تاريخ را از چشم ادبيات مي‏ديد

دكتر عبدالحسين زرين‏كوب، دانش‌آموخته و رهرو نهضت نوين فرهنگي ايران بود كه از سال‌هاي آغازين سده اخير با ظهور فرهيختگاني چون علامه علي‏اكبر دهخدا، علامه محمد قزويني، ملك‌الشعراي بهار، بديع‌الزمان فروزانفر، مجتبي مينوي، دكتر محمد معين، دكتر ذبيح‏اللّه صفا، عباس اقبال آشتياني، ابراهيم پورداود و... آغاز گشته و مي‏كوشيد با نگاهي منتقدانه و عالمانه به ميراث ادبي و فرهنگي ايران زمين، گوهر بي‏همتاي ادب و فرهنگ فارسي را از ويراني و آلودگي رهانيده و زبان كهن فارسي را از حشو و زوايد بيجا پيراسته و نهال ادبيات نوين ايران را بارور سازد. از اين‌رو دكتر زرين‏كوب به نسلي از دانشوران ايران تعلق داشت كه مفهوم امروزين و ژرف سنت و فرهنگ ايراني را پرورش داده‏اند. فعاليت شبانه‏روزي اين مرد برجسته و كم‏نظير در راستاي اهداف ژرف وي و ديگر ياران متقدم و متاخرش، شكل‌دهنده نهايي‏ترين تصوير و توصيف عالمانه از فرهنگ، تاريخ و ادب ايران‌زمين است. استاد زرين‌كوب، اديب و تاريخ‌نگار نيز بود. در او تاريخ و ادبيات در هم پيوسته بود، تاريخ را از چشم ادبيات مي‏ديد و در ادبيات، تاريخ را مي‏جست. در اين باره خود چنين مي‏گفت كه «در هيچ زمينه به اندازه تاريخ وقت صرف نكردم و در هيچ زمينه هم به قدر تاريخ با دشواري‌هاي يأس‌انگيز مواجه نشدم... حتي در اشتغال به حكمت و عرفان و در مطالعات راجع به كلام و اديان همه‌چيز را از پشت عينك تاريخ نگاه كردم. ..» در طول اين سال‌هاي طولاني، جامعه ايران به آفت‌هاي سياسي و ايدئولوژيك بسياري دچار شد، اما زرين‏كوب جز صراط مستقيم فرهنگ و ادب و تاريخ ايران راهي برنگزيد و شصت سال پي‌درپي در آفاق اين حقيقت متعالي ادب و فرهنگ ايران زيست. زرين‏كوب فهم ظريف و ديد ژرفي را نسبت به ادبيات كلاسيك ايران عرضه كرد و اين نگاه و روايت جديد، يعني نقد و تحليل و تصحيح آثار ادبي اعم از منظوم و منثور اتفاقا همان نوشداروي عزيزي بود كه براي ماندن در جهاني كه به سوي «جهاني شدن» و هضم فرهنگ‏هاي مقاوم پيش مي‏رود، نيازمندش هستيم. بحران هويت كه گريبان همه ملت‌هاي پيراموني را گرفته، با تلاش مرداني سترگ همچون زرين‏كوب، نتوانسته است در حقيقت و مباني فرهنگ و هويت تمدني ايرانيان خللي وارد آورد. چنين حقي كه زرين‏كوب برعهده همه ما دارد و رمزهاي مصونيت ذهن ايراني، از بيگانگي و هدم و غارت را به تك‌تك شاگردان و خوانندگانش آموخته است، بزرگ‌ترين ميراث اين استاد ارجمند همان داستان گويا و شيواي زندگي اوست.