و جذب مخاطب به آثار هنري تاثيرگذار خواهد بود.
فريده شاهسواراني درباره ايده اثري كه در «بهارستان» ارايه داده است، گفت: اثري را به صورت گروهي در محدوده بلوار كشاورز تا ميدان فلسطين ارايه كرديم. من درسي دارم با عنوان معماري منظر كه به آسيب‌شناسي محيط شهري مي‌پردازد. من با نگاهي به اين منطقه ديدم كه در اين محيط چيزهايي بايد عوض شود و متوجه بخش نور و برق‌رساني آنجا شدم و قرار شد بخشي از اين بستر عوض شود. من همه اين بستر را به عنوان يك بوم ديدم همانند يك نقاش كه براي نقاشي كمپوزيسيون و جنس بوم ورنگ‌ها را بررسي مي‌كند؛ من هم به عنوان هنر محيطي اين ارزيابي را انجام دادم. من بلوار كشاورز را به عنوان يك باغ ايراني ديدم با دو حوض در دو طرف بلوار و يك كانالي كه قبلا آب در آن جاري بوده است و الان فاقد آب است. بر همين اساس چند ماهي كشيدم براي اعتراض به مقوله محيط زيستي اين منطقه و فقدان آب و لطمه‌اي كه متوجه محيط زيست آن شده است. در واقع ماهي‌ها را در جداره كانال تعبيه كرديم و از رنگين كماني از رنگ بهره برديم. ما از حلقه‌هاي رنگي استفاده كرديم كه نورهايي به صورت حلقه‌اي در آن براي زيبايي شب ايجاد شدند.
رشد بصري مردم
پريسا خضابي، هنرمند باسابقه مجسمه‌سازي نيز يكي از هنرمنداني است كه در رويداد «بهارستان»، سازه‌اي تلفيقي از معماري و مجسمه ارايه كرده است. او درباره تاثير هنرهاي شهري بر شهروندان به «اعتماد» گفت: آثار هنري شهري بايد با هدف رشد بصري مردم انجام شوند تا بتوانند تاثير كافي در فضاي شهر ايجاد كنند.
خضابي با اشاره به اينكه مجسمه و هنرهاي محيطي چه تاثيري مي‌توانند بر محيط شهري و سطح آگاهي شهروندان داشته باشند، توضيح داد: امنيت بخشي به فضاهاي شهري و حس هم هويتي با شهر مهم‌ترين مساله است. بايد در نظر بگيريم كه امروزه آثاري كه در شهر قرار دارند چقدر به شكل يك نشانه شهري يا كانون بصري عمل مي‌كنند و آيا ظرفيت تبديل شدن به يك نشانه ملي را دارند.
وي افزود: ما چقدر با آثاري كه در شهر قرار دارند احساس نزديكي و پيوند مي‌كنيم. اصلا بود و نبود بعضي آثار چه تاثيري بر حس شهروندان دارد؛ متاسفانه فقدان جذابيت بعضي آثار از كيفيت فضا مي‌كاهد و مانع نشاط در فضاي شهري شده است.
خضابي، درباره ارزيابي‌اش از رويداد «بهارستان» گفت: مثلث هنرمندان، شهروندان و شهرداري، اگر در اين پروژه به شكل صحيح حركت كند مي‌تواند در راستاي اغناي تجربه‌هاي زيباشناختي، ارتقاي سواد بصري و توسعه تعاملات فرهنگي و اجتماعي شهروندان مبحث مهمي را در حوزه شهري ترويج دهد. رفتاري كه باعث ارتباط شهروند با اثرهنري شده و در حفظ و عدم تخريب آن سهيم باشند. در اين ميان، جايگاه شهروند بسيار اهميت دارد.
اين هنرمند افزود: آثار ميرا قطعا تعامل بيشتري نسبت به آثار ماناي شهري با مخاطب دارند واين خود باعث ايجاد حس سرزندگي در شهر مي‌شود همچنين باب جديدي را در برابر شهروندان باز مي‌كند كه مجبور نيستند به اجبار در برابر برخي از احجام هنري قرار بگيرند و مفهومي را استخراج كنند.
اين هنرمند درباره اثر خود در رويداد «بهارستان» كه با عنوان «معبد درون» ارايه داده است، گفت: با تاسي از عناصر معماري و نمادشناسي دايره كه نشان از آسمان دارد و مربع كه زمين را يادآور مي‌شود اين اثر ارايه شده است، در اصل اين اثر مكعب مستطيلي است كه سطوح آن با استفاده از مواد و الياف طبيعي مثل شاخه، برگ، ريشه خشك و كنف پوشيده شده است.
وي افزود: اين حجم با ايجاد فضاهايي مبهم در وجوه مختلف باعث تهييج بيننده در كشف راز درون آن مي‌شود. اين مكعب به گونه‌اي تعبيه شده است كه در ديواره‌هاي آن با استفاده از فرم‌هايي، با مخاطب وارد تعامل مي‌شود واز طريق حفره‌هايي مخاطب مي‌تواند با ارزش‌هاي بصري متنوع داخل اين اثر هنري وارد گفت‌وگو شود.
لازم به يادآوري است، رويداد هنري «بهارستان» (سالانه هنرهاي شهري بهار تهران) در بخش‌هاي مجسمه، هنرهاي محيطي، گرافيك، نقاشي ديواري و تخم‌مرغ‌هاي نوروزي همزمان با ايام نوروز ۱۳۹۵ در تهران برگزار مي‌شود و تا پايان فروردين ماه
ادامه دارد.