جدال زعفران با رقباي نوظهور، قاچاق و تقلب
به دليل خشكسالي، هر ساله سطح زيركشت زعفران در ايران افزوده مي‌شود اما به نسبت افزايش ميزان توليد، حجم صادرات زعفران بالاتر نمي‌رود. مهم‌ترين بازار صادرات زعفران، اسپانيا بود ولي به زودي بازار نوظهور چين جاي اسپانيا را خواهد گرفت. از سوي ديگر بخشي از محصول ايراني به دليل موانع صادراتي از مسير افغانستان و به اسم توليد آنها، به هندوستان صادر مي‌شود. در نشستي كه در اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي ايران در اين خصوص برگزار شد؛ علي حسيني عضو هيات رييسه شوراي ملي زعفران گفت: «بيش از صد هزار هكتار اراضي زير كشت زعفران در ايران وجود دارد؛ ايران بزرگ‌ترين توليدكننده جهان است اما متاسفانه تنها به 20 درصد از كشورهاي دنيا صادرات زعفران دارد. بحران كم‌آبي، موجب مي‌شود كه در آينده نزديك، كشت و توليد اين گياه كه به آب زيادي احتياج ندارد، چند برابر شود. بنابراين نبايد در ايجاد بازارهاي جديد براي صادرات زعفران تعلل كرد. مي‌توان با معرفي زعفران ايران و ويژگي‌هاي آن در كشورهاي مختلف، برنامه صادرات حداقل سالانه 500 تن زعفران در 10 سال آينده را در دستور كار قرار داد.»
چقدر زعفران صادر مي‌كنيم؟
زعفران يكي از اقلام اصلي صادرات غيرنفتي ايران است؛ كالايي مهم و استراتژيك. احتشام، صادركننده نمونه زعفران مي‌گويد: «سال گذشته گمرك ايران، حجم صادرات زعفران را 203 تن و 549 كيلوگرم گزارش كرد. پيش‌بيني مي‌شود امسال 300 تن زعفران برداشت شود. مبلغ كل صادرات 286 ميليون دلار است. اما اين حجم از صادرات با سطح زيركشت هماهنگي ندارد.» هرساله به سطح زير كشت زعفران افزوده مي‌شود؛ سال 1393 در ايران 83 هزار هكتار زمين زعفران داشتيم ولي اين سطح در سال 1395 به مرز 105 هزار هكتار رسيد. افزايش سالانه سطح زيركشت نشان مي‌دهد به دليل گسترش خشكسالي، خيلي از استان‌ها ترجيح دهند به كشت زعفران روي آورند. صادرات زعفران همپاي افزايش كشت آن رشد نمي‌‌كند؛ به گفته احتشام، هيچ مديريتي بر بازار زعفران نداريم و اين به دليل ضعف فرآيند صادرت است. صادركننده‌هاي زعفران در ايران تخصصي كار نمي‌كنند.
مشكلات زعفران
بسته‌بندي محصول يكي از مشكلاتي است كه بارها توليدكننده و صادركننده و حتي مشتري از آن گله دارد. بسته‌بندي يكي از الزامات صادرات است. صنعت بسته‌بندي و چاپ در ايران ضعف دارد و اين مساله توان رقابتي را از صادركننده‌هاي ايراني در مقابل بسته‌بندي مشابه اسپانيايي گرفته است.
ما برند معتبر داريم اما توان تبليغات سنگين براي معرفي برند را نداريم؛ اين گفته مشترك احتشام و محلاتي دو فعال صادراتي حوزه زعفران است. احتشام مي‌گويد: «توليدكننده ايراني توان رقابت با توليدكننده اسپانيايي را ندارد؛ آنها در سال، حدود يك‌تن توليد دارند ولي بهره تسهيلاتي كه دريافت مي‌كنند 4 درصد است؛ اما بهره تسهيلات در ايران 16درصد است. از سوي ديگر در حوزه معرفي برند نبايد تك‌محصولي باشيم. بايد روي فرآورده‌هاي جديد زعفران كاركنيم و به توسعه تنوع محصول توجه كنيم.»
بازار زعفران كجاست؟
به غير از چين و اسپانيا زعفران بازار ديگري هم دارد؛ احتشام اين بازارها را در غرب جست‌وجو مي‌كند. او معتقد است: «بازار امريكا بزرگ‌ترين بازار براي صادرات زعفران است. عمده زعفران صادرشده به اسپانيا به نام زعفران اسپانيايي به امريكا ارسال مي‌شود. بازار امريكا بازار استراتژيك براي زعفران است و ظرفيت 30 الي 40 تن زعفران را دارد ولي متاسفانه به دليلي ما اين بازار را در اختيار نداريم.»
زعفران و بازارهاي نوظهور
محصول زعفران با بازارهاي نوظهوري مواجه است؛ زماني اصلي‌ترين مشتري زعفران ايران، كشور اسپانيا بود ولي حالا از گرايش بازار چين به اين محصول مي‌گويند. چين توليدكننده و مصرف‌كننده زعفران است. به گفته محلاتي در بازارهاي نوظهور فرهنگ مصرف زعفران افزايش‌يافته است. مدتي است كه كشاورزان افغانستاني به كشت زعفران روي آورده‌اند. آنها با طرح تجاري (بيزنس‌پلن) هلندي و انگليسي كار خود را گام به گام جلو مي‌برند. از سوي ديگر بخشي از محصول ايراني به افغانستان صادر مي‌شود و ازآنجا به اسم محصول افغانستاني به هندوستان و چين ارسال مي‌شود. احتشام دليل اين را تعرفه صفر صادرات افغانستان به هندوستان و تعرفه 35 درصدي ايران به هندوستان عنوان مي‌كند.
تقلب در بازار زعفران
محصولات قلابي به اعتبار زعفران ايراني ضربه مي‌زند؛ حسيني مي‌گويد: «اخيرا شنيده‌شده كه در حوزه زعفران از رنگ‌هاي شيميايي استفاده مي‌شود؛ بايد استفاده از رنگ‌هاي شيميايي قدغن شود. همچنين بايد استفاده از رنگ‌هاي شيميايي به‌جاي زعفران در رستوران‌ها و فرآورده‌هاي غذايي داخل كشور را با جديت دنبال كنيم. بايد طرح بهبود كيفيت و شناسنامه‌دار كردن زعفران ايران را به منظور اعتماد بيشتر به زعفران كشور دنبال كنيم. براي اينكه ببينيد چه ميزان كالاي قلابي به بازار زعفران وارد مي‌شود كافي است سري به دبي بزنيد. در آنجا محصول را با رطوبت بالا بسته‌بندي مي‌كنند و اين به كيفيت و نام محصول ايراني ضربه مي‌زند.» احتشام هم معتقد است: «كالاي تقلبي زعفران از خارج به كشور نمي‌آيد؛ اينها در داخل آماده مي‌شوند؛ مثلا بارنگ كردن پيازچه‌هاي زعفران آن را به‌جاي خود زعفران مي‌فروشند يا با رطوبت بالا صادر مي‌كنند.»