شكاف عميق در روابط واشنگتن-آنكارا

تنش در روابط ميان تركيه و ايالات متحده يك بار ديگر بالا گرفت. پس از آنكه تركيه يكي از كارمندان ترك كنسولگري ايالات متحده را به جرم ارتباط با گلنيست‌ها دستگير كرد، ايالات متحده اعلام كرد كه صدور ويزاي الكترونيكي براي اتباع تركيه را به حالت تعليق در مي‌آورد، موضوعي كه تكان‌هاي سياسي و اقتصادي جدي به تركيه وارد كرد. گفتني است روابط بين آنكارا و واشنگتن مدت‌ها است كه به دليل حمايت ايالات متحده از مبارزان كرد سوري و عدم استرداد فتح‌الله گولن روحاني سني به تركيه و درگير بودن يك وزير سابق تركيه در دادگاه‌هاي امريكا تنش‌ها ميان دو كشور را بالا برده است. اما بازداشت يك كارمند تركيه‌اي كنسولگري ايالات متحده در استانبول طي هفته گذشته تبديل به جرقه‌اي شد تا بحراني جديد را ميان دو متحد قديمي ناتو به وجود آورد. تركيه معتقد است كارمند دستگير شده با فتح‌الله گولن روحاني سني ساكن امريكا در ارتباط است. فتح‌الله گولن از سوي دولت تركيه متهم است كه برنامه‌ريز كودتاي شكست‌خورده جولاي 2016 در اين كشور بوده است و در طرف مقابل گولن همواره اين اتهام را رد كرده است. با اين وجود سفارت ايالات متحده در آنكارا تمامي اين اتهامات را بي‌اساس خواند و اين اقدام را محكوم كرد و روز يكشنبه نيز اعلام كرد كه تمام خدمات ويزاي غير مهاجرتي در تركيه را متوقف كرده است. اين در حالي است كه سفارت امريكا در بيانيه خود عنوان كرد كه بار ديگر تعهد تركيه به تامين امنيت مامورين و كاركنان اين سفارت را مورد ارزيابي قرار دهد. در عرض چند ساعت تركيه نيز اعلام كرد كه اقدامات مشابهي را عليه شهروندان امريكايي انجام داده است. وزارت خارجه تركيه روز دوشنبه يك ديپلمات امريكايي را به وزارت خارجه اين كشور فراخواند تا نسبت به تعليق صدور ويزا اعتراض و اعلام كند كه ايجاد اينگونه تنش‌ها غير ضروري است. عبدالحميد گل، وزير دادگستري گفت كه اگر واشنگتن نگراني‌هاي امنيتي جدي در مورد مامورانش در تركيه دارد، اقدامات لازم را براي حل آن انجام خواهد داد. وي اما افزود: اگر اين مساله در مورد دستگيري كارمند كنسولگري باشد، اين تصميم قوه قضاييه تركيه است. اين حق ما است كه يك شهروند تركيه‌اي براي جرمي كه در تركيه مرتكب شده است را مورد دادرسي قضايي قرار دهيم. رسانه‌هاي تركيه گزارش دادند كه براي كارمند كنسولگري دوم ايالات متحده يك حكم بازداشت صادر شده است و رويترز نيز گزارش داد كه همسر و فرزند اين كارمند كنسولگري تركيه نيز توسط پليس مورد سوال قرار گرفته است. اما اين بحران ديپلماتيك به‌شدت سرمايه‌گذاران را متضرر كرد. لير تركيه به ناگاه ارزش خود را حدود 4/2 درصد از دست داد و شاخص سهام اصلي تركيه نيز با كاهش 7/4 درصدي روبه‌رو شد. سهام شركت‌هاي هوايي بيشتر از ساير سهام‌ها در بازار آسيب ديد. تيموتي‌اش استراتژيست بازار سرمايه به رويترز مي‌گويد: اين به نظر مي‌رسد يك وضعيت واقعا جدي است. وي افزود كه بانك مركزي تركيه نياز به يك حركت سريع براي آرامش بازار تركيه دارد و ممكن است در صورت ادامه روند شرايط نيز بحراني شود. در حال حاضر تنش تركيه با امريكا و در كنار آن تنش با آلمان شرايط اين كشور را در وضعيتي بغرنج قرار داده است. چرا كه اين دو كشور پيش‌تر از جمله متحدان كليدي تركيه به حساب مي‌آمدند و حالا روابط دو طرف به بدترين وضع خود در چند دهه اخير رسيده است. از سويي ديگر تنش‌هاي ايالات متحده، تركيه در ماه‌هاي اخير به‌شدت افزايش يافته است. ارتش ايالات متحده از جنگجويان كرد سوريه كه تركيه آنها را گروه تروريستي اعلام مي‌كند حمايت مي‌كند چرا كه تركيه آنها را مرتبط با پ‌ك‌ك در جنوب شرقي تركيه مي‌داند. از طرفي ديگر تركيه بارها و بارها از امريكا خواسته تا فتح‌الله گولن روحاني سني مذهب را به تركيه بازگرداند، زيرا تركيه اورا حامي كودتاي نافرجام اين كشور در سال گذشته ميلادي مي‌داند كه بيش از 240 كشته برجا گذاشت. گفتني است فتح‌الله گولن روحاني سني مذهب رهبري جنبشي را در تركيه به نام خدمت بر عهده داشت كه سال‌ها است در ايالت كاليفرنياي امريكا زندگي مي‌كند و به تركيه نيامده است. گولن كه پيش‌تر متحد اصلي اردوغان به حساب مي‌آمد در طول سال‌هاي اخير تبديل به بزرگ‌ترين دشمن اردوغان شده است و دولت تركيه بارها و بارها از دولت اوباما و ترامپ درخواست استرداد وي را داشته اما اين موضوع تا به امروز صورت نگرفته است.
 اين اصطكاك با ايالات متحده زماني بيشتر شد كه در ماه جولاي دادستان ايالات متحده وزير سابق اقتصاد تركيه را متهم به نقض تحريم‌هاي امريكا عليه ايران كرد. دستگيري رضا ضراب تاجر ايراني-تركيه‌اي و از نزديكان رجب طيب اردوغان اين بحران را عميق‌تر كرده است. سينان اولگن تحليلگر و ديپلمات سابق تركيه مي‌گويد: اين اختلافات موجب بحران عدم اعتماد متقابل شده است كه روابط دو طرف را دچار چالش مي‌كند. وي مي‌افزايد كه اين سختي‌ها در روابط نتيجه شكاف است و ما نبايد اين اقدام را در واكنش به بازداشت كارمند كنسولگري در نظر بگيريم. در حال حاضر واقعيت اين است كه دود تنش روابط ميان تركيه و امريكا به چشم هزاران شهروندي رفته است كه قصد سفر به اين دو كشور را داشتند و هرگونه برنامه آنها براي سفر در مورد كار و تعطيلات به حالت تعليق در آمده است. گفتني است تركيه طي ماه‌هاي اخير فشارهاي فراواني را به امريكا در حوزه‌هاي مختلف براي حل مسائل وارد كرده است. اما ترامپ پيش‌تر در اين خصوص گفته است كه اين فشارها موجب تضعيف روابط ايالات متحده با تركيه شده است كه در زمان رييس‌جمهور اوباما اين تزلزل در روابط به وجود آمده است. هرچند گفته مي‌شود روابط شخصي و گرم ميان اردوغان و ترامپ وجود دارد، اما نشانه چنداني از حل موضوع وجود ندارند. از سوي ديگر در حالي كه تركيه سال‌ها با شور و اشتياق براي عضويت در اتحاديه اروپا تلاش مي‌كرد، حالا روابط آن با كشورهاي عضو و به خصوص آلمان با مشكل مواجه شده است و هيچ اميدي نيز در بهبود روابط وجود ندارد. تركيه پس از كودتاي نافرجام ماه ژوئن 2016 وارد فرآيندي از سركوب شد كه تاكنون هزاران دانشجو، روزنامه‌نگار، مخالف سياسي و منتقدان عادي دولت نيز دستگير شده‌اند. در اين بين تعدادي از شهروندان امريكايي نيز دستگير شده‌اند كه از جمله آن مي‌توان به اندرو برونسون، كشيش ايالت كاروليناي شمالي اشاره كرد كه از اكتبر سال گذشته در بازداشت به سر مي‌برد. اردوغان حتي در سخنراني اخير خود به برونسون اشاره و سعي كرد از آن به عنوان وجه المعامله استفاده كند؛ به گونه‌اي كه تلويحا گفت كه اين فتح‌الله گولن را به ما بدهيد تا اين كشيش نيز در يك فرآيند قضايي آزاد شود. با اين وجود تحليلگران معتقدند كه متوقف كردن صدور ويزا بين دو كشور يك رويكرد خطرناك و غيرمعمول است، اين در حالي است كه اين موضوع مي‌تواند به تعدادي بي‌شمار از مسافران از جمله گردشگران، مديران عامل، دانشجويان و ديگر مسافران اثر گذار باشد. در حال حاضر سوءظن و عدم اعتماد در روابط ميان دو كشور به حدي افزايش يافته است كه برخي كارشناسان معتقدند كه نماد اين بي‌اعتمادي به خصوص از سوي تركيه را در خريد سامانه دفاع موشكي 400- S از روسيه مي‌توان مشاهده كرد. چرا كه به نظر مي‌رسد اردوغان روز به روز به ناتو و ايالات متحده بي‌اعتماد‌تر مي‌شود تا جايي كه تركيه به طور آشكارا در برابر ديدگان اعضاي ناتو از رقيب اصلي ناتو خريد تسليحاتي انجام مي‌دهد. حالا اين شكاف تركيه و غرب روز به روز افزايش پيدا مي‌كند و عدم صدور ويزا ميان دو طرف را مي‌توان تنها پاسخي به تمام چالش‌هاي ميان دو طرف دانست كه تاكنون بي‌جواب مانده است. زماني كه محافظان اردوغان در نزديكي سفارت تركيه در واشنگتن به معترضان ضد رييس‌جمهور تركيه حمله كردند و امريكا هيچ پاسخي نسبت به آن نداد و صحنه وحشتناك را در واشنگتن رقم زدند و اين موضوع نيز به تمام بحران‌هاي ميان دو طرف افزوده شد. قطعا دستگيري يك كارمند ترك تبار كنسولگري دوم امريكا در تركيه مي‌تواند تبديل به جرقه‌اي شود كه روابط ميان دو طرف را به تنشي جدي سوق دهد اين در حالي است كه شايد در شرايط عادي روابط ميان دو طرف چنين موضوعي به بحراني اينچنيني تبديل نمي‌شد.