اهداي جايزه پانزدهمين بي‌ينال معماري «ونيز» به پرويز كلانتري

علي مطلب‌زاده

برپايي نمايشگاهي از آثار پرويز كلانتري بهترين بهانه بود براي برگزاري يادبود اين هنرمند؛ نمايشگاهي كه روز جمعه با نمايش چهل اثر از پرويز كلانتري در آرت‌سنتر2 و در باغ انجمن خوشنويسان افتتاح شد و دوستان و علاقه‌مندان به اين هنرمند فرصتي يافتند تا در كنار ديدن آثارش، ياد و خاطره او را كه در آخرين روز ارديبهشت امسال بعد از تحمل يك دوره بيماري و بستري شدن درگذشت، زنده نگه دارند. اما همزمان با افتتاح اين نمايشگاه خبر ديگري هم اعلام شد و آن هم اهداي جايزه بي‌ينال ونيز امسال به پرويز كلانتري بود. چندي پيش مجيد ملانوروزي، رييس موزه هنرهاي معاصر از نمايش سه اثر معماري پرويز كلانتري در پانزدهمين دوسالانه معماري ونيز خبر داده بود. مجيد ملانوروزي، رييس موزه هنرهاي معاصر اعلام كرده بود كه در پانزدهمين بي‌ينال معماري ونيز كه از ششم خردادماه امسال آغاز شده بخشي از گنجينه‌ موزه هنرهاي معاصر به‌ نمايش گذاشته مي‌شود. اما مهم‌ترين بخش نمايشگاه غرفه ايران در بي‌ينال ونيز سه اثر از پرويز كلانتري در زمينه معماري بود. به گفته ملانوروزي برنامه‌ريزي براي اين نمايشگاه در زمان بيماري كلانتري انجام شده بود و حالا با درگذشت اين هنرمند تصميم گرفته شده تا جايزه بي‌ينال ونيز به پرويز كلانتري تقديم شود. در حاشيه مراسم بزرگداشت پرويز كلانتري، وحيد ملك، اعلام كرد كه جايزه معماري امسال بي‌ينال ونيز به خاطر مجموعه كارهاي پرويز كلانتري به اين هنرمند اهدا شده و به همين دليل در روي جلد كتاب بي‌ينال امسال ونيز هم اثري از كاهگل‌هاي پرويز كلانتري به چاپ رسيده است.
اما جمعيت زيادي كه روز جمعه براي ديدن آثار پرويز كلانتري آمده بودند در نهايت در مراسمي شركت كردند كه با سخنراني علي جنتي وزير ارشاد، وحيد ملك، بنيانگذار آرت‌سنتر، رضا كيانيان و اميرهوشنگ اردلان همراه بود و در آن پيام‌هاي پرويز تناولي، فرشيد مثقالي و محمدابراهيم جعفري كه فرصت حضور در اين مراسم را پيدا نكرده بودند هم خوانده شد. در اين نمايشگاه آثاري از دوره‌هاي مختلف كاري پرويز كلانتري كه از مجموعه شخصي خانواده او و مجموعه گالري آرت‌سنتر بود به نمايش در آمد؛ نمايشگاهي كه در آن از يك اثر ديده نشده از دهه 30 كه توسط كلانتري خلق شده هم رونمايي شد و در كنار نمايشگاه اجراي موسيقي به شكل زنده هم ديده مي‌شد. اما آنچه بيشتر از همه در اين مراسم به چشم مي‌آمد آثار پرويز كلانتري و فيلم پرتره‌هايي بود كه درباره او ساخته شده‌. جدا از نمايشگاه در محوطه بيروني تصويرسازي‌هاي معروف و شناخته‌شده كلانتري روي درخت‌هاي محوطه خودنمايي مي‌كرد. صداي او در حالي كه سلام مي‌كرد از بلندگوها پخش مي‌شد و فيلم‌ پرتره‌هايي از روشن نوروزي، محمد حمزه‌اي، طاها شجاع نوري و ديگران كه درباره پرويز كلانتري و آثارش ساخته شده هم از تلويزيون‌هايي كه در قسمت‌هاي مختلف اين مراسم قرار داده شده بود، نشان داده مي‌شد. اين تصاوير در نهايت با مجسمه‌اي از اين هنرمند با همان لباس كار هميشگي‌اش در گوشه‌اي از مراسم كامل شد. اما مراسم رسمي بزرگداشت دو ساعت بعدتر شروع شد و هركدام از سخنرانان به بهانه‌اي از پرويز كلانتري و آثارش گفتند. پرويز كلانتري يك‌سال و نيم پيش قبل از اينكه در بستر بيماري بيفتد در همين جايگاه حاضر شده بود و در مراسمي سخنراني كرده بود كه براي بزرگداشت هانيبال الخاص در آرت‌سنتر برگزار شد. وحيد ملك در صحبت‌هايش به اين موضوع اشاره كرد و گفت كه قرار بوده دومين بزرگداشت اين مجموعه به پرويز كلانتري اختصاص داشته باشد و حالا اگر چه كلانتري در ميان ما نيست اما روحش در اين مراسم حاضر است. علي جنتي، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي سخنران بعدي مراسم بود. جنتي از كلانتري به عنوان يك هنرمند جاودانه ياد كرد و از ملاقاتش با او در دوران بيماري‌اش گفت، ملاقاتي كه به گفته او روحيه با نشاط و سرزنده كلانتري را حتي در دوران بيماري نشان مي‌داد. جنتي در ادامه در مورد شخصيت و آثار كلانتري هم صحبت كرد: «كلانتري شخصيتي بود كه براي كشور افتخار آفريد و در صحنه بين‌المللي حضور فعال داشت و آثارش در گالري‌هاي دنيا و سازمان ملل حضور دارد. ملت ما صاحب فرهنگ و تمدن چند هزار ساله است. اين فرهنگ سرمايه اساسي ما است و دوست و دشمن به آن اعتراف دارند و عرضه هنرمندان ما در عرصه بين‌المللي، نشان از اين فرهنگ غني است. خوشبختيم هنرمندان ما آثارشان را در عرصه بين‌المللي ارايه مي‌كنند و مورد تقدير قرار مي‌گيرند.» او با اشاره به اينكه كلانتري از بنيانگذاران مكتب سقاخانه بود با اشاره به تابلوهاي كوير اين هنرمند گفت: «او در حوزه كوير آثاري با عشق و علاقه آفريد كه تماما فضاي بومي دارد. كمتر كشوري چنين هنرمنداني دارد.»
بعد از پخش كليپي درباره پرويز كلانتري نوبت به رضا كيانيان رسيد تا در مورد او صحبت كند؛ «در اين چند ماه اخير هنرمندان زيادي را از دست داديم اما دو نفر بودند كه شباهت زيادي به يكديگر داشتند پرويز كلانتري و عباس كيارستمي.» او به همين بهانه به مقايسه دو نماد از آثار كيارستمي و كلانتري پرداخت و از همان‌ها به عنوان امضاهاي اين دو هنرمند ياد كرد. به گفته او وقتي تك‌درختي را بالاي كوه يا جاده‌اي مارپيچ مي‌بينيم بلافاصله ياد عباس كيارستمي مي‌افتيم. اين موضوع در مورد پرويز كلانتري هم وجود دارد و وقتي كوير و كاهگل مي‌بينيم بي‌اختيار به ياد پرويز كلانتري و آثار كاهگلي‌اش مي‌افتيم. كيانيان بعدتر به اين اشاره كرد كه اين امضاها تكرار شدني نيستند و براي مثال به بازي مارلون براندو در پدرخوانده يا سمفوني چهل موتزارت اشاره كرد. كيانيان در ادامه از دوره‌هاي كاري كلانتري مثال زد و گفت: «وقتي او اولين نمايشگاهش را با عنوان سياه روي سياه برپا كرد مشخص بود با هنرمندي جسور و جست‌وجوگر طرف هستيم. اما بعد از آن كاهگل‌ها بود و كويرها. خانه‌هايي در دل كويرها خلق كرد كه امضاي او شد. بعدها وقتي كوچ عشاير را كار كرد بسيار زيبا بود اما به قدر كافي راز نداشت. اين آثار كويرها و كاهگل‌هاي اوست كه هميشه پر از راز است.»كيانيان با اشاره به اينكه ديگران هم با كاهگل كار كردند اما هر جا كاهگل ببينيم ياد كلانتري مي‌افتيم، گفت: «كلانتري به سنت‌ها پايبند بود اما در تابلوهاي او يك سكوت هست كه همين سكوت راز كارهاي اوست. گويي در تابلوهاي او جهان كلا ايستاده و ساكن شده و تنها همان قطعه براي ديدن است. اين برهوت و سكوت و تنهايي، رازي است كه او را جاودان مي‌كند.» اميرهوشنگ اردلان، هنرمند معمار، سخنران ديگر اين مراسم بود. او درباره آثار كاهگلي پرويز كلانتري حرف زد. از زادگاه او طالقان كه زادگاه هنرمندان زيادي در طول اين سال‌ها بوده صحبت كرد و در نهايت هم از تابلويي صحبت كرد كه كلانتري آن را بعد از طراحي سه تابلوي بزرگ براي تالار برج تهران به او هديه داده بود: «بعد از تمام شدن اين سفارش، روزي به منزل كلانتري رفتم. او از من خواست از ميان آثارش اثري را انتخاب كنم. در مقابل اين سخاوت كلانتري من تابلويي را انتخاب كردم كه فقط كاهگل روي آن كشيده شده بود و هيچ‌چيز ديگري روي آن نبود. تابلو براي من كامل‌ترين اثر كلانتري بود، اما چند روز بعد از اين ماجرا، پرويز از من خواست تابلو را به نزد او ببرم تا كامل كند و من در مقابل اصرار او فقط خواستم تا با پالت روي آن نقشي ايجاد كند. » اردلان اين تابلو را با خودش به مراسم بزرگداشت پرويز كلانتري آورده بود. تابلويي كه به گفته او سريع‌ترين كاري است كه پرويز كلانتري در مدت زمان كوتاهي و در عرض چند دقيقه آن را كامل كرده و البته يكي از ناشناخته‌ترين آثار او محسوب مي‌شود. نمايشگاه آثار پرويز كلانتري تا 26 مردادماه در آرت‌سنتر2 در باغ انجمن خوشنويسان داير است.