جانشين احتمالي مركل؛ هوادار روسيه، دوست چين
گرايش آلمان به سمت شرق در دوران پسا مركل؟
ترجمه: هديه عابدي
مساله خداحافظي آنگلا مركل صدراعظم آلمان باقدرت به يك مشكل جدي براي جهان تبديل شده است، كسي كه بيشترين بخت را براي جانشيني او دارد، احتمالا از او هم بدتر خواهد بود. نشريه «اكونوميست» ماه گذشته اعلام كرد آنگلا مركل بايد به زودي از سمت خود كناره‌گيري كند. روزنامه «فايننشال تايمز» نيز هفته گذشته از كناره‌گيري قريب‌الوقوع او خبر داد. لحن برخي رسانه‌هاي تأثيرگذار آلمان نيز چندان بهتر نبوده است، اما كشف علت اين نامهرباني چندان دشوار نيست. به گزارش وب‌سايت نشريه «فارن پاليسي»، به نظر مي‌رسد صدراعظم آلمان و حزب نه چندان محبوبش پس از 14 سال رهبري اين كشور و دو سال مانده تا پايان اين دوره، ديگر خسته شده‌اند و ديگر ايده جديدي براي اداره كشور ندارند. قدرت اقتصاد آلمان رو به زوال بوده و جناح راست افراطي در حال قدرت گرفتن است. در كشور همسايه، يعني فرانسه نيز، امانوئل مكرون رييس‌جمهور اين كشور نمي‌تواند نااميدي خود از رويكرد محتاطانه و عدم ريسك‌پذيري مركل در قبال اروپا را مخفي كند. جهان نوين بر مبناي رقابت ميان چين و دولت امريكا شكل گرفته است، آن هم دولتي كه اروپا را دشمن خود مي‌داند. چنين جهاني، ستون‌هاي شكوفايي و امنيت آلمان را سست كرده است. در عين حال، مركل نيز نتوانسته چشم‌انداز جديدي براي كشورش ترسيم كند. اما اشتباه است اگر فكر كنيم رفتن او باعث حل مساله «سردرگمي استراتژيك» آلمان مي‌شود. اينكه برلين در دوره پسا مركل چگونه منافع خود در حوزه سياست خارجي را تعريف مي‌كند و اينكه آيا مي‌تواند پس از يك دوره سكون طولاني، دوباره به پا خيزد، در نهايت به اين بستگي دارد كه چه كسي جانشين مركل مي‌شود و آن فرد چه نوع دولتي را تشكيل مي‌دهد. نشانه‌هاي اوليه حاكي از آن است كه دولت جديد نيز قصد دارد همان سياست‌هاي مرموز و گنگ سال‌هاي پاياني صدارت مركل را ادامه داده و شركاي آلمان در اروپا و ساير نقاط جهان را همانطور گيج و مبهوت نگه دارد. در هفته‌هاي گذشته آرمين لاشِت، فرماندار 59ساله پرجمعيت‌ترين ايالت آلمان يعني نوردراين-وستفالن، در رقابت براي جانشيني مركل نام خود را به عنوان اصلي‌ترين گزينه مطرح كرده است. پس از آنكه رقيب محافظه‌كار بانفوذش، يعني ينس اشپان، وزير بهداشت مركل، به نفع او از رقابت براي صدراعظمي كنار كشيد، ديگر رقبا از جمله منتقد هميشگي مركل، فردريش مرتز، نيز در موضع ضعف قرار گرفته‌اند. در روز 25 آوريل سال جاري ميلادي (6 ارديبهشت 1399) در جريان كنگره اتحاد دموكراتيك مسيحي، رهبر جديد حزب انتخاب مي‌شود. اين شخص به عنوان جانشين احتمالي مركل در سال 2021 شناخته مي‌شود. در بحث جانشيني مركل و ميزان تأثيرگذاري صدراعظم بعدي بر سياست آلمان هنوز اما و اگرهاي زيادي وجود دارد. هم مرتز و هم نوربرت روتگن، نامزد سومي كه شانس چنداني براي موفقيت ندارد، مدافعان رابطه اروپا و امريكا هستند و از منتقدين سفت و سخت چين محسوب مي‌شوند. هر دو معتقدند آلمان بايد از خاموشي و انفعال پس از جنگ بيرون بيايد و در قبال امنيت خود مسووليت بيشتري تقبل كند. اگر هر يك از اين دو نفر ماه آينده به پيروزي برسد و جانشين مركل شود، سياست خارجي آلمان به احتمال زياد دستخوش تغيير مي‌شود. همچنين احتمال دارد حزب سبز بتواند در انتخابات فدرال بعدي بيشترين رأي را بياورد. در اين صورت، صرف نظر از اينكه چه كسي رهبري حزب اتحاد دموكراتيك مسيحي را بر عهده بگيرد، آلمان شاهد به قدرت رسيدن نخستين صدراعظم سبز خود خواهد بود، و آن شخص نيز احتمالا يكي از دو رهبر حزب – رابرت هابك يا آنالنا بائربوك – خواهد بود. انتخاب صدراعظم از حزب سبز باعث مي‌شود سياست خارجي آلمان رويكردي ارزش‌محور پيدا كند و ضمن افزايش تعهد كشور به يكپارچگي اروپا، موضع سختگيرانه‌تري را در قبال روسيه و چين اتخاذ نمايد. اما بحث لاشت فرق مي‌كند. او يك اعتدال‌گراي محتاط به سبك مركل است، با اين فرق كه مثل سلف مركل، يعني گرهارد شرودر، به منافع تجاري بيش از هر چيزي اهميت مي‌دهد و حاضر است در اين راه با حكومت‌هايي كه از نگاه غرب «خودكامه» محسوب مي‌شود نيز تعامل داشته باشد. در سال‌هاي اخير لاشت پس از الحاق كريمه به روسيه، نسبت به ديو ساختن از ولاديمير پوتين هشدار داده؛ از واشنگتن به خاطر حمايت از شبه‌نظاميان مخالف بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه، انتقاد كرده؛ و به عنوان فرمانده ايالتي كه بيشترين روابط اقتصادي را با چين دارد، حمايت خود را از تعميق روابط با پكن ابراز كرده است. در ماه نوامبر، وقتي روتگن و مرتز هر دو خواستار جلوگيري از فعاليت شركت مخابراتي هواوي چين در شبكه ارتباطي نسل پنجم آلمان شده بودند، لاشت با تكرار موضع مركل مبني بر ارجحيت اقتصاد بر امنيت، گفت: «اگر به هواوي اجازه راه‌اندازي شبكه نسل پنجم آلمان را ندهيم، اين فناوري با تاخير وارد كشورمان مي‌شود. ما نمي‌خواهيم اين اتفاق بيفتد. به عنوان كشوري كه متكي بر صادرات است، منافع ما ايجاب مي‌كند به دنبال تجارت آزاد باشيم. كسب و كار آلمان با صادرات به كشورهاي ديگر، از جمله به چين، است كه سرپا مي‌ماند.» چنين مواضعي باعث شد سال گذشته شرودر، صدراعظم اسبق آلمان، در مصاحبه‌اي مشترك، لاشت را براي رهبري آلمان تأييد كند. شرودر سياستمداري سوسيال دموكرات است كه اعتبارش به دليل روابط نزديك با پوتين و رايزني براي تضمين منافع روسيه در حوزه انرژي، به‌شدت مخدوش شده است. از آن زمان لاشت از شرودر فاصله گرفته است، چرا كه نزديكي به شرودر براي لاشت از نظر سياسي اصلا خوب نبود. اما اظهارنظرهاي او در خصوص موضوعات مختلف سياست خارجي باعث شد روزنامه بيلد، پرفروش‌ترين روزنامه آلمان، ماه گذشته از او قول بگيرد زياد به حاكمان «مستبد» نزديك نشود.
يكي از جنجالي‌ترين اظهارنظرهاي او، سخناني بود كه سال گذشته در انجمن آلمان و روسيه در برلين بيان كرد. وي در سخنراني خود نسبت به دخالت روسيه در انتخابات، حملات سايبري و پخش اطلاعات نادرست در فضاي مجازي ابراز ترديد كرد و گفت بايد مشخص شود كدام يك از اين اتهامات واقعي و كدام يك ساختگي‌اند. يك سال قبل، به دنبال مسموم شدن افسر اطلاعاتي سابق سرگي اسكريپال و دخترش در ساليزبري انگلستان، كه كشورهاي غربي روسيه را عامل آن اعلام كردند، لاشت علنا از دولت انگليس به خاطر متهم كردن روسيه انتقاد كرد. اخيرا در پاسخ به سوالي در خصوص اين اظهارات، لاشت روسيه را در بحث اوكراين محكوم كرد و آن را يك «متجاوز» خواند. او بشار اسد را نيز يك «جنايتكار جنگي» ناميد. او همچنين معتقد است آلمان نبايد در حوزه نظامي، بار بيشتري را از دوش متحدان خود بردارد. اين خواسته‌اي است كه دولت ترامپ و متحدان اروپايي آلمان، از جمله فرانسه، از اين كشور داشته‌اند. اواخر سال گذشته ميلادي، لاشت از رهبر حزب اتحاد دموكراتيك مسيحي، يعني آنه‌گرت كرامپ-كارن باوئر، به دليل پيشنهاد ايجاد منطقه امن براي غيرنظامياني كه از جنگ در سوريه فرار مي‌كردند، به‌شدت انتقاد كرد. كارن باوئر معتقد بود آلمان بايد در قبال امنيت بين‌الملل مسووليت‌پذيري بيشتري نشان دهد، اما لاشت اين ايده او را رد كرد و گفت برلين تا همين جا هم با حضور در مناطقي چون افغانستان، مالي و سواحل سومالي به اندازه كافي در جهان فعال بوده است.
البته لاشت هنوز با وجود حملات كلامي بي‌وقفه ترامپ به آلمان و اروپا، به جمع منتقدين امريكا نپيوسته است و اعتقاد دارد ايالات متحده نزديك‌ترين شريك برلين در خارج از اروپاست. اما برخي در آلمان نگرانند اگر دو حزب اتحاد دموكراتيك مسيحي و سبز با هم ائتلافي تشكيل دهند و رهبري اين ائتلاف را لاشت يا هابك بر عهده داشته باشند، شكاف ميان برلين و واشنگتن از اين هم عميق‌تر شود، به خصوص اگر ترامپ بتواند در انتخابات پيش روي كشورش مجددا پيروز شود. پس از سخنراني ترامپ در مجمع جهاني اقتصاد در داووس سوييس در ماه ژانويه، هابك رييس‌جمهور امريكا را يك «دشمن» خواند. در ماه فوريه و در جريان كنفرانس امنيتي مونيخ، لاشت كه در شهر آخن در نزديكي مرز بلژيك بزرگ شده و پيش از رسيدن به فرمانداري ايالت نوردراين- وستفالن به عنوان نماينده پارلمان اروپا فعاليت كرده است، در اقدامي كم‌سابقه از مركل به خاطر پاسخ نه چندان قاطعش به ايده مكرون مبني بر اصلاح اروپا انتقاد كرد. او صدراعظم اسبق آلمان هلموت كهل را به خاطر دل و جراتش در اجراي ابتكاراتي چون تبديل واحد پول به يورو – با وجود مخالفت بسياري از آلماني‌ها – تحسين كرده است. با اين حال از وقتي به فرمانداري ايالت نوردراين-وستفالن رسيده است، بيشتر تلاش كرده اتفاق نظر ايجاد كند. با اين حال يانا پوگليرين، رييس دفتر شوراي روابط خارجي اروپا در برلين، معتقد است لاشت مي‌تواند روح تازه‌اي به روابط فرانسه با آلمان بدمد. او احتمالا از ايده مكرون مبني بر تعامل با روسيه استقبال مي‌كند. و اگر قرار باشد با حزب سبز ائتلاف تشكيل دهد، برخي ناتواني‌هاي ناشي از سال‌ها حكومت حزب دموكراتيك مسيحي جبران مي‌شود.
رييس دفتر شوراي روابط خارجي اروپا در برلين اميدوار است تغيير صدراعظم آلمان و حزب حاكم منجر به ايجاد پويايي بيشتري شود، اما مي‌گويد بايد واقع‌بين بود. «آلمان همچنان تمايلي به پذيرفتن مسووليت بيشتر نخواهد داشت. بايد ببينيم مي‌توانيم كم‌كم به سمت همگرايي بيشتر برويم يا خير.»