شريعتي امكان و امتناع بازآفريني منطق و كنش ديالوژيك
هادي خانيكي
استاد ارتباطات
در جامعه‌اي كه به سختي با هم حرف مي‌زنيم و از مهارت گفت‌وگو برخوردار نيستيم؛ در جامعه‌اي كه سوءظن و سوءتفاهم درك بسياري از مسائل را دشوار كرده و نمي‌توانيم با ديگراني غير از خود گفت‌وگو كنيم و حتي متفكران و انديشمندان زبان به نقد و دشنام و تخطئه ديگري باز مي‌كنند و اهل تفكرش از دل خويش غافلند و به درد جامعه كمتر توجه دارند، مي‌توان از ثمربخشي آثار علي شريعتي صحبت كرد؟
مولفه‌هاي گفت‌وگو در تفكر شريعتي از مهم‌ترين موضوعات براي بازخواني گفتمان او است. اساسا مفهوم گفت‌وگو در فكر و مشي او موضوعيت دارد و اگر گفت‌وگو را از آثارش بگيريم ديگر چيزي باقي نمي‌ماند. آنهم گفت‌وگو در جهان واقعي و با مخاطب واقعي. شريعتي با ديگري‌هاي مختلف صحبت مي‌كند حتي با تاريخ و خدا صحبت مي‌كند و آنها كه از نظم رسمي موجود بيرون ايستاده‌اند علاوه بر اين كاربرد زباني كه او در گفت‌وگو دارد، يك كاربرد رسمي نيست بلكه به زباني طنز و با بياني گشوده صحبت مي‌كند و خواننده را در موقعيت ناشنوا قرار نمي‌دهد.
او حتي مكان‌هاي گفت‌وگوي خود را به درستي انتخاب كرده مثل حسينيه ارشاد، دانشگاه و... به تعبيري او با انتخاب مكان‌هاي گفت‌وگويش در مرز ميان حوزه‌هاي مختلف مي‌ايستد مثلا حسينيه ارشاد نه صرفا سالن سخنراني است نه دانشگاه و نه خانه مبارزه و همه اينها هست. شريعتي مخاطبش را فرازماني و فراطبقاتي انتخاب مي‌كند براي سرگرمي و دلخوشي گفت‌وگو نمي‌كند بلكه براي آگاهي‌بخشي و تمركززدايي گفت‌وگو مي‌كند. كسي كه شريعتي مي‌خواند و با او جلو مي‌آيد اگر چيزي درونش روال پيدا كند قطعا چيز ديگري به او منتقل شده و سرگردان نمي‌ماند يعني يكباره همه‌چيز برايش از بين نمي‌رود.
گفتمان شريعتي؛ منطق وكنش گفت‌وگويي دارد در عين حال كه صف‌بندي ايدئولوژيك در دوره او وجود داشته و وجه غالب نه ديالوگ كه مونولوگ بوده است ولي در همان مقطع شريعتي پرسش‌واره‌ها را مدنظر دارد و قايل به گفت‌وگوست هرچند تكيه‌اي نيز بر ايدئولوژي دارد. ميراث فكري او تك‌بعدي نيست و قائل به ديالوگ بي‌پايان بين سنت‌هاي اسلامي، ايراني، غربي و انديشه چپ است.
انديشه و گفتمان شريعتي قدرت همنشيني با سنت‌هاي فكري متفاوت را دارد و منطق‌هاي فكري ديگر را مورد خطاب و گفت‌وگو قرار مي‌دهد. به تعبيري او؛ سه مفهوم آزادي از ليبراليسم، برابري از سوسياليسم و عرفان از صوفي‌گري را به يكديگر مرتبط مي‌كند و ميان آنها گفت‌وگو برقرار مي‌سازد. امروز نياز داريم به آفرينش چنين الگويي كه رويكردي مبتني بر گفت‌وگو داشته باشد تا بر سر مسائل مردم و رنج‌هاي آنها با يكديگر گفت‌وگو كنيم. شريعتي تلاش مي‌كرد قدرت بيشتري به واسطه ارتباط برقرار كردن با جنبه‌هاي مختلف به گفتمان خود بدهد و ما مي‌توانيم امروز از اين تجربه استفاده كنيم.