كاربران ايراني لحظه به لحظه اخبار تركيه را دنبال كردند
بي‌خوابي هم‌پاي كودتا
زهرا چوپانكاره
اعتماد| نيمه‌شب جمعه، رنگ و روي صفحات اجتماعي به يك‌باره عوض شد. هشتگ‌هاي #تركيه و #كودتا كنار هم نشستند و خبرهايي كه اول در حد شايعه بود، با گذر از ساعت 12 شب با نقل قول‌هايي از منابع رسمي همراه شدند، عكس‌هايي از حضور تانك‌ها در خيابان‌هاي شهر و پل‌هاي استانبول پيدا شد و بعد از اينكه مشخص شد كودتا در تركيه، شايعه نيست، كاربران ايراني شبكه‌هاي اجتماعي هم تبديل شدند به حلقه‌اي از زنجيره مجازي كه آتش خبر كودتا را تندتر مي‌كرد. تلگرام، توييتر، اينستاگرام و فيسبوك هر كدام به نحوي پر شدند از عكس‌ها و خبرها و نظرات كاربراني كه خبرها را لحظه به لحظه دنبال مي‌كردند و دست به دست مي‌چرخاندند.
«ارتش تركيه دو پل اصلي و مهم در استانبول از جمله پل بسفر را بست»، «شنيده شدن صداي شليك گلوله در آنكارا، پايتخت تركيه»، «بيانيه ارتش تركيه منتشر شده در سايت اينترنتي ارتش تركيه: كنترل كشور در دست ماست. » اينها خبرهاي كوتاه و عجيبي بودند كه در فاصله چند دقيقه از هم توسط خبرنگاران و سايت‌هاي خبري در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر شد، صفحه توييتر رسانه‌هاي بزرگ جهان با هر خبري به روز مي‌شدند، خبرهاي كوتاه كم‌كم مثل تكه‌اي پازل كنار هم قرار گرفتند و تا ساعت 1:30 شب ديگر تصوير نسبتا واضحي از كودتا وجود داشت، ديگر شكي نبود. خبر وضعيت تركيه و تحولات يك‌شبه‌اش خيلي زود سر از گروه‌هاي تلگرامي خانوادگي و دوستانه هم درآورد، انبوهي از پيام‌ها و اخبار مربوط به كودتا براي مدتي جاي ويديو‌هاي طنز و سخن بزرگان و شايعات مرسوم را كه در گروه‌هاي مختلف دست به دست مي‌شدند گرفت. در اينستاگرام عكس‌ها و ويديوهايي از اتفاقاتي كه در تركيه مي‌افتاد منتشر شد و بعضي‌ها عكس خودشان را در حال تماشاي اخبار كودتا گذاشتند. يكي از خبرنگاران ايراني ساكن استانبول تلاش داشت تا آنچه در حال وقوع است را در توييتر با سايرين به اشتراك بگذارد: «درگيري در خيابان‌هاي استانبول. حكومت نظامي اعلام شده ولي برخي مردم تلاش مي‌كنند پول از بانك بردارند براي روزهاي آينده. » برخي ديگر در خصوص وضعيت مسافران در فرودگاه استانبول نوشتند، عكس‌هايي از فرودگاه خالي آتاتورك منتشر شد و بعد خبر از اين رسيد كه فعلا هيچ پرواز ورودي و خروجي از اين فرودگاه انجام نمي‌شود.
پيش از ساعت 2 نيمه شب خبر رسيد كه اردوغان از طريق پيام تصويري در شبكه سي‌ان‌ان تركي حاضر شده و از همه مردم تركيه خواسته است به ميدان‌هاي اصلي شهرها بيايند و عليه كودتاگران تظاهرات كنند. تصوير اردوغان روي تلفني كه در دست مجري شبكه قرار داشت بارها بازنشر داده شد و در برخي گروه‌هاي تلگرامي بحث بر اين بود كه چگونه رييس‌جمهور تركيه از مكاني نامعلوم مردم را به دفاع از دولت خود فرا مي‌خواند. كمي بعد هم، توييت محمدجواد ظريف خبرساز شد، توييتي كه در آن اشاره شده بود نگران وضعيت تركيه است و تاكيد كرده بود: «ثبات، دموكراسي و امنيت مردم تركيه مسائلي اساسي هستند. » همراه با اين اخبار و با توجه به و مشخص نبودن مكان اردوغان، كم‌كم شايعه حضور او در تهران هم سر از شبكه‌هاي اجتماعي درآورد: «جنگنده‌هاي ايراني يك هواپيماي مسافربري تركيه‌اي را در شمال غرب كشور تا تهران اسكورت كرده‌اند. گفته مي‌شود اردوغان مسافر اين هواپيماست!»، «هواپيماي اردوغان در تهران به زمين نشست.»، «گفته مي‌شود هيچ كدام از مسوولان ايراني به جز دو مسوول رده بالاي امنيتي در فرودگاه حاضر نشده‌اند. » اين شايعه خيلي زود دست به دست شد تا جايي كه خبرگزاري تسنيم قبل از ساعت 3
نيمه شب به نقل از «يك مقام آگاه» خبر حضور اردوغان در تهران را «دروغ» خواند.
پس از درخواست اردوغان از مردم براي حضور در خيابان، سيل عكس‌هاي مبني بر حضور بخشي از مردم در خيابان‌ها، ايستادن آنها در مقابل تانك‌ها و مقابله‌شان با ارتش خيلي سريع واكنش كاربران ايراني را هم برانگيخت در اوج ماجراها كاربران در شبكه‌هاي اجتماعي مختلف در خصوص سياست‌هاي ادوغان، اشتباه بودن يا قابل پيش‌بيني بودن كودتا بحث كردند و تحليل ارايه كردند و بعد به خواب رفتند.
صبح بعد كودتا
صبح ديروز آنهايي كه با خبر كودتا به خواب رفته بودند با خبر شكست كودتا و بازگشت اردوغان از خواب برخواستند، كودتاي چند ساعته‌اي كه بيش از 100 كشته و هزار مجروح به جاي گذاشت تبديل شد به جك‌ها و طنزهايي كه حالا چند سالي است تبديل به بخشي جدايي‌ناپذير از فرهنگ كاربران ايراني شبكه‌هاي اجتماعي شده است. كوتاه بودن دوام حضور ارتشيان در قدرت و وضعيت تركيه پس از رخدادهاي پياپي اخير محور اصلي اين پيام‌هاي طنزآميز بود: «سريالاي تركيه بالاي ٣٠٠ قسمته، ولي كودتاهاشون زير ٢ ساعت»، «تور يك هفته‌اي تركيه: پنج هزار و هشتصد تومان.»، «يعني چهارشنبه سوري ما دوامش از كودتاي تركيه بيشتر بود! حتي من يه بار تو خونه مون عليه بابام كودتا كردم بيشتر طول كشيد، از ظهر تا شب قدرت دستم بود!» و باز هم طبق روال يكي دو سال اخير سروكله كاربران ايراني در صفحه ايسنتاگرام اردوغان و ابرو، خواننده زن تركيه‌اي پيدا شد كه ماجراي كودتا را بهانه‌اي كردند براي راه انداختن موجي از جملات قصار و كامنت‌هاي طنزآميز به زبان فارسي. بخشي ديگر از شوخي‌هاي مجازي بعد از انتشار سلفي رامين رضاييان بازيكن ايراني تيم ريزه اسپور تركيه با يكي از تانك‌هاي كودتاگران آغاز شد كه با بازنشر عكس او، در مورد حضور او و مهدي طارمي در تركيه نظرات طنزآميز گذاشتند: « رامين رضاييان تو اينستاگرامش گفته بود سوپرايز دارما. اين بود سوپرايزش. »، «ميگن توي قرار داد طارمي يكبندي هست كه نوشته در صورت رخ دادن كودتا قرارداد فسخ مي‌شود. » اما به غير از طنزها و هجوها و شوخي‌هايي كه تقريبا به همان سرعت كودتا، شبكه‌هاي اجتماعي و موبايلي ايرانيان را در اختيار خود گرفتند برخي از كاربران ديگر هم بودند كه سرعت حوادث و رخدادهاي تاسف‌بار دنيا را يادآور شدند. رخ دادن كودتا در تركيه به فاصله كمتر از دو روز از حادثه كشتار 84 نفر در شهر نيس فرانسه بارها توسط كاربران مورد توجه قرار گرفت: « هرشب تا مي‌خواهيم بخوابيم، بلايي نازل مي‌شود!ديشب نيس فرانسه بود، حالا نوبت تركيه است. خدا فردا شب را بخيربگذراند.»
آنكارا، استانبول، شبكه خبر
زماني كه پيام اردوغان توسط رسانه‌ها منتشر شد و خيلي زود فضاي توييتر را پر كرد، برخي از كاربران به مخالفت اردوغان با آزادي بيان و عملكرد آزاد رسانه‌ها اشاره كردند، همان چيزي كه اتفاقا سبب شد دولت او نجات پيدا كند: «اردوغان با آزادي رسانه ميانه خوبي ندارد. اما شب بحران دموكراسي، آنچه به دادش رسيد همان دو قطره آزادي باقيمانده رسانه‌هاي تركيه بود. » كاربراني كه در حال انتشار اخبار تركيه در شب كودتا بودند به كاهش سرعت اينترنت و احتمال قطع شبكه‌هاي اجتماعي در اين كشور اشاره كردند، همين بهانه‌اي شد براي اينكه عده‌اي از كاربران ايراني به اين موضوع اشاره كنند كه حتي پيام وزير خارجه كشورمان هم از طريق شبكه اجتماعي فيلتر شده توييتر منتشر شده است و رسانه‌هاي داخلي هم اين پيام را پوشش داده‌اند با اين وجود محدوديت‌هاي رسمي شبكه‌هاي اجتماعي همچنان در كشورمان برقرار است. اما اين‌بار صداوسيما توانست هدف اصلي انتقادهاي كاربران قرار نگيرد. شبكه خبر پس از اعلام رسمي كودتا در تركيه و پس از چند بار تكرار اين خبر در زيرنويس برنامه‌هاي خود، به صورت ويژه به پخش زنده تصاويري از آنكارا و استانبول پرداخت. اين حركت آنقدر قابل توجه بود كه خبر پخش زنده كودتا توسط شبكه خبر هم در گروه‌هاي تلگرامي منتشر شد. خبرنگار شبكه خبر از آنكارا توسط تلفن خود و اپليكيشن اسكايپ به ارايه گزارش پرداخت وخبرنگار اين شبكه در استانبول هم به توضيح وضعيت شهر پرداخت. پخش زنده اين شبكه و توضيح آخرين تحولات توسط خبرنگاران حاضر در دو شهر استانبول و آنكارا به صورت مداوم در طول جريان كودتا ادامه داشت و بينندگان اين شبكه هر ده دقيقه يك بار در جريان آخرين اخبار قرار مي‌گرفتند. پوشش مفصل صداوسيما از اين حادثه تا بازگشت اردوغان، شكست كودتا و پس از آن ادامه داشت و مي‌توان به يكي از نمونه‌هاي خوب پوشش خبري رسانه‌هاي داخلي از آن ياد كرد.