ايران و مناقشه شمال سوريه
رامين مهمان‌پرست
موضع اصولي جمهوري اسلامي ايران، به ويژه در مناطق غرب آسيا، خاورميانه و خليج فارس، بر حفظ تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورها است، در نتيجه هر كشوري چه در منطقه و چه قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي كه قصد داشته‌باشند تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي منطقه را به خطر بيندازند با مخالفت و محكوميت از سوي جمهوري اسلامي ايران مواجه خواهند شد. به همين دليل هم از نظر جمهوري اسلامي ايران، دخالت هر نيروي خارجي در بحران سوريه، محكوم تلقي شده و اين موضع همواره مورد تاكيد قرار گرفته است كه همه قدرت‌هاي خارجي بايد خاك سوريه را ترك كنند. در همين راستا، تصميم اخير دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا براي خروج نيروهاي امريكايي از خاك سوريه، از جهت اقدام در جهت خروج نيروهاي خارجي از خاك سوريه، با موضع تهران سازگار است. قطعا ايران از حفظ تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي منطقه و عدم دخالت قدرت‌هاي خارجي در مسائل منطقه استقبال مي‌كند و آن را گامي رو به جلو ارزيابي مي‌كند. اما نيت‌ها و انگيزه‌هاي صدور دستور خروج بخشي از نيروهاي امريكايي از شمال سوريه، قطعا مطابق با خواسته‌ها و با در نظر گرفتن منافع ملي كشورهاي منطقه نبودند. واقعيت اين است كه دولت امريكا به خاطر مداخلات خارجي به ويژه در منطقه ما، تاكنون هزينه‌هاي بسيار سنگين اقتصادي و انساني صرف كرده است. افكار عمومي امريكا به تدريج نسبت به تلفات و هزينه‌هاي تصميم‌هاي جاه‌طلبانه و توسعه‌طلبانه دولت‌هاي اين كشور در منطقه خاورميانه و غرب‌آسيا حساس‌تر شده است و به سختي ادامه اين هزينه‌هاي اقتصادي و انساني را مي‌پذيرد. دولت ايالات متحده امريكا، نه از روي به رسميت شناختن منافع ملي و تماميت ارضي سوريه، بلكه از روي جبر و به دليل فشار افكار عمومي داخلي مجبور شده است كه به تدريج براي ترك خاك سوريه اقدام كند. در هر صورت اين تصميم فارغ از نيت‌ها و انگيزه‌هاي آن با سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران تطابق دارد. مطابق با همان سياستي كه تهران مخالف دخالت نظامي قدرت‌هاي خارجي در سوريه بود و به همان دليلي كه از خروج نيروهاي امريكايي از خاك سوريه استقبال مي‌كند، بر همان بنيان هم با دخالت نظامي تركيه در خاك سوريه مخالف است. ايران همواره اعلام كرده است كه اگر مشكل و بحراني در داخل سوريه وجود دارد، بايد با مديريت، همكاري و موافقت دولت مركزي سوريه و با محوريت ارتش اين كشور حل و فصل شود. آنكارا بهانه حفظ امنيت مرزهاي جنوبي خود را انگيزه‌اي موجه براي دخالت نظامي در خاك سوريه توصيف مي‌كند، اما واقعيت اين است كه بر مبناي حقوق بين‌الملل، مسووليت حفظ امنيت مرزهاي شمالي سوريه بر عهده ارتش و دولت مركزي اين كشور است و دولت تركيه بايد براي حفظ امنيت در مرزها با دمشق تماس برقرار كند. براي رسيدن به اين منظور تركيه بايد به جاي تلاش براي تجاوز به خاك سوريه، فضا را براي استقرار نيروهاي ارتش سوريه در مرزهاي دوكشور فراهم كند. ادعاي ناامني در خاك سوريه نبايد مجوزي براي كشورهاي ديگر تلقي شود كه بتوانند وارد خاك سوريه شوند و تماميت ارضي سوريه را نقض كنند. با وجود محكوميت اقدام تركيه در نقض تماميت ارضي سوريه، بعيد است كه اين تصميم بتواند اختلال جدي در همكاري‌هاي راهبردي تهران و آنكارا چه در چارچوب دو‌جانبه و چه در چارچوب چندجانبه به ويژه در فرآيند آستانه شود. مقام‌هاي جمهوري اسلامي ايران به صراحت و روشني مواضع ايران را به اطلاع طرف تركيه‌اي رسانده‌اند و براي جلوگيري از وقوع رويدادهايي كه به افزايش تنش‌ها و درگيري‌ها بينجامد تلاش زيادي كرده‌اند. قطعا دخالت تركيه در شمال سوريه مي‌تواند باعث بروز مشكلات امنيتي و افزايش تنش‌ها شود، اما لازم است تا رايزني‌هاي ديپلماتيك و گفت‌وگوهاي امنيتي ميان تهران و آنكارا چه در قالب تعامل دو‌جانبه و چه در چارچوب رايزني‌هاي چندجانبه به ويژه فرآيند آستانه ادامه پيدا كند تا از تعميق ناامني‌ها و افزايش تنش‌ها جلوگيري شود و...
همچنين راهكارهايي مفيد براي تامين منفعت و خواسته جمعي كشورهاي منطقه يعني امنيت و ثبات در سوريه پيدا شود. ايران يكي از موثرترين كشورهاي منطقه است كه مي‌تواند از ظرفيت بزرگ ديپلماتيك خود براي حل و فصل دوستانه و مسالمت‌آميز مسائل منطقه استفاده كند. تهران هم با دولت تركيه و هم با دولت سوريه روابط نزديك و صميمانه‌اي دارد و قطعا همان‌گونه كه وزير خارجه كشورمان گفته است ايران آمادگي دارد تا براي حل مساله ميان دمشق و آنكارا مشاركت كند. اما مشاركت ايران در حل مساله نيازمند اراده و آمادگي در دمشق و آنكارا است. اگر هر زمان مقام‌هاي ارشد جمهوري تركيه و جمهوري عربي سوريه ابراز آمادگي كنند، ايران قطعا ظرفيت بزرگي براي ايجاد ثبات در منطقه و حل و فصل مسائل دو كشور در اختيار دارد و اين ظرفيت را مي‌تواند در اختيار سوريه و تركيه قرار دهد.