خراسانيات آمد

پرويز مشكاتيان و محمدرضا شجريان، در اوايل دهه‌60 و پس‌از آن، دست به كاري زدند كه موسيقي درنهان مانده سنتي را از دالان‌هاي تنگ و تاريك فراموشي بيرون كشيد و نسلي ديگر از فارسي‌زبانان را با خود همراه ‌كرد. انتشار آلبوم‌هايي چون «بيداد، آستان جانان، سر عشق، نوا، دستان، دودعود، جان عشاق، گنبد مينا، قاصدك‌» و... تركيب شجريان و مشكاتيان كه هردو تعليم‌يافته مكتب ‌بزرگان موسيقي ايراني بودند، به تعبير بسياري از دست‌اندركاران موسيقي، تركيبي بديع بود كه گرچه به دلايلي از هم گسست‌ اما عمق تاثيراتش بر روند رشد موسيقي ايراني را به هيچ‌عنوان نمي‌توان ناديده ‌گرفت. استقبال ‌بالاي شنوندگان و تربيت نوع ديگري از طرفداران موسيقي باعث شد كه هم مشكاتيان و هم شجريان بيش از گذشته به خود سخت بگيرند و بر همين اساس هرآلبومي كه منتشر مي‌كردند خيل ديگري از مردم را به چارچوب دلنواز ساز و آواز دعوت مي‌كردند. خبر خوب براي دوستداران صداي استاد شجريان و استاد مشكاتيان اين است كه طي يكي دو روز گذشته آلبومي ضبط شده‌ در ساليان پيش، يعني «خراسانيات» در دسترس مخاطبان قرار گرفته است. گفتني ‌است كه آلبوم «خراسانيات» با الهام از موسيقي مقامي منطقه خراسان توليد و اجرا شده است كه شامل «مقدمه كاروانيان»، «زلفاي قجري»، «تك‌نوازي سنتور»، «يقين دِرُم»، «گفتي كه ممير و چهار مضراب»، «قطعه خزان»، «ساز و آواز دشتستاني» است. آلبوم خراسانيات اثر شنيده‌نشده‌اي از هنرنمايي دو استاد، برگرفته از موسيقي مقامي خراسان است، آلبومي كه شامل استفاده از اشعار باباطاهر عريان و ملك‌الشعراي بهار است. آن گونه كه در پشت‌نويس اين آلبوم آمده، ضبط استوديويي اين آلبوم مربوط به سال ۱۳۶۵ در استوديو «بل» صورت گرفته، اما تا به حال منتشر نشده است. اجراي موسيقي اين اثر را نيز گروه عارف بر عهده داشته كه از نوازندگان اين گروه مي‌توان به پرويز مشكاتيان، منصور سينكي، جمشيد عندليبي، محمد فيروزي، اردشير كامكار، بيژن كامكار و ارژنگ كامكار اشاره كرد؛ ضمن اينكه ايرج حقيقي صدابردار و ميكس قطعات، غلامرضا صادقي تدوين، ميكس ديجيتال و مسترينگ، آوا مشكاتيان طراح گرافيك ديگر عوامل اجرايي اثر را تشكيل داده‌اند. استاد محمدرضا شجريان با همكاري كيهان كلهر، آلبوم «شب، سكوت، كوير» را با الهام از نغمه‌هاي محلي نقاط مختلف خراسان منتشر كرده بود؛ آلبومي كه در دوران انتشار توانست سويه ديگري از آواي كهن آن سرزمين را به ما معرفي كند. سابقه همكاري استاد شجريان در احياي موسيقي مقامي خراسان، سابقه‌اي ديرينه است اما انتشار خراسانيات نشان از آن دارد كه استاد در كنار فعاليت‌هاي ديگر پيرامون حفظ و اشاعه موسيقي، تلاشش بر اين بوده كه پيوندهاي موسيقي مقامي را با موسيقي ملي كشف و ارايه ‌دهد. استان خراسان محل زندگي اقوام گوناگوني است كه به‌رغم تفاوت‌هاي نژادي و فرهنگي، به واسطه رشته محكمي از عوامل پايداري چون دين و مليت باهم متحدند. از جمله ويژگي‌هاي فرهنگي مردم خراسان رضوي علاقه به موسيقي بومي است كه در جشن‌ها و مراسم اجرا مي‌شود. با پراكندگي طوايف در خراسان، شيوه‌هاي اجراي موسيقي نيز متنوع است. موسيقي كردهاي شمال خراسان رضوي، تركمن‌ها، بلوچ‌ها و شرق خراسان رضوي هر يك به تنهايي حائز اهميت است. به‌طور كلي آلات سنتي موسيقي خراسان عبارتند از: دوتار، سرنا، دهل، دپ، قشمه، كمانچه و ني. موسيقي سنتي خراسان همان موسيقي نواحي است كه به نغمه‌ها، سازها و نواهاي مناطق و نواحي ايران مربوط مي‌شود اما در جريان هجوم مدرنيته و تولد موسيقي پاپ و كلاسيك اندك‌اندك به روستاها محدود شده و معدود هنرمنداني كه ميراث‌داري شايسته براي اجدادشان بودند با انگشتان هنرمندانه خود توانستند ساز و آهنگ قديميان را در اين سرزمين زنده نگه دارند كه مشكاتيان و شجريان در اين راستا فعاليتي چشمگير داشته‌اند. توجه شجريان به موسيقي مقامي خراسان و جمع‌آوري و اجراي آنها متاسفانه تاكنون آن گونه كه بايد و شايد مورد مطالعه قرار نگرفته است. كساني كه استاد شجريان و كارهاي محلي‌اش را دنبال كرده‌اند به خوبي مي‌دانند كه او از همان دوران جواني كارهايي در اين زمينه انجام داده كه به‌طور پراكنده در دسترس هستند اما پيوند هنر او با هنرمند خراساني ديگر يعني مشكاتيان، داراي ابعادي مختلف از ظرافت‌هاي هنري ‌است كه منتقدان بدون شك چيزي جز ستايش نثارش نخواهند كرد. جمشيد عندليبي، يكي از نوازندگان آلبوم پيرامون نوع نگاه مشكاتيان به آهنگسازي گفته است: «مشكاتيان شيوه‌اي در نوازندگي داشت كه بيشتر تحت‌تاثير مرتضي محجوبي بود و تاثيرات خوبي هم از ايشان گرفته بود. ضمن اينكه آگاهي مشكاتيان از شعر و ادبيات ايران در سطح بالايي بود. شعر را خوب مي‌فهميد و درك مي‌كرد. اگر فردي شعر را خوب درك كند و باذوق باشد مي‌تواند آهنگساز خوبي هم باشد؛ به عبارت ديگر موسيقي شعر را درمي‌آورد. به همين دليل آقاي مشكاتيان در آهنگسازي تصانيفي كه شعر داشت بسيار موفق بود و آثار ممتازي را مي‌ساخت كه خراسانيات در رديف همين كارها قرار مي‌گيرد.»