ضرورت تدوين تاريخ جامع دفاع مقدس
علي شكوهي
دو روز قبل به همت «انجمن انديشه و قلم» نشستي با حضور 4 تن از سياسيون و صاحبنظران حوزه دفاع مقدس و جنگ تحميلي برگزار شد كه بنده به عنوان مجري‌كارشناس در خدمت آنان بودم. آقايان سيدمحمود دعايي (آخرين سفير جمهوري اسلامي در عراق قبل از شروع جنگ)، سيدمحمد غرضي (استاندار خوزستان در مقطع شروع جنگ)، امير مسعود بختياري (از فرماندهان ارتش در دوران دفاع مقدس و نويسنده تاريخ جنگ) و سردار محمد دروديان (محقق و نويسنده تاريخ دفاع مقدس) مهمانان آن جلسه بودند. همه مهمانان را دعوت كردم تا درباره اين دو پرسش نظر خودشان را بيان كنند: «آيا جنگ تحميلي عراق عليه ايران، قابل پيش‌بيني بود؟» و «با فرض قابل پيش‌بيني بودن، آيا جنگ تحميلي قابل پيشگيري هم بود يا نه؟»
در پاسخ به پرسش اول، تمام شركت‌كنندگان معتقد بودند كه جنگ تحميلي قابل پيش‌بيني بود و مطابق گزارش‌هاي رسمي موجود در ارتش و ديگر دستگاه‌هاي نظام، حمله عراق و تحميل جنگ قطعي بود و حتي براي مقابله با آن هم طرح‌هايي در كشور به تصويب رسيده بود.
در عين حال برخي از افراد با توسل به تحليل نظري به اين ديدگاه معتقد بودند كه عراق از قبل از پيروزي انقلاب اسلامي و بعد از انحلال ساواك و تضعيف ارتش به فكر جنگ نظامي عليه ايران افتاد ولي برخي معتقد بودند كه اين تصميم به بعد از پيروزي انقلاب مربوط است.
برخي هم معتقد بودند كه رخدادهايي مانند اشغال سفارت امريكا از سوي دانشجويان در اين ماجرا موثر بود و ضمن اينكه تاريخ حمله عراق به ايران را به تاخير انداخت اما قطعيت آن را بيشتر كرد. در واقع همه شركت‌كنندگان در اين ميزگرد معتقد بودند كه اقدامات عراق در خريد تجهيزات نظامي و برنامه‌هايش براي جابه‌جايي نيروها در طول مرز و اقدامات سياسي صورت گرفته از سوي بغداد براي نزديك شدن به كشورهاي ارتجاعي عرب و حمايت همه‌جانبه اين كشور از مخالفان جمهوري اسلامي و طراحي كودتاي عقرب (موسوم به نوژه) در حمايت از بختيار و مواردي از اين دست نشان مي‌دهد كه قطعا عراق سوداي جنگ با جمهوري اسلامي و پيروزي نظامي داشت و آن فرصت طلايي كه به نظر صدام هر صدسال يك‌بار هم ايجاد نمي‌شود، در آن مقطع براي عراق فراهم شده بود.
در پاسخ به پرسش دوم اختلافاتي در آراي شركت‌كنندگان وجود داشت. اكثرا معتقد بودند كه ما كاري براي جلوگيري از جنگ نمي‌توانستيم بكنيم. عراق اراده كرده بود كه از طريق نظامي ايران را وادار به عقب‌نشيني كند و پاي قراردادي تازه بنشاند و كل اروندرود را در اختيار بگيرد يا بخشي از مناطق مهم ايران از جمله خوزستان را جدا كند. در اين حالت ما يا بايد آنقدر قدرتمند باشيم كه هراس در عراق ايجاد كند كه نبوديم يا بايد به پشتيباني ابرقدرت‌ها اميدوار باشيم كه آنها مخالف ما بودند يا بايد به خواسته‌هاي عراق در مذاكرات دوجانبه تن بدهيم كه ما
اهلش نبوديم.
بنابراين تصميم به جنگ با ايران در عراق قطعي بود و از طريق ديپلماسي كار خاصي نمي‌شد كرد. البته جناب مسعود بختياري معتقد بود كه ما كاري نكرديم كه معلوم شود پيشگيري از جنگ شدني بود يا خير و بنابراين پاسخ ايشان به اين سوال نه مثبت بود و نه منفي ولي ديگران معتقد بودند كه با توجه به شرايط ايران و مطالبات عراق و منطق سياسي حاكم بر ذهنيت مقامات عراقي و با عنايت به روانشناسي فردي صدام بعيد بود كه بشود با مذاكره يا حساس كردن مجامع جهاني يا جلب حمايت ابرقدرت‌ها جلوي وقوع جنگ را گرفت.
در اين جلسه تعلق خاطري كه هر كدام از شركت‌كنندگان به افراد يا سازمان يا گذشته خودشان داشتند، بر نحوه تحليل و ارزيابي جنگ تحميلي به‌شدت اثر مي‌گذاشت.
مثلا جناب بختياري بيش از ديگران بر نقش ارتش در جنگ تاكيد داشت و ناديده گرفتن هشدارهاي نظاميان باسابقه را موضوع گلايه خود قرار مي‌داد در حالي كه جناب غرضي به خاطر نوع عملكردش در استانداري خوزستان، بر ضعف ايمان و انگيزه ارتشيان تاكيد مي‌كرد و معتقد بود كه با تكيه بر ارتش ما نمي‌توانستيم كاري از پيش ببريم. در عين حال جناب بختياري اين سخن را قبول نداشت و معتقد بود كه ارتشيان وقتي در كنار بقيه نيروهاي رزمنده جدي گرفته مي‌شدند و به طرح‌ها و برنامه‌هاي آنان توجه مي‌شد حتما دستاورد ما در جنگ نيز افزايش مي‌يافت و چند عمليات شكستن حصر آبادان تا آزادي خرمشهر را شاهد خودش مي‌دانست.
نكته ديگري كه بايد بر آن تاكيد شود نياز جدي ما به تدوين تاريخ دفاع مقدس با رعايت اصول علمي و تحقيقات همه‌جانبه است. اكنون هم در سپاه و هم در ارتش كارهاي زيادي در جريان است تا به يك تاريخ جامع درباره جنگ تحميلي برسيم اما به نظر مي‌رسد كه بايد از منظر اسناد و مدارك كشورهاي ديگر و ازجمله اسناد خود عراقي‌ها و اسناد منتشره توسط انگليس و امريكا هم به ماجراي جنگ تحميلي توجه نشان داد و به سوالات زيادي كه در اين زمينه وجود دارد جواب داد. اين كاري بس ضروري و البته دشوار است و بايد همه خاطرات و اسناد و مدارك رسمي و غيررسمي را مورد بازبيني قرار داد تا به نتيجه رسيد.