محرم در فضاي مجازي
محمد رهبري
داده‌ها در مورد عزاداري ايام محرم چه مي‌گويند؟
بررسي پژوهش‌ها نشان مي‌دهد كه ظهور شبكه‌هاي اجتماعي بر فرهنگ كاربران‌شان اثر گذاشته است و كاربران ايراني نيز از اين امر مستثني نيستند. در ميان اين شبكه‌ها، نقش فرهنگي اينستاگرام بر فرهنگ ايرانيان، بيش از ساير شبكه‌ها بوده است و از همان بدو ورود اين شبكه به جامعه ايراني تا به امروز كه طبق آمار ايسپا حداقل 40 درصد ايرانيان از آن استفاده مي‌كنند، بر سبك زندگي و زندگي روزمره تاثير آشكار داشته است. به عنوان مثال عباس كاظمي در كتابي كه در مورد فرهنگ روزمره نوشته است نقش اينستاگرام را بر تولد «اخلاق مصرفي» در طبقه متوسط به خوبي نمايان كرده است. با شيوع كرونا در كشور و اعمال محدوديت‌هاي ارتباطي، گرايش به اينستاگرام در ميان ايرانيان بيش از پيش شد به نحوي كه بسياري از جلسات سخنراني، در قالب لايوهاي اينستاگرامي ارايه شد. يكي از نمودهاي اين امر در عزاداري‌هاي ماه محرم مشهود است. در اين ماه، جلسات سخنراني متعددي در قالب لايوهاي اينستاگرامي برگزار شد. اما استفاده از لايوهاي اينستاگرامي، امكان جديدي را در اختيار عزاداران حسيني قرار مي‌داد: دسترسي به سخنراني همگان، فارغ از مكان برگزاري آنكه اين امر تنوع بي‌سابقه‌اي را در اختيار كساني قرار مي‌داد كه به دنبال يك مراسم سخنراني مناسب بودند، صدها صفحه اينستاگرامي در اين رابطه اقدام به معرفي برنامه‌هاي خود كردند. در ميان اين صفحات، صفحه حسن آقاميري توجه بسياري را به خود جلب كرد.
ركوردشكني لايو آقاميري و معناي آن براي سياست‌گذاران
بي‌ترديد لايو حسن آقاميري در اين ايام بيشترين اقبال در ميان سخنراني‌هاي آنلاين را به خود اختصاص داده است. لايوي كه در زمان اجرا بيش از 29هزار بيننده داشته و پس از آن در صفحه آقاميري 4 ميليون بار ديده شده است و در ديگر صفحات اينستاگرامي نيز بيش از 8.25 ميليون بار توسط كاربران اينستاگرامي بازديد داشته است. داده‌ها نشان مي‌دهد در تلگرام نيز بيش از 1 ميليون بار ويديوهاي مربوط به همين لايو ديده شده و چرخيده است. حتي در توييتر نيز به اين موضوع واكنش نشان داده شده است و حدود 2 هزار توييت در رابطه با او زده شده است.
اغراق نيست اگر بگوييم لايو اينستاگرامي او از بسياري برنامه‌هاي مذهبي صدا و سيما نيز بيشتر ديده شده و به رقيبي قدرتمند براي رسانه ملي تبديل شده است. اصولگراياني كه سال‌هاي انحصار صدا و سيما را در اختيار خود داشته‌اند بيشترين منتقدان لايو اينستاگرامي او در توييتر بوده‌اند. اما معناي اقبال به لايو اينستاگرامي آقاميري چيست؟ توسعه تكنولوژي و شبكه‌هاي اجتماعي باعث شده جامعه ايران متكثر شده و ديگر سلايق و علايق مردم را تحت يك چارچوب و قالب از پيش‌تعيين‌شده نتوان دسته‌بندي كرد. اين امر در حوزه‌هاي مختلف فرهنگي از جمله مسائل مذهبي نيز نمايان است. اقبال بي‌سابقه به يك سخنراني مذهبي در اينستاگرام و ساير شبكه‌هاي اجتماعي نشان مي‌دهد كه ديگر نمي‌توان مردم را محدود به يك ديدگاه خاص كرد و ديدگاه‌هاي مذهبي مختلف مورد توجه كاربران ايراني قرار مي‌گيرد؛ كاربراني كه محدود به شهر تهران نيستند و به لطف ظهور جامعه شبكه‌اي، حالا از سراسر كشور و حتي دنيا مي‌توانند به سادگي محتواي مذهبي مطلوب خود را به صورت آنلاين تماشا كنند. اقبال به لايو اينستاگرامي آقاميري، نشان مي‌دهد كه سياست‌گذاران مذهبي و فرهنگي ما بايد رويكرد جديدي در توليد محتواي مذهبي اتخاذ كنند وگرنه دير يا زود صداي آنها در ميان هزاران صداي بلند ديگر حذف مي‌شود. براي اين امر، بايد از رسانه ملي شروع كرد؛ جايي كه براي اثرگذار بودن، ديگر با نگاه‌هاي محدود و ايجاد تك‌صدايي نمي‌تواند اداره شود.