اين‌بار قاهره ميزبان مذاكرات بود
دشمن در شمال، آتش‌بس در جنوب
يسرا بخاخ
آتش‌بس در غوطه شرقي دمشق، توافق ادلب در شمال غرب سوريه و نبرد حزب‌الله در عرسال در نزديكي مرزهاي جنوب غربي سوريه؛ گزارشي كوتاه از تحولات سرزمين شام در اين روزهاست. اين مساله نشان مي‌دهد همه جريانهاي نظامي موجود در اين كشور تلاش مي‌كنند قدرت خود را در روزهايي كه اميد مي‌رود روزهاي پاياني بحران سوريه باشد تثبيت كنند. در تحول غير منتظره‌اي در سوريه گزارش‌هاي غيررسمي نيز حكايت از تصميم امريكا براي پايان دادن به برنامه اطلاعاتي واشنگتن در حمايت از معارضان سوريه دارد كه به معناي قطع حمايت‌هاي تسليحاتي و اطلاعاتي از معارضان مسلح سوري خواهد بود.
توافق ادلب
بعد از چند روز درگيري خونين، احرارالشام و هيات تحريرالشام روز جمعه گذشته توافق كردند تا درگيري‌هايي كه ميان شان جريان دارد را متوقف كنند. بر اساس اين توافق آتش‌بس در بخش‌هايي از ادلب برقرار و عناصر دو طرف از گذرگاه باب الهوي در مرز تركيه خارج شده و اداره اين گذرگاه را به بخش‌هاي غيرنظامي واگذار خواهند كرد. اديب عليوي، تحليلگر و كارشناس نظامي به پايگاه العربي 21 در اين باره گفته كه درگيري گروه‌هاي معارض مسلح سوري با يكديگر علاوه بر دلايل آشكار و مشخص، دلايل پنهان و مبهمي هم دارد. يكي از دلايل آشكار شكل‌گيري اين درگيري‌ها ميان جريانهاي نظامي معارض دولت سوريه تلاش براي به دست گرفتن كنترل بخش‌هاي بيشتري از خاك ادلب مانند گذرگاه باب الهوي و به دست گرفتن كنترل انبارهاي سلاح در منطقه بود. اما احمد ابوعلي، محقق علوم سياسي و روابط بين‌الملل معتقد است كه دليل اصلي درگيري‌هاي معارضان مسلح سوري بي‌اعتمادي ميان اين گروه‌ها به ويژه بعد از گفت‌وگوهاي آستانه و ژنو است و نقطه اختلاف از اينجا شروع شد كه احرارالشام با وجود اينكه در گفت‌وگوها حضور پيدا نكرده بود اما با ساز و كار گروه‌هاي شركت‌كننده در اين گفت‌وگوها موافق بود. به گفته اين تحليلگر وقتي قرار شد همه گروه‌هاي معارض سوري در يك بدنه واحد تغيير شكل بدهند و متحد شوند، احرارالشام يكي از جريان‌هايي بود كه از سوي تحريرالشام به عدم همكاري و جلوگيري از اجراي اين طرح متهم شد و معارضان مسلح اين مساله را يكي از عوامل اصلي پيشروي‌هاي اخير ارتش سوريه مي‌دانند. يك نكته ديگر نزديكي تركيه به احرار الشام است و با توجه به اينكه ارتش تركيه هر لحظه ممكن است دست به تحرك نظامي در خاك سوريه بزند و اين مساله معادله جديدي در بحران سوريه ايجاد خواهد كرد كه تحريرالشام از آن نگران است. اما يكي از دلايل پنهان اين ماجرا اين است كه هيات تحريرالشام مي‌خواهد دامنه نفوذ خود را بر همه بخش‌هاي اين منطقه از جنوب حلب تا شمال حماه بسط دهد و گروه‌هاي مسلح اين منطقه را تحت فرمان خود داشته باشد و وضعيتي ايجاد كند تا همه جريانهاي مسلح معارض تحت يك اسم و عنوان واحد اعلام موجوديت كنند تا جامعه جهاني نتواند آنها را ناديده گرفته، به آنها حمله كند يا اينكه عنوان تروريستي به آنها بدهد. به اين ترتيب همه جريانهاي معارض سوري اعم از گروه‌هاي موسوم به ميانه‌رو و گروه‌هاي افراطي تحت رهبري واحدي قرار بگيرند تا به اين ترتيب اگر خطري براي هدف قرار دادن آنها به صورت جداگانه باشد اين خطر كاملا از بين برود.
عمليات حزب‌الله در عرسال
از سوي ديگر نيروهاي حزب‌الله لبنان عملياتي در همكاري با نيروهاي ارتش لبنان براي پاكسازي مناطق دشتي عرسال از حضور گروهك تروريستي جبهه النصره را آغاز كرده است كه در اين عمليات تاكنون ده‌ها تروريست كشته شده و حزب‌الله موفق شده پيشروي‌هاي قابل ملاحظه‌اي داشته باشد. روزنامه الشرق الاوسط اما اين عمليات را با توافق امريكا و روسيه در خصوص سوريه بدون ارتباط نمي‌داند و احتمال داده در جريان توافق‌هاي امريكا و روسيه به حزب‌الله و ايران اجازه داده شده باشد تا وجود خود را در مناطق دو طرف دشت‌هاي عرسال در خاك سوريه و لبنان تثبيت كنند در حالي كه به صورت تدريجي از درعا خارج مي‌شوند.
آتش‌بس در غوطه شرقي
وزارت دفاع روسيه اعلام كرد كه توافقي براي ايجاد منطقه كاهش تنش در غوطه شرقي دمشق و توقف درگيري‌هاي نظامي حاصل شده است، بعد از آن فرماندهي نيروهاي مسلح سوريه نيز اين توافق را تاييد كرد و يادآور شد كه در صورت نقض آتش‌بس حق پاسخگويي را براي خود محفوظ نگه مي‌دارد. روسيه اما اعلام كرد كه بر اساس اين توافق قرار شده ساز و كار مشخص كردن مرزهاي مناطق كاهش تنش، ورود كاروان‌هاي كمك‌هاي انساني و استقرار نيروهاي ناظر بر آتش‌بس نيز تعيين شود. يك پايگاه خبري اردني متني از بندهاي اين توافق را منتشر كرده كه بر اساس آن اين توافق روز پنجشنبه گذشته 20 جولاي در قاهره به امضا رسيده است، همه جريان‌ها و گروه‌هاي درگير بايد به آتش‌بس احترام بگذارند، نيروهاي وابسته به ارتش سوريه يا نيروهاي همپيمان با آن وارد غوطه شرقي دمشق نمي‌شوند، گذرگاه الوافدين براي ورود كمك‌هاي بشردوستانه، كالاهاي تجاري مورد نياز و رفت و آمد شهروندان سوري بازگشايي مي‌شود و پليس نظامي روسيه در بخش‌هايي از غوطه شرقي براي نظارت بر اجراي روند آتش‌بس مستقر مي‌شوند.
مصر به دنبال نقشي در سوريه
اما نكته جديد در اين ميان واگذاري ميزباني مذاكرات اين توافق به قاهره است در حالي كه قاعدتا بايد اين توافق از مسير آستانه يا ژنو عبور مي‌كرد. از طرف ديگر محمد علوش، سركرده گروهك جيش‌الاسلام نيز بارها تاكيد و پافشاري كرده كه بايد ناظراني مصري براي نظارت بر روند اجراي آتش‌بس به اين منطقه اعزام شوند. الشرق الاوسط نوشته قاهره كه هميشه تلاش كرده بود در موضوع به خصوص بحران سوريه بي‌طرف باشد و در عين حال همكاري اطلاعاتي با دولت سوريه را قطع نكرده و سفارت قاهره به كار خود در دمشق ادامه داده بود، اخيرا تلاش كرده نقش بيشتري در سوريه داشته باشد و شايد به نوعي مي‌خواهد نقش گم شده كشورهاي عربي را بعد از پر رنگ شدن حضور ايران و تركيه در پرونده سوريه بازيابي كند. اين روزنامه نوشته بدون شك پايداري آتش‌بس در غوطه دمشق و آغاز ارسال كمك‌هاي انساني به اين منطقه مسير را براي بررسي پيشنهاد علوش باز خواهد كرد تا ناظران مصري به خطوط تماس و ارتباطي ميان نيروهاي ارتش سوريه و معارضان سوري اعزام شوند. در حالي كه بحث‌ها درباره حضور مصر در سوريه بالا گرفته بايد به اين نكته توجه كرد كه مصر اخيرا بعد از دوره‌اي از فراز و فرود در برابر رياض و ابوظبي تسليم شده و به همپيمان اصلي كشورهاي عربي حاشيه خليج فارس تبديل شده است. قطعا عربستان و امارات علاقه دارند نقش پنهان خود در سوريه را آشكار‌تر كرده و فقط به حضور امريكا در خاك سوريه اكتفا نكنند و اگر شرايط ميداني حكم كرد، نيرويي نظامي در ميدان مبارزه داشته باشند تا بتوانند فشارهاي خود را در پرونده سوريه عليه ايران، حزب‌الله و احيانا روسيه اعمال كنند. از طرف ديگر پيشنهاد حضور مصر در خاك سوريه تحت عنوان ناظر آتش‌بس، با چالش تركيه به عنوان يكي از بازيگران اصلي بحران سوريه مواجه است. تركيه اخيرا به دليل اينكه امريكا از نيروهاي دموكراتيك سوريه در نبرد الرقه استفاده كرده از واشنگتن گله‌مند شده است زيرا تركيه برخي از اعضاي اين گروه را تروريست مي‌داند و از تثبيت قدرت آنها در شمال سوريه و خطري كه در بخش‌هاي جنوبي براي تركيه ايجاد خواهند كرد نگران است. از سوي ديگر تركيه يكي از كشورهاي تضمين‌كننده آتش‌بس در سوريه در چارچوب گفت‌وگوهاي آستانه است و با توجه به روابط تيره و تار آنكارا و قاهره، احتمال دارد اين كشور كه خود مي‌تواند ادعاي نظارت بر بخش‌هايي از خاك سوريه براي اجراي آتش‌بس را داشته باشد، با حضور نظامي مصر در اين ميان مخالفت كند.