نرمش طالبان؟
كوروش احمدي
توافقي كه بين امريكا و گروه طالبان در دوحه امضا شد، هم افغانستان را در مسير جديدي قرار داده و هم آثار جانبي عمده‌اي براي منطقه، ازجمله كشور ما، خواهد داشت. در اين توافق از طالبان به عنوان «امارت اسلامي افغانستان كه امريكا به عنوان دولت به رسميت نمي‌شناسد و به اسم طالبان شناخته مي‌شود»، ياد شده است. اين توافق اگرچه توافقي است براي خروج «كليه نيروهاي خارجي از افغانستان»، اما بعد از خروج
5 هزار سرباز امريكايي ظرف 135 روز قرار است...
تكميل خروج 8600 نيروي باقي‌مانده تحت شرايطي و ظرف 14 ماه صورت گيرد. علاوه بر عمل طالبان به تعهد اصلي خود در اين توافق يعني «جلوگيري از استفاده از خاك افغانستان توسط هر گروه يا شخصي براي تهديد امنيت امريكا و متحدانش»، طالبان متحد است كه بعد از اعلام برنامه خروج امريكا، «مذاكرات بين افغاني را با طرف‌هاي افغاني در 10 مارس آغاز كند.» درمورد برقراري آتش‌بس كامل و دايمي و نقشه راه سياسي افغانستان در جريان مذاكرات بين‌افغاني تصميم گرفته خواهد شد. اجراي اين چهار تعهد موكول و وابسته به يكديگر خواهند بود. در مورد دو تعهد طالبان ابهام وجود دارد. در توافق لفظ تروريسم به كار نرفته و طالبان استفاده از اين تعبير براي توصيف هيچ گروهي را نپذيرفته است. تعبير «امنيت امريكا و متحدانش» هم تاحد زيادي قابل تفسير است و هم به اين شكل طيفي از كشورها عملا مستثنا مي‌شوند. در مورد مذاكرات بين‌افغاني نيز چون تعريف مشخصي از نتيجه مدنظر ارايه نشده، كم و كيف آن موكول به تفسير طرف‌هاست. همچنين در توافق سخني از توقف حمله به دولت افغانستان نرفته است. به همين دليل مقامات امريكايي تاكيد كرده‌اند كه اگر طالبان به تعهدات خود عمل نكند، امريكا از توافق خارج خواهد شد. ترامپ همزمان با امضاي توافق در دوحه، در واشنگتن تهديد كرد كه «اگر اتفاقات بدي بيفتد ما باز خواهيم گشت.» حضور همزمان وزير دفاع امريكا و فرمانده ناتو در كابل و تاكيد بر بازگشت امريكا در صورت نقض توافق، در همين راستا قابل‌توجه است. ترامپ همچنين در سخنان خود با طرح احتمال ملاقاتش با رهبران طالبان و اظهار اميدواري به اينكه «طالبان تروريست‌ها را بكشند»، دورنمايي حاكي از امكان اتحاد با طالبان ترسيم كرد. توافقي كه به اين ترتيب حاصل شده، تنها مي‌تواند مقدمه تلاش براي طي مسيري طولاني باشد و البته به اين اعتبار در قياس با حدود 160 هزار عمليات نظامي كه طي 2019 از سوي طرفين انجام شده، بسيار اميدبخش باشد. سعي دولت ترامپ بر قالب‌بندي پيام اين توافق به عنوان پاسخي به خواست مردم امريكا براي پايان دادن به جنگ‌هاي طولاني و بي‌حاصل بوده است. شكي نيست كه عمده توجه ترامپ بر تحقق يكي ديگر از قول‌هاي انتخاباتي‌اش يعني توقف جنگ‌ها و بازگرداندن سربازان امريكايي است. اگر او در اين مهم توفيق يابد، طي مبارزات انتخاباتي آتي به مردم امريكا بشارت خواهد داد كه جنگي 18 ساله را كه 2 تريليون دلار براي ماليات‌دهندگان امريكايي هزينه داشته و جان 3550 سرباز ائتلاف، از جمله 2400 سرباز امريكايي، را گرفته، به پايان برده است. ترامپ از ابتدا مشخص كرده بود كه اهميتي به «ملت‌سازي» در افغانستان نمي‌دهد. روشن است اولويت‌هايي در اين چارچوب مانند حقوق اقليت‌ها، حقوق زنان و آزادي‌هاي مدني و ايجاد يك الگوي دموكراتيك در منطقه كه تا حدودي مدنظر بوش و اوباما بود، براي ترامپ اهميت چنداني ندارد. مذاكره‌اي كه طالبان با امريكا انجام داد و تعهدي كه پذيرفت تا همين حد نيز حاكي از تعديلي در مواضع اين گروه و تحولي در ذهنيت آن است. نفس پذيرش اينكه مانع حمله به امريكا و متحدانش از قلمرو افغانستان شوند، تحول مهمي است. اگر طالبان در 2001 تا اين حد انعطاف نشان مي‌داد و در ارتباط با اخراج يا محدود كردن رهبران القاعده حاضر به مذاكره مي‌شد، ممكن بود حمله امريكا به افغانستان انجام نشود. همچنين تعهد به مذاكره با دولت كابل، كاهش خشونت، تقسيم قدرت و آتش‌بس دايمي كه همواره توسط طالبان رد مي‌شد، نرمش مهم ديگري در مواضع طالبان است. ملا هبت‌الله، رهبر طالبان، بعد از امضاي توافق طي بيانيه‌اي تصريح كرد كه «مذاكرات موفق با امريكا ثابت كرد كه براي هرگونه موضوعات پيچيده مي‌توان راه‌حل پيدا كرد و طالبان براي حل معقول و عادلانه مسائل آماده است.» او در اين بيانيه همچنين از تعهد طالبان به «روابط مثبت دوجانبه با تمام جهان به‌ويژه كشورهاي منطقه» گفت و بر انطباق توافق با امريكا بر «اصول شرع» تاكيد كرد. اين نرمش‌ها از سوي طالبان را در واقع مي‌توان دستاوردهايي براي كابل به شمار آورد. از سوي ديگر، طالبان هرگز از خواست خود براي استقرار نوع خاصي از نظام سياسي و قضايي براساس تفسير خاص اين گروه از اسلام صرف‌نظر نكرده و لذا ترديد بسياري در مورد احترام آنها حقوق دموكراتيك اقليت‌ها و مردم افغانستان، به‌ويژه زنان، وجود دارد. با اين حال، نفس كاهش خشونت و شكل گرفتن اميدي براي حل مسائل افغانستان از راه مذاكره هم براي آينده اين كشور و هم براي تمامي منطقه نويدبخش است.