تركيه؛ كشوري رفوزه در روزنامه‌خواني
ميراندا ميناس
رقابت و دشمني‌اي كه اينترنت و تكنولوژي‌هاي جديد با رسانه‌هاي سنتي، به ويژه كاغذي دارند جديد نيست. آمارها نشان مي‌دهد كه پس از توسعه اينترنت در كشورهاي مختلف تيراژ روزنامه‌ها كاهش حداقل 15 درصدي را تجربه كرده است.
اما اين آمار در تركيه كمي متفاوت‌تر بوده است. همسايه غربي ما به‌شدت قدرت رسانه را باور دارد و آن را ابزاري براي شكل‌دهي جامعه و افكار عمومي مي‌داند از اين رو بسياري از احزاب سياسي، تشكل‌‌هاي صنفي و حتي هلدينگ‌هاي تجاري براي خود روزنامه يا مجله‌اي زده‌اند كه منعكس‌كننده اهداف عموما سياسي‌شان است. همين باور به قدرت رسانه اما در جايي بلاي جان روزنامه‌ها شده است. زيرا دولت تركيه پس از كودتاي ناموفق دو سال گذشته، دست به تصفيه قلم‌هاي مخالف خود زده و بسياري از روزنامه‌هاي غيرهمسو با خود را به كلي تعطيل كرد. حزب حاكم حتي براي بالا نرفتن آمار بيكاري روزنامه‌نگاران نيز چاره‌انديشي كرده و بسياري از آنها را زنداني كرد تا از مشكل بيكاري رنج نبرند! اين باعث شد تعداد 2 هزار و 731 روزنامه‌اي كه در سال 2015 در تركيه منتشر مي‌شدند كاهش هشت درصدي را تجربه كرده و تعدادشان در سال 2016 به 2 هزار و 527 برسد كه اين كاهش در سال 2017 بيشتر اوج گرفت. اما تعطيلي پي‌درپي روزنامه‌ها، تغيير رويه آنها در پوشش اخبار يا بازداشت روزنامه‌نگاران نتيجه متفاوتي بر مردم تركيه گذاشت. آمار نشان مي‌دهد جامعه تركيه كه به‌شدت تمايل به سوگيري دارد از خريد روزنامه‌ها به كلي روبرگردانده، به طوري كه فروش 5/6 ميليوني روزنامه‌ها در سال 1993 به 3 ميليون و 150 هزار در سال 2017 رسيده است. اين آمار فروش براي يك كشور كه داراي جمعيت 80 ميليوني است بسيار كم به حساب مي‌آيد. در تركيه تنها سه روزنامه «حريت»، «صاباح» و «سوزجو» فروشي بالاي 200 هزار نسخه در روز را دارند. بر اساس گزارش مركز آمار تركيه 8 روزنامه نيز فروشي ميان 200-100 هزار نسخه در روز دارند اما اين آمار تا چه حد منعكس‌كننده واقعيت است؟ سال گذشته نظرسنجي ميان جوانان 28-18 ساله دانشجو در تركيه انجام گرفت. نتيجه به دست آمده از اين نظرسنجي جالب بود. 82 درصد از اين جوانان روزنامه چاپي نمي‌خريدند و جاي آن اخبار را از طريق برنامه‌هاي موجود در تلفن همراه يا از سايت‌هاي اينترنتي روزنامه‌ها دنبال مي‌كردند.
اما اگر جوانان تركيه روزنامه نمي‌خوانند پس روزانه 3 ميليون روزنامه را چه كسي مي‌خرد؟ بسياري از كارشناسان معتقدند كه آمار واقعي فروش پرتيراژترين روزنامه‌هاي تركيه از 45-40 هزار نسخه در روز فراتر نمي‌رود. اين روزنامه‌ها براي مخفي كردن زيان خود از اين فروش پايين، بيش از سه چهارم تيراژ خود را به صورت رايگان به سوپرماركت‌هاي زنجيره‌اي، شركت‌هاي هواپيمايي، دانشگاه‌ها، مدارس يا مراكز وابسته خود مي‌فرستند تا اين گونه هم حفظ ظاهر كرده و هم با نشان‌دادن قدرت توزيع خود از ارگان‌هاي دولتي و خصوصي تبليغات دريافت كنند. در استانبول تنها 2 هزار و 500 دكه تخصصي روزنامه‌فروشي باقي مانده و شركت‌هاي توزيع‌كننده روزنامه كمي مانده‌اند كه هر صبح روزنامه‌ها را به دست خوانندگان مي‌رسانند. تركيه كه توزيع حرفه‌اي روزنامه را از سال‌هاي دهه 50 قرن بيستم آغاز كرده، اكنون مشكلي با بحث توزيع سريع روزنامه ندارد به ويژه كه زيرساخت‌هاي لازم را نيز دارد. اما همان طور كه گفتيم علاقه نشان ندادن نسل جوان به رسانه‌هاي كاغذي و عدم اطمينان خوانندگان به اخبار روزنامه‌ها باعث شده كه بسياري از آنها تصميم به تعطيلي خودخواسته گرفته يا ديگر چاپ كاغذي نداشته و تنها در سايت اينترنتي خود خبر منتشر كنند. روزنامه «سول» و «راديكال» دو روزنامه‌اي هستند كه در سال گذشته تصميم گرفتند ديگر نسخه كاغذي چاپ نكرده و تنها از طريق اينترنت با مخاطبان خود ارتباط برقرار كنند.
وضع بسيار بد آزادي بيان در تركيه، دستگيري گسترده روزنامه‌نگاران و عدم استقبال مردم همه نشان از اين دارد كه تركيه در سال‌هاي آينده از اين بيشتر در امر روزنامه‌خواني رفوزه خواهد شد.
دبير بين‌الملل خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)