ماجراهاي گشايش اقتصادي !
رضا زندي
خسته شده‌ايم؛ از «وعده‌هايي» كه بزرگ‌تر از «رخ داد» شنيده‌ايم. رنجيده‌ايم؛ از «قول‌هايي» كه كمتر «محقق» مي‌شوند و «نحيف» شده‌ايم؛ زير فشار سنگين «بار اقتصاد». ما مستحق بيش از اينها بوديم. ما مستحق بيش از اينها هستيم. آقاي رييس‌جمهور! چرا با خبر «گشايش بزرگ اقتصادي» هيجان تزريق مي‌كنيد، وقتي هنوز ميان كارشناسان بخش‌هاي مختلف دولت بر سر طرح موسوم به فروش «اوراق ارزي با پشتوانه نفت» يا همان فروش «پته‌هاي نفتي» و شرايط اجرايش توافق نشده است. وقتي هنوز...
1- هشتم تير ماه نوشته بودم كه:«حالا زمان آن است كه پته‌هاي نفت را رو كنيد و بشكه‌هاي نفت را به مردم بدهيد و بگذاريد آن را در سبد دارايي‌هايشان بگذارند... آقاي رييس‌جمهور؛ نفت را در پته‌هاي 100 بشكه‌اي به مردم بفروشيد. اين برگه‌ها مي‌توانند حكم برگه‌هاي سهام را داشته باشند و آرام، آرام بازار كاغذي نفت را در داخل ايران شكل دهند.» در آن مقاله كه با نام «پته‌هاي نفت را رو كنيد» در همين صفحه منتشر شده بود، جزيياتي از اين طرح شرح داده و تاكيد كرده بودم كه اجراي اين طرح، نيازمند كار كارشناسي دقيقي است. (مي‌توانيد با يك جست‌وجوي ساده در اينترنت آن مطلب را بخوانيد.)
2- برخي كارشناسان معتقدند نبايد خريدار پته‌هاي نفت را مكلف به برداشت فيزيكي نفت خام در موعد سررسيد كرد بلكه بايد خريدار باشد تا در موعد سررسيد يا نفتش را برداشت كند يا برگه‌اش را دولت بفروشد يا اينكه به شركت ملي نفت اختيار دهد تا نفت خريداري شده را از طرف مالك آن فروخته، كارمزدش را دريافت كرده و پول نفت فروخته شده به قيمت روز را به مالك «پته‌ها» بدهد. اين موضوع بسيار پيچيده است. انتخاب هر كدام از اين سناريو‌ها، اقتضائات خاص خودش را دارد.
3- به اعتقاد برخي كارشناسان، شركت نفت بايد يك «كف قيمتي» را براي خريداران پته‌هاي نفتي تضمين كند. تا اگر قيمت نفت پايين‌تر از آن «كف قيمت» رفت، خريدار ضرر نكند. اگر اين سناريو پذيرفته شود طبعا شركت نفت خواهد گفت بايد «سقف قيمت» هم تعيين شود تا بالاتر از آن به عنوان سود دولت در نظر گرفته شود به خاطر ريسكي كه پذيرفته است. برخي ديگر از كارشناسان معتقدند، تضميني براي تعيين حداقل و حداكثر قيمت نفت نبايد در نظر گرفته شود و خريداران بايد در يك بازار آزاد با پذيرش ريسك‌هاي معامله، خريد و فروش كنند. در اين صورت معلوم نيست مردم چقدر از خريد پته‌هاي نفتي استقبال كنند با توجه به اينكه تحليل بازار نفت بسيار تخصصي است. گروه سومي هم هستند كه اعتقاد دارند، بهتر است پته‌هاي نفتي با 5 درصد كمتر از فوب خليج فارس عرضه شود(مثل قيمت تحويل نفت به پالايشگاه‌هاي داخلي) و بعد بيمه‌هايي با دريافت اين 5 درصد، پته‌هاي نفتي را در قيمت مشخصي بيمه كنند.
4- فرض كنيد برگه هر بشكه نفت را در بته‌هاي 100 بشكه‌اي امروز به قيمت 40 دلار با سررسيد دو ساله در بازار بورس عرضه كنند. اگر دو سال بعد قيمت هر بشكه نفت 50 دلار شود به معني اين است كه خريدار اين نفت در هر بشكه سالي دوازده و نيم درصد سود ارزي كرده است. در حقيقت خريدار هم ارزش پولش را در اين دو سال به دلار حفظ كرده و هم سالي دوازده و نيم درصد سود ارزي كرده است. اين رقم سود بسيار بزرگ است، وقتي بدانيد «لايبور» بين 5/1 تا 3 درصد است. (لايبور ميانگين نرخ بهره بين‌بانكي است.) بنابراين ساده است كه فروش پته‌هاي نفتي مي‌تواند جذاب باشد به شرط آنكه با اعتماد عمومي مردم بازي نشود.
5- فروش پته‌هاي نفتي حتما كار خوبي است اگر دقيق و كارشناسي اجرا شود و بسيار بد خواهد بود اگر بي‌محابا و بدون در نظر گرفتن ابعاد مختلفش به شعارها گره خورده و راهي بازار شود. اگر پته‌هاي نفت را قطعي نفروشيد در حقيقت يعني اوراق قرضه ارزي منتشر كرده‌ايد تا مخارج امروزتان را تامين كنيد. يعني دولت بعد را از هم اينك بدهكار كرده‌ايد. اگر كار دولت قبل‌تر بد بود كه دولت شما را بدهكار كرد، كار شما هم بد خواهد بود اگر دولت بعد را بدهكار كنيد. اگر پته‌هاي نفت را قطعي بفروشيد، آنگاه ديگر حق نداريد حداقل و حداكثر قيمت برايش تعيين كنيد يا شركت نفت، فروش نفت به خريدار را صرفا يك امكان بداند نه حق بدون مذاكره خريدار. حالا اگر «كف قيمتي» تضمين نشود، مردم ممكن است اعتماد نكنند و ريسك خريد پته‌هاي نفتي را قبول نكنند. مي‌بينيد چقدر ماجرا پيچيده است آقاي رييس‌جمهور!
6- با طرح عرضه پته‌هاي نفتي «موافقم» اگر به دقت كارشناسي شده و به دور از رانت‌خواهي و سياسي‌بازي اجرايي شود. چه در شرايط تحريم، اقتصاد كشور را بايد با ابتكارهاي صحيح نجات داد. با ادبيات به كار گرفته شده توسط رييس‌جمهور در اين ماجرا اما؛ «موافق نيستم.» كه انتظارات را بيش از آنچه واقعي است، بالا مي‌برد. اگر وعده «گشايش بزرگ اقتصادي» رييس‌جمهور، چيزي غير از عرضه پته‌هاي نفتي است كه هيچ. منتظريم بشنويم و شاد شويم. اما اگر صرفا همين است كه نوشتيم؛ بايد بگويم كه آقاي رييس‌جمهور! خسته‌ايم، رنجيده‌ايم، نحيف شده‌ايم. لطفا ديگر «سرخورده‌مان نكنيد.» حتما از طرح عرضه پته‌هاي نفتي به شيوه درست حمايت مي‌كنيم اما واقعا اين يك «گشايش بزرگ اقتصادي» نيست!